Дипломдық ЖҰмыс мамандығы : 5В100100 «Өрт қауіпсіздігі» Тақырыбы

Дамудың негізгі деңгейін анықтаудың ең тиімді әдісі ол аналитикалық тегістеу. Аталған жағдайда динамиканың қатары уақыттың келесі y=f(t) функция түрімен сипаттлады. Функция түрін басшылыққа алуы шақыру сандарының динамикасының заңдалықтарымен негізделенеді.

Егер динамика деңгейі, оқиғаның деңгейі абсолюттік жылдамдықтың үнемі немесе түрлі сипатта бола тұра, абсолюттік өсімнің тұрақты көрсеткіштерімен сипатталса, онда аталмыш тенцияның математикалық сипаты – ол тік сызу болады. Сонымен, шақыру сандарын болжау үшін қысқа мерзімге ең төменгі шаршылар методты қолдануға болады.

Тегістеуде қолдануға болатын, тік сызудың аналитикалық салыстыруы:

Шаршының ең төменгі көрсеткіштерін қанғаттандыратындай, нақты тік сызықтың көрсеткіштерін, [13] келесі қарапайым жүйелі салыстырмаларды шығару жолымен табуға болады:

онда, y – динамика қатарының нақты (эмпириялық) деңгейлері;

Тік сызықтың бойында динамиканың қатарын тегістеу үшін сан көрсеткіштің басына қараудағы кезеннің орталық аралықты басшылыққа аламыз. Жұпсыз деңгейдің саның шықса уақыттың келесі көрсеткіштерін көреміз t:

t - 2 - 1 0 1 2

Сонымен,

(1.9)

Салыстырма жүйесі келесі түрде болады:

Онда,

(1.12)

Қажетті соммаларды есептеу үшін 6.2. кестесін

құрастыру қажет:
6.2 Кестесі – Тегістелген салыстырмалардың есептері

жыл	Шақырулар саны (у)	Уақыт белгісі (t)	у∙t	t2	y2	Теңестірілген деңгейлер
2014	3580	-2	-7160	4	12816400	2139,6
2013	3170	-1	-3170	1	10048900	2198,8
2012	3902	0	3973	0	15225604	2258
2011	3073	1	3073	1	9443329	2317,2
2010	3040	2	6080	4	9241600	2376,4
Σ	16765	0	2796	10	56775833	11290

₁₀₃₃₀

6.2 Кестесіндегі соммаларды (1.12, 1.13) формулаларына сала отырып, келесі нәтижеге келеміз:

Осы жерден нақты тік сызықтың тегістілігі келесі болады:

Осы тегістілікке тиісті көрсеткіштерді салыстырып  тегістелген деңгейлердің көрсеткіштерін табамыз. Сонымен, 3 (t = 0) үшін келесіні таптық:

Осылайша басқа жылдардың тегістелген деңгейлерін анықтап. Нәтижелерді (6.2) Кестесіне еңгіземіз.

Тегістелген деңгейлердің соммасын келесі жолмен табамыз:

= 2376,4+2317,2+2258+2198,8+2139,6= 11290

Математикалық модельді құрастырудың сапалы болуы корреляция коэффициентімен сипаттауға болады[14] R, ол келесі формуласымен анықталады:

(1.19)

Бұл жерде , и көбейткіштері келесі салыстырыммен табылуы мүмкін:

Корреляция коэффициенті (R) y и t линейлік көбейткіштердің тәуелділігі деңгейін көрсетіп және келесі көрсеткіштермен сипатталады: [14]

1. 

2. Егер R=1, онда y и t көбейткіштер арасындағы функционалдық тәуелділік бар екенің көрсетеді.

3. Егер R=0, онда y и t арасындағы тәуелділік болмағаның көрсетеді.

Сонымен, R коэффициентінің көбейткіші бойынша олардың арасындағы тығыздық туралы пайымдауға болады. Егер R көрсеткіші бірлікке жақын болса, онда y и t арасындағы линейлік тәуелдік тығыз болғаны.

