Дәрістер мазмұны 1-дәріс. «Педагогикалық зерттеулердің әдістері»
жүктеу/скачать 1.69 Mb.
|
| Тестке қойылатын талаптар: жауаптары бір мәнді, яғни дұрыс жауабы біреу ғана болуы керек; нақты да, дәл жауапты талап етуі қажет; өлшеу шәкілін (шкаласын) қолдану, математикалық өңдеуге мүмкіндік беріп, бір мезгілде неғұрлым көбірек оқушыларды қамтып, бірдей деңгейлер мен көлемдегі білімдерді анықтау болып табылады. Тест өңдеуде олардың қаншалықты жобаланған оқыту, білім беру, дамыту мақсаттарына сәйкестігі маңызды. Білімділікті диагностикалаудың маңызды критерийлері; тиімділігі (валидтілігі, көрсеткіштілігі), сенімділігі (ықтималдылығы, дұрыстығы), сараптамалығы (айырмашылығы) болуы.
Саралау (жіктеу, классификациялау) дидактикалық зерттеудің жаңа әдісі ретінде. Саралау. Заттар мен құбылыстар нақты ерекшеленген белгілері бойынша салыстыру негізінде және қандай да болсын өзара топтарға, разрядтарға және кластарға бөлінеді. Сөйтіп әрбір класс өзіндік ерекше орын алады, нысандардың туыстас топтарының арасында байланыс байқалады, түсіндіру мен болжам үшін мүмкіндіктер ашылады. Саралап жіктеу құру белгілі бір логикалық ережеге бағынады: 1) бірдей жіктеулерде дәл сондай бірдей негіз болу керек; 2) жіктеу мүшелерінің көлемі жіктеліп отырған жиынтықтың көлеміне сәйкес келу керек, яғни жіктеу мүшелерінің қосындысы жиынтықты тауысу керек және одан артпау керек. 3) жіктеу мүшелері бірін - бірі жоққа шығару керек, яғни мүшелердің бірде - бірі басқасының көлеміне кірмеу керек; 4) кластарға бөліну үздіксіз жүру керек, яғни жақын жердегі кластың тармағын аттап өтпей бірте - бірте сапа негізі ретінде бөлінетін өсу немесе кему жолымен жүру керек. Ғылыми білімнің даму шамасына қарай оқиғаның (құбылыстың) жіктелуі тереңдей немесе нақтылана түседі. Көптеген педагогикалық құбылыстың күрделілігі және жете зерттелмеуі олардың барынша өнімді жіктелуі туралы жиі талас тудырады [36, 113]. Жіктелу - заттардың қандай да бір түрдің өзіне тән елеулі белгілеріне және олардың басқа заттардан айырмашылығына орай кластарға бөлінуі, осыған сәйкес әр түр, өз кезегінде, тағы да топшаларға бөлінеді. Нысанның бір ғана тобының өзі пәніне және зерттеу міндетіне қарай әртүрлі негіздер (критерийлер) бойынша жіктелуі мүмкін. Жіктелу - ғылыми танымның ең көп таралған жосығы. Онсыз бірде - бір байыпты педагогикалық зерттеу жүргізілмейді. Осы маңызды ғылыми терминнің мәнін нақтылайық. Жіктелу - бұл қандай да болсын білім саласындағы нысандар мен олардың өзара байланыстарының ортақ белгілері мен заңдылықтары негізінде құрылған жарыспалы ұғымдардың (класс, нысан, құбылыс) жүйесі. Ол бұл ұғымдар мен нысандардың жіктерінің өзара байланыстарын орнату үшін қолданылатын құрал ретінде пайдаланылады. Жіктеу (лат.classic – разряд + facere – делать) класстар (бөлім, тарау) бойынша ортақ белгілеріне тәуелді өзгеше нысандар. Шынында да, кезкелген жіктелуде белгілі бір нақты негіз, яғни әртүрлі нысандарда пайда болу (болмау) дәрежесі оны белгілі бір түрге не топқа бөлуге мүмкіндік беретін белгі болу керек. Кейбір авторлар негізді сапа ретінде қабылдап, мысалы зерттеу нысанын жаңғырту түрін логикалық және тарихи амалдарға бөледі. Бірінші жағдайда бұл нысан «оның теория түрінде жаңғыртылады», екінші жағдайда - «оның тарихиы тұрғысынан» (қараңыз: Новиков А.