Динаева б. Б., Сапина с. М
жүктеу/скачать 5.44 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пікір жазу үлгісі
«60020500 - Филология» мамандығы бойынша философия докторы (РҺО) дәрежесін алу үшін дайындалған Жанар Талапқызы Маханованың «Қытай қазақтары тілін тарихи зерделеу және синхрондық талдау» тақырыбындағы диссертациясына ресми оппоненттің ПІКІРІ 1. Зерттеу тақырыбының өзектілігі мен оның жалпы ғылыми және жалпы мемлекеттік бағдарламалармен (практиканың және ғылым мен техника дамуының сұраныстарымен) байланысы. Қазақ тіліндегі диалектілік ерекшеліктерді зерттеу жұмысы соңғы 15- 20 жылдың көлемінде республика көлемінен шығып, алыс шетелдерде тұратын қазақ диаспорасы тілін де қамти бастады. Шетелдегі қазақтардың тілін зерттеу мүмкіндігі көптеген факторлармен байланысты. Қазақстан дүниежүзілік қоғамдастықтың толық құқылы мүшесі болып отырған қазіргі жағдайда қазақ диаспорасының, Қазақстан Республикасы мен біздің отандастарымыз мекендейтін шетелдердің езара қатынастары мен байланыс мәселелері мемлекетаралық деңгейде өткір қойылды. Тарихи себептерге байланысты шетелдерге қоныс аударуға мәжбүр болған қандастарымызбен қайта қауышуға, қарым-қатынас жасау, ондағы қазақтардың атамекеніне қайтып оралу мүмкіндігі туды. Сонымен қатар Қазақстанда «Халықтың кеші-қоны туралы заң» (1999) қабылданып, шет аймақтардағы қандастарымыздың ата жұртына - тарихи Отанына көшіп келу үрдісі белең алды. Осыған байланысты кейінгі 15-20 жылдың ішінде талай жыл алыс шетелдерде, өзгетілдікортада өмір сүрген қазақтілініңжай күйін, тілдегі өзгерістерді зерттеу мүмкіндігі туды. Әртүрлі географиялық әрі тілдік ортада өмір сүріп отырған қазақтар тілінің ерекшелігі әрқилы. Ол ондағы аралас отырған халықтардың, үстем тілдің әсерімен байланысты. Отанынан жырақта өзге мемлекеттерде қоныстанған белгілі бір ұлттың шоғырының орналасу тарихын, жай-күйін әлеуметтану ғылымының диаспоратану саласы зерттейді. Диаспоратануда шетелдегі қазақтарды қоныстану ерекшелігіне байланысты қазақ диаспорасы мен ирриденті деп қарастырылады. Кейінгі диалектологиялық зерттеулерде дәстүрлі тілдік құбылыстарды зерттеумен қатар ондағы қазақтілініңжай-күйі, тілдік жағдаят, тілдердің бір-біріне әсері т.б. мәселелер керініс беріп, шетелдердегі қазақ диаспорасы мен ирредент тілінің әлеуметтік, қоғамдық қызметіне мән беріле бастады. Қазақтар Еуропа, Пәкістан, Ливия т.б. елдерде де бірен-саран қоныстанғанымен, тілшілердің зерттеу нысанына Моңғолия, Қытай, Ауғанстан, Иран елдеріндегі, соңғы кезде Түркиядағы қазақтардың тілі алынды, тіл ерекшеліктері бойынша зерттеу жұмыстары қорғалып, бірқатар мақалалар, монографиялық зерттеулер басылып шықты. Қазақ жерінен тыс өзге елдердегі қазақтардың тіл ерекшелігі орналасу аумағы, рулық құрамының жақындығы бойынша қазақ жеріндегі говорлармен 95 (бугінде сөйленіс деп аталады) бірге, белгілі бір сөйленістер тобының (батыс, оңтүстік, солтүстік-орталық, шығыс) құрамында қарастырылды, яғни диалектолог мамандар оларды бүгінгі күндегідей