Біздің жағдайда,

– осы жағдай y и t функционалдық линейлік тәуелдіктің болмауын көрсетеді.

Келесі жылда өрт сөндіру бөлімшелеріне келіп түсетін шақырулардың саның болжап көрейік:

Алматы облысы бойынша ӨҚБ-не түскен шақырулардың сандарын қатарларға бөлу Кестелік түрде жылдар бөлу жолвмен құрастырып және оның болжау көрсеткіштерін сипаттайық :

Осымен қатар, ірі қалалар мен елді-мекендерде өртті сөндіруге бірнеше өрт сөндіру бөлімшелері қатысқанда нақты ӨСБ-нің қай аймаққа жататыны туралы мәліметтер болмағандықтан, елді-мекендегі өрт оқиғасына қатысқан нақты өрт сөндіру бөлімшелері бойынша талдау жасалған жоқ.

Көпшілік жағдайда өрт алған оқиға туралы шақырулардың кезекшілікке біріңғай түсуіне байланысты, ірі қалалар мен елді-мекендерде өрт оқиға орынына, жедел қызметтердің біріңғай шығуына әкеп соқтырады.

Сондықтан, өртке қарсы қызметінің жедел бөлімшелерінің елді-мекендерде өрт қауіпсіздігін нығайту және уақытылы көрсетуді қамту мақсатында, осымен қатар, біріңғай уақыт мерзімінде орын алып қалу мүмкін өрт алған жерге, апат болған жерлеріне біріңғай және тиісті күштер мен жабдықтармен қамту мақсатында, біріңғай шығауды толық түрде қамтамасыз ету басты мәселел болып табылады.

Алайда, кезекшілік бөліміне келіп түскен шақырулар, тек өрт сөндіруді ғана емес, осымен қатар, апаттық-құтқару жұмыстарына, өрт сигнализацилардың қосылуы, немесе кей жағдайларда жалған дабыл соғулар және т.б. жағдайлар орын алу мүмкін.

Қатарынан бірнеше шақыруларда бірден бірнеше жерде орын алған өрттеді сөндіру қажет болатын жағдайлар туындау мүмкін, осымен қатар, апаттық-құтқару жұмыстарын өткізу қажет етеді, аталмыш жағдайлар ӨҚБ-нің көп мүмкішліктері мен күштерін жұмсауды талап етед. Сондықтан, біріңғай шақырулар, өртке қарсы техникасы мен жеке құрамның саның қажеттілігі және жеткіліктілігі маңызын анықтауды талап етеді.

Елді-мекендерде өртке қарсы бөлімшелерінің жедел іс-қыймылын рационалды ұйымдастыру мақсатында бөлімшелермен түскен барлық шақыруларды қамту мүмкіншілктерін дұрыс бағалау қажет.

ӨҚБ-нің жұмыс атқару барысында елді-мекендерде орын алуы мүмкін жағдайларды болжап, біріңғай шығуларды қатарынан орындауды қамтуға мүкіншіліктері болуын басшылыққа алу қажет.

Аталмыш критикалық жағдайлар өртке қарсы бөлімшелерінің аса жедел және шапшан қыймылдауын талап етеді.

Біріңғай өрт болу жағдайларда мамандар осы уақытқа дейін, елді-мекенінде 3 сағат аралығындағы орын алған өрт жағдайларын ұғым еткен, аталмыш уақыт бір өртті толық түрде сөндіруге 3 сағат көлемін қажет еткендіктен. Сондықтан, егер қалада немесе басқа да елді-мекенінде 3 сағат ішінде орын алған өрт жағдайлары, оның жеке сипаттары мен созылу уақытына қарамастан, біріңғай деп есептеледі.