М. Как работать над диссертацией. М., 1994. С. 54.). Бірінші жағдайда, зерттеу сәтінде нысан теориялық құрылым және формальды-логикалық операция ретінде қарастырылса, екіншіде - нысанның дамуының әртүрлі кезеңдерін тарихи-хронологиялық талдау басым болады. Басқа негізге сүйену, сәйкесінше, амалдардың басқа да түрлер болжамын ұсынады: мысалы, диалектиканың кереғар «түр» және «мазмұн», «құбылыс» и «болмыс» сияқты кереғар категорияларға сәйкес формальды және мағыналы аспектілерді бөліп шығаруға болады. Ғалымдар зерттеу нысаны компоненттерінің тек сыртқы тұрақты байланыстарын айқындауы мүмкін, ал екінші жағынан қарасақ, олар зерттеліп отырған нысан мен процестің компоненттері арасындағы ішкі, мәнді байланыстарды және қатынастарды айқындауға қабілетті. Сонымен жоғарыда қарастырылған әрбір жағдайларда жіктелу әртүрлі негіздерде жүргізіледі. Педагогикалық зерттеулердегі ұқсас мысалдарды, әсіресе оқыту әдістерін жіктеу үшін негіз таңдау қажет болған жағдайларда көптеп табуға болады. Мысалы, Д.О. Лордкипанидзе білімнің қайнар көздері негізге ала отырып, әдісті үш топқа бөледі: сөздік (әңгіме, әңгімелесу, оқу лекциясы және т.б.), көрнекі (байқау, демнстрациялау, экскурсия) және әртүрлі практикалық әдістер (қараңыз: Принципы и методы обучения. -Тбилиси, 1955. С. 55). Дегенмен, басқа да жіктеу түрлері қолданылуы мүмкін. Олардың бірі- дидактикалық әрекеттің тереңдігі және оқушылардың өзбетінше атқаратын әркеттерінің дәрежесі. Осыдан оқушылардың оқу-танымдық әрекетін және өзіндік жұмыстарын орындаудың, оларды ынталандырудың және қызықтырудың, бақылаудың әртүрлі әдіс- тәсілдері айқындалды.- М., 1977. С. 15). Негізіне оқушылардың танымдық іс-әрекеті секілді критерий алынатын оқыту әдістерін жіктеудің түсіндірмелі-иллюстративтік, репродуктивтік, ішінара ізденімпаздық әдістер, сонымен қатар проблемалық мазмұндау мен зерттеушілік әдістері кеңінен белгілі (Лернер И.Я. Дидактическая система методов обучения.- М., 1976. С. 78). Сонымен қатар көптеген барабар әдістер де бар. Олардың қатарына авторлары оқыту барысында дидактикалық міндеттерді шешу тәсілі ретінде алатын оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру және т.б. сабақтарды жіктеудің әртүрлі тәсілдері де жатады. Оларға сүйене отырып, зерттеушілер нысанды әртүрлі негіздер арқылы жіктеудің ара қатынасын белгілеулері қажет. Мысал, логиклық, тарихи амалдарда элементтерді формальдық та мазмұндық та анықтауға болады, дегенмен әртүрлі негізде ұсынылған іс - әрекет заңсызболады. Жіктеуге деген тағы бір толықтығының қажеттілігін айқындайтын маңызды талап, ол - барлық бөліктерде қарастырылған нысандардың қосындысы барлық жіктелетіндердің жиынтығының көлеміне тең болуы керек. Бұл талап барлық уақытта орындала бере ме? Бір педагогикалық монографияда оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің екі компоненттен тұратын, нәтижесінде оның: репродуктивтік және зерттеушілік сияқты екі түріанықталған құрылымы талданған. Мұндай амал өте - мөте тура секілді және онда оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің толықтығының талабы бұзылған, яғни өте күрделі де жалаң екеніне көз жеткізуге болады: негізіне оқушылардың іс-әрекетін үлгі бойынша көшірмелеу жататын репродуктивті іс-әрекеттің артықшылығы; оқу ақпаратының іс-әрекеттің амалдары мен әдістерін жалпылау элементтері бар және олардың есеп шығаруға ішінара ауысатын, оқушыларға ұсынылған үлгіге қарағанда аздап күрделірек репродуктивті іс-әрекет; ақпаратты қайта жаңғырту элементтері және соңғыларын барынша жеткілікті эталонға сәйкес келетін және олардан жеткілікті дәрежеде айырмашылығы бар кең танымдық міндетке ауыстыру қатысатын белгілі іс-әрекет амалдары бар шығармашылық- репроуктивтік іс-әрекет; нәтижесінде