«Дыбыс айту бұзылысы және ринолалия кезіндегі түзету жұмысы» пәнінен дәріс материалдары Дислалия
Дыбыс айтуды түзетудегі дыбыстардың байланысы
жүктеу/скачать 58.73 Kb.
|
| Дыбыс айтуды түзетудегі дыбыстардың байланысы
Берілген жүйеде дыбыстар бойынша жұмыстың белгілі кезектілігі ескеріледі: Дауыстылар а,э,о,ы,ү,ұ,у,и я,е,е,ю Й таза дауыстылардың J дыбысы J дыбысымен үйлестірілуі жуан дауыссыздар ф,с,ш,щ,х п,т,қ,к,ц,ч в,з,ж, б,д,г,ғ, л,р,м,н,ң жіңішкелер сол кезектілікте Дыбыстар бойынша жұмыс жүйесінде балалардың мүмкіндіктерін ескеріп әр түрлі бастапқы сүйеніш дыбыстар пайдаланылады. Сүйеніш дыбыстар тізбегін сызба ретінде көрсетуге болады. Барлық дыбыстарды екі топқа бөліп, оған сәйкес екі сызба көрсетуге болады. 1-ші сызбада – сүйеніш дыбыстарды сонор: л,р,м,н,ң және дауыстылар тобында қолдану мүмкіндіктері көрсетілген; 2-ші сызбада – л,р,м,н,ң-дан басқа дауыссыздар көрсетілген. Бірінші топ үшін бастапқы дыбыстар: а және э. А дыбысынан еріндерді алға жылжытып тілді артқа қозғалту арқылы о дыбысын айтқызамыз; еріндерді алға (піл тұмсығы тәрізді) қатты жылжыту және тілдің ауыз қуысына терең орналастыру арқылы у дыбысын қоямыз. Э дыбысынан, ауыз ұрттарын тартып ауыз қуысын жіңішкерту арқылы и дыбысын жасаймыз. И дыбысын пи-пи буындарын айтқызу арқылы еріндерді жылжытып ы дыбысын жасаймыз. Барлық айтылғандар №1 сызбаға жазылады (20 сурет). (үзіліссіз сызық дыбыс айту ұзақтығын, пунктир сызық – қысқалығын көрсетеді). №2 сызба (21 сурет) екі бөлімнен тұрады: жоғарғы және төменгі. Жоғарғы бөлімде барлық қатаң дауыссыздар, ал төменгіде барлық ұяң дыбыстар көрсетілген. Бұл бөлімдердің әрқайсысы 4 көлденең қатардан тұрады. Жоғарғы екеуі – артикуляцияның күрделену қағидасы бойынша орналасқан барлық қатаң фрикативті дыбыстардан құралады. Бастапқы ф, ф’ дыбыстары созылып айтылады. Басқа екі қатар сол қағида бойынша барлық үзілмелі қатаң дыбыстардан құралады; бастапқы дыбыстар ф, ф’ қысқа айтылуынан. Сызбаның төменгі бөлімінде ( бастапқы с’, с) ұяң дауыссыздар. Ұсынылған сызба бойынша дыбыстарды айтқызудың мынадай тәсілдерін қолдануға болады: Ф дыбысынан (созып айтқанда) мынадай дыбыстарға қол жеткізуге болады: а) «с» дыбысынын тіс аралық айтылуын ф дыбысын тілді шығарып айтқызып; ә) Ф дыбысын айтқан кезде механикалық түрде артқа қарай жылжытып –Х- дыбысын; б) Ш дыбысы -өз артикуляция мүшелерінде немесе механикалық көмекпен тілдің ұшын жоғары көтеріп. Ұяң дыбыстар «в» дыбысынан жоғарыдағыдай қойылады: «с» дыбысынан мыналарға қол жеткізуге болады: а) «ш» дыбысы- тілдің ұшын жоғары көтеру арқылы; ә) «х» дыбысы – тілдің ұшын артқа қарай итеріу арқылы. «С» дыбысынан, еріндерді сәл алға қарай жылжыту арқылы механикалық тәсіл арқылы тілді артқа қарай қозғалтып х’, щ дыбыстарын қоюға болады. «З» дыбысынан «ж» дыбысын да, осылай қоюға болады. Ф, ф’ дыбыстарын қысқа айту арқылы төиендегідей дыбыстар қатарын қоюға болады: Ф дыбысынан ---: а) артикуляцияны көріп бақылау немесе механикалық түрде төменгі ерінді жоғарғы тістерге тигізбей, еріндерді жақындатып п дыбысын қоямыз; ә) ф --- дыбысын тілді шығарып қысқа созып көп айтып «т» дыбысының тіс аралық айтылуына қол жеткіземіз. Жоғарыдағыдай: «в» --- және «в’» дыбыстарынан ұяң «б, б’», «д, д’», «в, в’» дыбыстарын қоямыз. «Т, т’, д, д’» дыбыстарынан «к, к’, г, г’» дыбыстарын тілдің ұшын шпательмен басып артқа қарай жылжыту арқылы қоюға болады. «Т’» дыбысынан – «ч» дыбысын тілді артқа қарай жылжытып, еріндерді алға қарай созу арқылы қоюға болады. Сабақтардың басында кестеге тек – қойылған дыбысты әріппен белгілемей, дыбыстардың сыртқы артикуляциясының сызбасы еңгізіледі. Алғашында жаңа дыбыс артикуляциясының негізінен бұлшық еттерін сезінуге үйрету қажет. Оларды баланың санасында бекіткен соң, дыбысталуды дыбысты естіп, қабылдап, сезінуге үйрету жұмысына көшуге болады. Әріпті еңгізу баланың дыбыс айтуын қадағалауын белсендіріп, дисграфияның алдын алуға қызмет етеді. Дыбыстарды қалыптастыру кезінде баланың артикуляциялық жаттығуларды зорлықсыз және артикуляцияда бет және мимикалық бұлшық еттерінің қатысынсыз орындауын қадағалаймыз. Баламен сабақтарды жүргізуге қойылатын негізгі талаптарды орындау және аталмыш жүйе бойынша жұмыс кезектілігін сақтау нәтижесінде операцияға дейінгі кезеңдегі логопедиялық әсердің жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді де, анық сөйлеу тілін қалыптастыруға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 58.73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|