Осыған байланысты, көп жағдайларда біріңғай өрттер, нақты қарағанда, біріңғай өрттерге жатпауда мүмкін, өйткені олардың орын алу және өртті тоқтау уақыттары бір-бірімен уақыт аралықтарымен қыйлыспайды. Әрине, қойылған мақсатты шешу жолында біріңғай өрттің орын алуы саның, көпшілікте, ұзақ мерзім уақытында тек 3 сағат аралығында орын алған өрттер саны есепке алынатыны белгілі. Осы әдіс бойынша, 1942-1948 ж.ж. аралығында Н.А.Тарасов-Агалаков, ҚСРО-ның 200-ден астам қалалары бойынша кең статистикалық материалды жинап талдаған, осымен қатар, 1963 жылы аталмыш методикасы арқылы Н.П.Андриенкода, 1959-1962 ж.ж. аралығында 3 қала – Пенза, Куйбышев және Свердловск бойынша мәліметтер жинаған.

Аталмыш методиканың негізгі кемшілігі, біріңғайлықтың ұғымын, бұл жағдайда бір өртті сөндіруде ғана деп дұрыс талқыламаған. Басқа кемшілігі, сол немесе басқа қалада біріңғай өрттің орын алуы ұзақтығы мен жиелігіне баға берудің болмауы.[12].

Біріңғай шығуларды зерттеу барасында, біріңғай деп, бір ӨҚБ-мен алғашқы болған өртті сөндіруді аяқтамай, немесе алғашқы орын алған өртті сөндіру кезінде келесі шақыру түскен жағдайды, және алғашқы өртті сөндіру барысында бір сағат аралығнда түскен шақыру деп ұғамыз.

Өрт болғаны туралы шақырулары кездейсоқ мезгілдерінде түсуіне байланысты және бір шақыруды қамту уақыты кездейсоқ көбейткіші болуы да мүмкін болғандықтан, біріңғай шақырулар мүмкіншілікпен сипатталады деп тұжырымдауға да болады.

Біріңғай шақыруларды, осымен қатара, ӨҚБ-нің біріңғай шығуын талдау мен болжаудың тиімділігі, алғашқы түскен шақыруда өртке қарсы техника мен жеке құрамды бір мезетте қолдануы, келесі шақыруға сол уақыт аралығында басқа өртті сөндіруге қамтуға мүмкіншілітің болмауында. Аталмыш біріңғай критикалық жағдайларды толық және жан-жақты қамту мақсатында, ӨҚБ-нің құрамында жеткілікті адам ресурстары мен техникасы болуы қажет.

Осымен қатар, біріңғай шығулар туралы мәліметтері елді-мекендегі өртке қарсы деполардың санын анықтауға қажет
7.2. Мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімшелерінің жедел қызметін талдау

Әлемнің көптеген елдерінде өртпен күрес, жекеменшік, адам өмірі мен денсаулығын қорғау мемлекеттік міндеттердің негізгісі болып табылады, оның мүлтіксіз орындалуына біраз материалдар мен еңбек ресурстары жұмсалады.

Қазіргі таңда өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемалары өзекті әрі қиын болып бара жатыр. Өртке қарсы қызметтің жұмысын тиімді жоғарылату үшін бірнеше амал бар. Мысалы, материалды-техникалық базаны жоғары деңгейге жеткізу мен оны кеңейту. Бұл әдіс маңызы аз емес болғандықтан, қызметке ірі қаржылық құюларды талап етеді. Мемлекеттік өртке қарсы қызметтің ұйымдастырылуы мен басқарылуына жатқызуға болатын басқа да тәсілдері бар. Мемлекеттік өртке қарсы қызметтің жұмысының эффективтілігін жоғарылатудың негізгі резервтерін басқаруды ұйымдастыруды жетілдіру амалдарын іздестіру керек және мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қоғам үздіксіз қатысуы керек.

Өртке қарсы қызметтің жұмысында ғылыми басқарудың принципі оның бөлімшелерін басқару мен оның қызмет істеу процестерінің заңдылықтарын зерделеуді талап етеді, кадрларды орналастыру мен оларды таңдау, басқару процессін ұйымдастыру, басқарудың жаңа бөлімшелерін әзірлеу мен бар бөлімшелерді оңтайландыруда осы заңдылықтардың дұрыс пайдалану [2].