оқушылар белгілі білімдер мен амалдарды стандартты емес жағдайларда пайдаланатын және негізделген түпнұсқалық шешімдерді ұсынатын шығармашылық- репродуктивті іс-әрекет. Оқушылар мен мұғалімдердің білігі мен дағдысын, сонымен қатар белгілі бір жеке тұлғалық сапаларының қалыптасу дәрежесін саралау барысында жіктеу әдісі өте жиі қолданылады. Және осы мақсатта автор тұрақтандыру және байқау эксперименттері туралы бөлімдерде кездесетін рангілік немесе деңгейлік дәйектелімдерді ұсынады. Мұндай жіктемелерді осы және басқа дәрежеде қанағаттандыруға тиіс талаптарды тұжырымдайық: 1) жіктеу деңгейлерінің айқындалған әрбіріне сыналатын білік пен дағдының қалыптасуының онша көп айырмашылығы болмайтын нақты деңгейі сәйкес келуі керек; 2) жоғарыдан төменгі "қатарға" ауысқан кезде бағалау сапасының үдеу (өсу) дәрежесін немесе оның төмендеуге бағытталуын қарастыру қажет; 3) бұл төмендеудің мүмкіндігіне қарай біркелкі және өзара көршілес деңгейлерге эксперименттік ауысу кезінде елеулі болуы керек (яғни, эксперимент жүргізуші өзінің зерттеуінің нәтижесінде алынған нәтижені қандай деңгейге жатқызу керек екенін тез байқап, бейімделуі қажет); 4) барлық топтастыру "қатарында" бір ғана анықталған сапа немесе білік бағаланады; ол құрамдас бөлігі болып табылатын жағдайда, олардың әрқайсысында алғашқы бөлінген компоненттердің барлығы жиналуы міндетті, ал ауысқан жағдайда әр компоненттің әрқайсысында төмендеу дәрежесі байқалу керек. А.В.Усова мен З.А.Вологодская ойлау қабілеті әртүрлі оқушылардың ойлау біліктілігінің қалыптасу деңгейі де әртүрлі болатынын айтады (қараңыз: Самостоятельная работа учащихся по физике в средней школе. М., 1981. С. 35). Негізіне үш критерий алынған: сол немесе басқа ойлау операцияларының орындалу толықтығы, олардың орындалу жүйелілігінің тиімділігі және әрекетті сезінуінің дәрежесі. Жіктеудің біз төменде келтіретін нұсқасының әр деңгейінде барлық үш компонент "қатысады" және одан басқа автордың таңдаған барлық үш компоненті жоғары деңгейге өту барысында барынша төмен деңгейге түсетіні көрінеді. Бірінші деңгей (төмен) оқушы тек белгілі бір амалдарды ғана орындайтындығымен, оның үстіне реттілігі өте жүйесіздігімен сипатталды; әрекет тұтастай өте нашар ұғынылады. Екінші деңгей (орташа) оқушылар барлық амалдарды орындайжы, оның ішінде әрекет тұтас берілетінді де, бірақ реттілігі жеткіліксіз ойастырылған, ал орындалуын түсіндіру де жеткіліксіз. Біздің көзқарасымыз бойынша, рангілік жіктеуге тағы бір маңызды талап - сыналушының сапа, біліктілік, дағды және т.б. көрінім дәрежесінің бір жіктелу деңгейінен екінші төменірек деңгейіне өткен кезде барынша бірқалыпты және елеулі эксперименттік төмендеу болып табылады. Бұл талап, өкінішке орай, өте жиі бұзылады, сөйтіп жіктеудің рангілік жүйесінің практикалық қолданысын қиындатады. Сонымен, жіктеу - ғылыми білімді көрсетудегі кең тараған әдіс. Бұл кезкелген ғылыми зерттеудегі тәуелсіз рәсім. Жіктеуді пайдалану, мейлі ол жас, тәжірибесіз болсын, мүйізі қарағайдай, көпшілік мойындаған, қажетті ғылыми дайындығы бар кәсіпқой маман болсын барлық ғалымнан талап етіледі [47]. Сөйтіп, жіктеу жүйесін жетілдіру - бұл жай ғана түгендеу емес, тіпті тек қана ретке келтіру емес, бірақ тойтарыс беру, құбылыстар мен үдерістердің мәні мен құрылымына неғұрлым тереңірек үңілу және белгілі бір жүйеге келтіру болып табылады. Неғұрлым кемелденген жіктеу теория мен практикада солғұрлым жемісті қызмет етеді. жүктеу/скачать 1.69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|