Терминологиясы
жүктеу/скачать 1.84 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -изация, -ификация, -ация
| революция, совет, теория, практика, тенденция, меди-
цина, хирургия, климат, абсолютный, конкретный т.с.с. халықаралық сипаты бар терминдерді сол түпнұсқадағы қалпынша қазақ тіліне аудармай алу; екінші шарт бойынша, əдеби тілдер тəжірибесінде аударылып алынып жүрген про- изводство, труд, деньги, корень, стебель, мышцы, деление, умножение тəрізді халықаралық терминдерді аудару керек. Ал сословие, состав, клетка, слет сияқты қазақ тілінде ба- ламасы жоқ немесе терминнің қазақша нұсқасы бастапқы мағынадан ауытқитын болса, онда оны аудармай алған жөн. Үшіншіден, əртүрлі ғылым салаларына ортақ термин- дер болуы мүмкін. Мысалы, материя термині философия мен физикада, түбір термині математика, ботаника жəне лингвистикада, реакция термині химия, биология жəне сая- си ұғым есебінде, экскурсия сөзі оқу-ағарту ісі мен физио- логия ғылымында кездеседі. Бұларды сол бірыңғай түрде қалыптастыру керек. Төртіншіден, əрқилы жағдайда əр алуан мағынаны білдіретін мануфактура (тарихи-экономикалық жəне товар- тану мағынасында), продукт (өндіріс өнімі жəне азық-түлік мағынасында) сияқтылар бір пəнде термин ретінде алынсын да, екіншіде жай сөз ретінде аударылсын. Бесіншіден, халықаралық терминдер орысшада қалай алынса, қазақшада да солай алынады. Егер ол сөздерді таң- балайтын кейбір əріптер жетіспесе, қазақ алфавитінің бар мүмкіндігі пайдаланылатын болсын. Мысалы: роrта (фор- ма), qіmіa (химия), rebolutsіja (революция) т.б. Алтыншы тармақ бойынша, аударуға келетін терминдерді аударғанда оның ғылыми мəні дəл берілуін қадағалау қажет. 75 Аудару кезінде қазақ тілінің грамматикалық ерекшеліктері қатаң сақталуы тиіс. Веrіlіs – передача, kopkіl – много- угольник, toqьma – текстиль, təqіrіjbe – практика тəрізді терминдерді түсініксіз ететін жасанды сөзжасамға үйір болмаған жөн. Жетінші тармақта былай деп көрсетіледі. Есім жəне есімденген етістік түріндегі халықаралық (интернационал) терминдер сол түрінде алынсын. Ал -изация, -ификация, -ация жұрнақтарымен келетін машинизация, электрифика- ция, объективация сөздеріне қазақ жұрнақтары жалғанып алынсын (машиналандыру, электрлендіру, объективтену). Ал -ский, -ный жалғаулары арқылы жасалған анықта- уыш сын есімдер қазақшасында қысқартылып популар кітап (популярная книга), абсолют шама (абсолютная величи- на), буржуаз идеология (буржуазная идеология), эктсен- сив шаруашылық (экстенсивное хозяйство), дифференциал теңгерме (дифференциальное уравнение) түрінде алынуға тиіс. Сондай-ак, түбір сөздің к дыбысы ч-ға айналып -ский жұрнағымен келетін сын есімдер жалғауы қазақшасында қысқартылып электр шам (электрическая лампа), физика география (физическая география) т.б. түрінде берілсін. «Изолировать», «машинизировать» тəрізді есімнен бол- ған етістік формалар қазақ тілінің жұрнақтары арқылы изо- ляциялау, машиналандыру деп аталсын. Сегізінші тармақта халықаралық терминология тəжіри- бесінде қолданылып жүрген кейбір -ист, -изм тəрізді суф- фикстер мен ре-, син-, де-, ант-, контр- тəрізді сөзалды префикстерінің қазақ тілінде баламасы жоқ болғандықтан, термин сөздермен бірге бұлар да қабылдансын, басқа қо- сымшалардың бəрінде қазақша түрінде алу керек. Тоғызыншы тармақта қысқарған сөздер жайы əңгіме бо- лады, авто, аэро, авиа т.б. қазақ сөздерімен біріктіріп, ав- жүктеу/скачать 1.84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|