Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
Скептицизм. Антикалық философиясының соңғы сатысындағы тағы бір ағым - ол скептицизм
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
| Скептицизм.
Антикалық философиясының соңғы сатысындағы тағы бір ағым - ол скептицизм (skeptіkos - ізденуші, зерттеуші). Олар өздерінің аты ізденуші болса да, барлық Дүние жөніндегі білім, заңдылыктардың ақиқаттылығын теріске шығарады, бәріне күмәнданады. Скептицизмге қарсы тұрған ілім - ол догматизм (dogma-ілім), ғылымда ашылған белгілі теорияларды өзгермейтін, абсолютті ретінде қарау. Егер скептицизм ағымын осы сөздің мағнасы арқылы түсінгіміз келсе, онда бүкіл философияны осы ағымға жатқызуға болады, өйткені бұл пәннің саласында бірде-бір бүкіл ғылым қауымы мойындаған ақиқат жоқ. Әр-түрлі философиялық ағымдар Дүниенің ең жалпы сурақтарына өзінше жауап береді. Философиялық дүниетаным өте күрделі де қиын, болмыс әлі көп құпияларын өзінің бойында сақтап жатыр, әрбір ұрпақ үлкен ізденіс пен толғау арқылы өзінің дүниетанымын тереңдете түседі… Ал бірақ танымның қиындығын скептицизммен теңеуге болмайды. Скептицизм барлық дүниетанымға күмәндану, танымның ақиқатқа жетуге болатынын теріске шығарған кезде ғана дүниеге келеді. Скептицизмнің түп-тамыры Софистика мектебіне кетеді. Протагорды еске түсірейік. “әр зат жөнінде кемінде екі қарама-қарсы пікір айтуға болады²,- дейді ол кісі. Ал мұның өзі скептицизмге жол ашады. Қазіргі таным теориясындағы қайсыбір білімнің салыстырмалы екендігі де белгілі бір жағдайда скептицизмге әкелуі мүмкін. Скептицизм бағытының ірі тұлғасы Пиррон (360-370 б.ғ.д.(. Пиррон жазылған еш нәрсе қалдырмаса керек. Ол өзінің ойларын оқушыларына әңгіме етіп жеткізіп отырған. Ол еш нәрсені сулу, ия түрсіз деп, әділетті, ия болмаса әділетсіз деп айтпаған. Оның ойынша, ақиқат жоқ, ал адамдар тек қана әдет-ғұрып арқылы өмір сүреді деген. Заттар сезіммен де, ақыл-ой мен де танылмайды, сондықтан олар жөніндегі қайсыбір пікір болмасын ақиқатқа жеткізбейді. Пиррон өзінің осы пікірлерін дәлелдеу үшін былай дейді. Ешнәрсені заттар жөнінде айтуға болмайды, өйткені олар әр-түрлі тіршіліктердің бір-біріне ұқсамайтын түйсіктерін тудырады - біреулеріне ол зат пайдалы, екіншілеріне - зиянды; әр-түрлі адамдар да заттардан әр-түрлі әсер алады. Белгілі бір нәрсе адамның әр-түрлі түйсіктерінде әр-түрлі қабылданады (күннің сәулесі көзге жарық болып, денеге жылылық әсерін тигізеді). Адам өзінің жан-дүниесінде әр-түрлі жағдайда белгілі-бір затты әр-түрлі қабылдайды. Заттар әр-турлі басқа құбылыстармен бірге қабылданады да, әр жағдайда әр-түрлі болып көрінеді; белгілі бір түжырымға екінші оған қарсы пікірді айтуға болады және олардың біреуі екіншісінен көрі ақиқатқа жақын деп айту қиын. Сондықтан, Дүние жөніндегі ақиқат тек Құдайдың колында. Олай болса, адам еш нәрсенің ақиқатын білмегеннен кейін олар жөнінде ешқандай тұжырым жасаудан аулақ болуы керек. Пиррон жөнінде мынандай аңыз қалған. Кемемен теңізде жүзіп келе жатқанда үлкен толқындар пайда болып, адамдардың көңіл-күйі түсіп кетеді. Бірақ Пиррон жағалайға самарқаулыкпен қарап, адамдарға кемедегі тамақ күйсеп жатқан торайды көрсетіп: неге қорқасындар осы торай сияқты еш нәрсеге алаңдамай, өздеріңді дана адамға ұқсас сияқты ұстамайсыңдар ма? -деген екен. Атақты орыс философы А.С.Богомолов, “Скептицизм адамдық дәрежеге сай емес, одан төмен тұрған ілім²,- деген пікір айтады. Өйткені, қауып туғандағы қорқыныш сезімі адамдыққа лайықты болмағанмен, қорыққан адам ең болмаса өзінің өміріне кауып төніп тұрғанын біледі. Ал нағыз адамдық нәрсе - ол содан кейін барлық күш-жігерін жинап, сол қауыпқа қарсы тұру, осы күресте барлық өмірдегі алған тәжрибесін, білімін жұмсау болса керек. Богомоловтың бұл пікіріне толығынан қосылуға болады. Сонымен скептицизммен антикалық философия аяқталады. Грек философиясында ең алдымен оптимистік дүние таным пайда болды. “Білемін және соған сәйкес әрекет етемін²- деген қағида көне гректердің ең биік идеалы; Эпикурлықтар “Білемін, сондықтан бас тартамын²,- деді. “Білемін және оған көнемін²,- деп стоиктер айтты. Ал Скептиктер “Білмеймін, сондықтан қалай болса солай өмір сүремін²,- деп көне грек ой пікірін аяқтады. Ал мұның өзі Көне Заманның тарихи мүмкіншілігінің (құл иеленүшілік қоғамның) сарқылғанын, жаңа ой-өрісіне өрлеу керектігін қажет етті. Бұл жаңа талапқа сай келген Орта Ғасырларда пайда болған тамаша философия - діннің шеңберінде пайда болған сенім философиясы еді. Келесі тарауда соны талдауға көшеміз. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|