Тарих 90 жауаптар
)Солтүстік Қазақстандағы Ботай мəдениеті
жүктеу/скачать 0.67 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5)Дала аймағы – көне дөңгелекті көлікті даму орталықтарының бірі.
| 4)Солтүстік Қазақстандағы Ботай мəдениеті.
Ботай мəдениеті-біздің дəуірімізге дейінгі 3700-3100 жылдары Қазақстанның солтүстігінде (Ақмола облысы) болған энеолиттің археологиялық мəдениеті. Ботай ауылы бойынша аталған. Иман Бөрлі, Терісаққан, Тобыл, Торғай, Абақан, Чаглинка өзендерінің бойында 20-ға жуық елді мекен ашылды. 1980 жылы Никольское ауылының жанында (Солтүстік Қазақстан облысының Айыртау ауданы) иман бурлук өзенінің жағасында Виктор Зайберттің археологиялық тобы Ботай қалашығын тапты. Шамамен 5,5 мың жыл бұрын жылқыларды қолға үйретудің басталуы ботай мəдениетімен байланысты. Негізгі материалдар тас, сүйек жəне саз болды. Негізгі кəсіптер-жылқы өсіру, аң аулау жəне балық аулау. Жүргізілген археологиялық зерттеулер жылқы шаруашылығымен айналысатын ботайлықтардың бие сүтінен қымыз жасауды білетіндігін көрсетті жəне 6700-6000 жыл бұрын əбзелді қолданудың пионерлері болған. Шамамен 5,5 мың жыл бұрын жылқыларды қолға үйретудің басталуы ботай мəдениетімен байланысты болды. П. А. Косинцев 2008 жылы Терсек жəне Ботай жылқыларының қалдықтарын жабайы адамдарға жатқызды. Палеогенетиктердің айтуы бойынша, Пржевальский жылқылары Алтай жылқыларының жабайы ұрпақтары болып табылады, ал қазіргі үй жылқыларының тұқымдары Ботай жылқыларының қоспаларының тек 2,7% құрайды. Осылайша, қазіргі жылқылар басқа орталықтарда қолға үйретілді. Сонымен қатар, ботайлар жылқыларды қолға үйрету дағдыларын игере отырып, жабайы туыстарымен араласуға мүмкіндік беріп, бағытталған селекцияны жүргізбеді. Қазіргі заманғы қолға үйретілген тұқымдар Ботай жылқыларынан шықпайды. 5)Дала аймағы – көне дөңгелекті көлікті даму орталықтарының бірі. 1980 жылы Солтүстік Қазақсанда экпедиция өөтті. Сол уақыттан бері энеолиттік Ботай мекені əлемдегі жылқышылардың көне мекені ретінде отандық, сонымен бірге шетел тарихшыларының назарын аударды. Қырық жылға жуық Ботай мəдениетінің ғажайып əлемі ғалымдарды тың жаңалықтармен таңғалдырып келеді. Ғалым Виктор Зайберт дала өркениетінің бастамасына айналған əрі Еуразияда жылқыны қолға үйретушілердің алғашқы мекені болған Ботай ескерткіштері жайында əңгімелеген еді. Еуразия даласында мекендеген көне тайпалардың тұрмысы мен шаруашылығында етене енген арбалардың құрылымы, олардың қарқынды дамуы, қайнар көзі мен тарихы жөніндегі мəселелер қарастырылады. Арба – біздің түсінігімізше атқа, өгізге, есекке жегілген екі дөңгелекті көлік, сонымен қатар иесінің əлеуметтік мəртебесін анықтауда, соғыс барысында, аңшылықта, спорттық іс-шараларда, ғұрыптық салт-жоралғыларда пайдаланады. Көбінесе көне халықтардың дүниетанымында екі дөңгелекті арбалар о дүниемен байланыстырылып қарастырылады. Атқа жегілген арба сол заманның ұшқыр көлігі жəне мəңгілік айналу циклдарын көрсететін күнмен байланысы бар. Сонымен қатар арбалардың қоғамдағы қызметі əскери жəне ғұрыптық салт-жоралғылар сипатында ғана ие болды. Ұлы даланы мекен еткен ежелгі адамдар талай техникалық жаңалықтар ойлап тауып, бұрын-соңды қолданылмаған жаңа құралдар жасаған. Көне жылнамалар бүгінгі қазақтардың арғы бабалары ұланғайыр Еуразия құрлығындағы саяси жəне экономикалық тарихтың беталысын талай рет түбегейлі өзгерткені туралы сыр шертеді. Атқа міну мəдениеті Атқа міну мəдениеті мен жылқы шаруашылығы жер жүзіне Ұлы даладан тарағаны тарихтан белгілі. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дəуіріне тиесілі «Ботай» қонысында жүргізілген қазба жұмыстары жылқының тұңғыш рет қазіргі Қазақстан аумағында қолға үйретілгенін дəлелдеді. Жылқыны қолға үйрету арқылы біздің бабаларымыз өз дəуірінде адам айтқысыз үстемдікке ие болды. Ал жаһандық ауқымда алсақ, шаруашылық пен əскери саладағы теңдессіз революцияға жол ашты. Жылқының қолға үйретілуі атқа міну мəдениетінің де негізін қалады. Бес қаруын асынған салт атты сарбаз айбарлы көшпенділер империялары тарих сахнасына шыққан дəуірдің символына айналды. Ту ұстаған салт атты жауынгердің бейнесі - батырлар заманының ең танымал эмблемасы, сонымен қатар, атты əскердің пайда болуына байланысты қалыптасқан көшпенділер əлемі «мəдени кодының» айрықша элементі. Автокөлік қозғалтқыштарының қуаты əлі күнге дейін аттың күшімен өлшенеді. Бұл дəстүр - жер жүзінде салт аттылар үстемдік құрған ұлы дəуірге деген құрметтің белгісі. Біз əлемнің барлық түкпіріне ежелгі қазақ жерінен тараған осынау ұлы технологиялық революцияның жемісін адамзат баласы ХІХ ғасырға дейін пайдаланып келгенін ұмытпауға тиіспіз. Қазіргі киім үлгісінің базалық компоненттері Дала өркениетінің ерте кезеңінен тамыр тартады. Атқа міну мəдениеті салт атты жауынгердің ықшам киім үлгісін дүниеге əкелді. Ат үстінде жүргенде ыңғайлы болуы үшін бабаларымыз алғаш рет киімді үстіңгі жəне астыңғы деп екіге бөлді. Осылайша кəдімгі шалбардың алғашқы нұсқасы пайда болды. Бұл салт атты адамдардың ат құлағында ойнауына, ұрыс кезінде еркін қимылдауына мүмкіндік берді. Дала тұрғындары теріден, киізден, кендір мен жүннен, кенептен шалбар тікті. Содан бері мыңдаған жыл өтсе де, киімнің осы түрі өзгере қоймады. Қазба жұмыстары кезінде табылған көне шалбарлардың қазіргі шалбардан еш айырмасы жоқ. жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|