диаспора, ирредента тілі деп емес, қазақ тілінің сөйленістері ретінде, негізінен олардың тіліндегі лексикалық, фонетикалық, морфологиялық ерекшеліктерді зерттеумен шұғылданды. Олай болса, халықтыңтанымдық-әлеуметтікдамудеңгейіне сай тілдің әрбір кезеңдегі даму барысын айқындауға септігін тигізетін диалектілерді синхронды тұрғыдан зерттеудің өзектілігі дау тудырмаса керек, себебі Қытайдағы қазақтардың тілін зерттеу жұмыстарының жалғасы болып табылатын диссертант Ж.Т. Маханованың еңбегінде Қытай жеріндегі қазақтар тілінің тарихи, мәдени, этнологиялық сипаты және тілдегі лексикалық ерекшеліктері салыстырмалы-тарихи тұрғыдан арнайы алғаш рет арнайы зерттеу нысаны болып отыр. Ж.Т.Маханованың зерттеуінде шешімін тапқан мәселелер ғылыми тұжырымдар мен пайымдаулар жалпы ғылыми пәндерде (мәдениеттану, елтану, этнография), жалпы бағдарламалардағы диалектология, стилистика, этнолингвистика пәндерінің болашақта жаңа бағытта зерттелуіне, сондай-ақ практикалық талаптарды жүзеге асыру тәжірибесі жаңа ғылыми шешімдер табуға, бағдарламалар жасауға мүмкіндік береді. 2. Диссертацияға қойылатын талап деңгейіндегі ғылыми нәтижелері. Диссертация құрылымы кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиет тізімі берілген. Жұмыстың тараулары мен белімдеріндегі нәтижелерді жинақтап айтқанда, Ж.Т.Маханованың «Қытай қазақтары тілін тарихи зерделеу және синхрондық талдау» атты диссертациялық зерттеуінің қорытындысы бойынша мынадай ғылыми нәтижелерге қол жеткізілген: 1. Қытайдағы біржарым миллионғажуық қазақтардыңтіл ерекшеліктері ондағы аймақтық ерекшеліктердің молдығымен әрі күрделілігімен кезге түсетіндігі нақты тілдік деректермен дәлелденген. 2.ҚазақтілініңшығыссейленістертобынажататынҚытайқазақтарының тіліне толыққанды тарихи талдау жасалған. 3.Шыңжаңцағы қазақтардың тіліндегі диалектілік, аймақтық құбылыстардың этномәдени және прагматикалық сипаты, тілдік бірліктердің семантикасы мен жасалу уәждері, этимологиясы ашылған. Бұлар жұмыстың қол жеткен табыстарын танытып, философия докторы (РҺӘ) дәрежесін алу үшін қорғалатын диссертацияға қойылатын талаптардың деңгейіне сәйкестігін көрсетеді. 3. Ізденушінің диссертациясында тұжырымдалған әрбір нәтижесінің (ғылыми қағидасының), тұжырымдары мен қорытындыларының негізделу және шынайылық дәрежесі. «Қытай қазақтары тілін тарихи зерделеу және синхрондық талдау» тақырыбындағы зерттеу нақты тілдік деректер мен теориялық еңбектерге негізделген. Атап айтқанда, зерттеу еңбегіндегі бірініиі нәтиже аталмыш мәселе туралы езіне дейінгі жазылған, жарық көрген арнаулы әдебиеттерді пайдалана отырып, Қытай қазақтарының тілдік ерекшеліктері, Шыңжаңдағы қазақтар тілініңжалпыхалықтық қазақ тілімен салыстырыла қарастырылуы диалектология тұрғысынан зерттеудің теориялық негізін 96 анықтауға арналған тілдік материалдарға қажетті ғылыми әдістер негізінде алынған. Диссертация тақырыбының көкейкесті мәселесі болып табылатын жүктеу/скачать 5.44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|