Өрттерді өшіру, жәбірленгендерді құтқару және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу мемлекеттік өртке қарсы қызметтің оперативті бөлімшелерінің негізгі міндеттері болып табылады.

Елді-мекендердегі оперативті жағдай (қалаларда, ауылдық елді-мекендерде), олардың өртке қарсы қорғанысы жағдайында, көп жағдайда өртке қарсы қызметтің қауіптілікті сипаттайтын елді-мекеннің элементтерінің кешенімен динамикалық байланысымен анықталады.

Мемлекеттік жеке-меншікке жататын қоныстану аумақтары, стратегиялық, мемлекеттік маңызды объектілер мен өмірін қамтамасыздандыру объектілерін Қазақстан Республикасында Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетінің 415 өрт бөлімшелері қамтамасыз етеді. Тәулік сайын жауынгерлік кезекшілікте 2500 жуық өрт сөндіруші қызметті атқаруда. Республика бойынша бір тәулікте орташа есеппен алғанда 50 өртке жуқ болады, өрт бөлімшелері дабыл бойынша 160-қа жуық шығу орындайды.
8. Мемлекттік өртке қарсы қызметінің бөлімшелерінің шақыру құрылымын талдау
Елді-мекендерде өрт және апаттар орын алған жағдайларда шақырулар ӨҚҚ-нің Бірегей кезекшілік-диспетчерлік қызметіне түседі «112» (одан әрі қарай БКДҚ-ті) – аталмыш қызметі адамның өміріне қауіпті және денсаулығына залал келтіру, осымен қатар, төтенше жағдайлардың орын алу немесе болуы туралы, немесе басқа да қауіпті жағдайлары, жедел көмек пен қорғауды талап ететін, аталмыш іс-әрекеттерді өзі лауазымына сай әрі қарай ұйымдастырып жетілдіруді қамту, жеке және заңды тұлғалардың ақпараттарын қабылдау және қорытуды қамтамасыз етеді.[13].

ӨҚБ-нің іс-қыймылы мен шығуларының мінездемесін анықтап көрейік.

ӨҚҚ-нің бөлімшелері халықты қорғау күштері бола тұра, заңда көрсетілгендей, өрттерді алдын алу және болдырмаумен, сөндірумен, осымен қатар, алдын ала апатты-құтқару жұмыстарын жүргізуге және облыстарда, қалаларда, республикалық маңызды қалаларында, астанада, аудандарда, облыстық маңызы бар қалаларда, селитебтік аймақтарда және өнеркәсіп объектілерінде аталмыш жұмысты атқаруға арналған күштері болып есептеледі.[13].

Өрт оқиғасы болған жағдайда, ӨҚҚ-нің бөлімшесінің жеке құрамының басты мақсаты, тактикалық мүмкіншіліктер арықылы қолданыстағы күштер мен арнайы құралдарын пайдаланып, адамдарды өрттен сақтап, егер олардың өміріне қауіп төніп тұрған жағдайда оны сол жерден эвакуациялау, өртті тоқтатып толық сөндіру болып табылады.

Сонымен, ӨҚҚ-нің бөлімшелерінің оқиға орнына барған кездегі негізгі мақсаты өртті сөндіру және апаттық-құтқару жұмыстарын жүргізу.

Алайда, тәжірибеде төтенше шығаудан басқа, ӨҚҚ-нің бөлімшелері жай тұтану деректеріне, осымен қатар, жалған шақыруларға, осымен қатар, жаттығу дабылдары бойынша шығуларды қамтады.

Өрт деп есепке алынбайтын, тек тұтануға жататын жағдайларға:

• 
  Өнеркәсіптегі технологиялық процесттерде (өз технологиялық регламентіне еңгізілген немесе техникалық құжаттарына еңгізілген) кәсіптіктегі қондырғылар мен агрегаттардың, осымен қатар, бөлмелерді тұрмыстық пештермен жылыту барысында орын алған тұтанулар;
  
• 
  Заттарды отпен, жылумен немесе басқа да термолық әдіспен қыздыру барысында (кептіру, пісіру, тегістеу, қайнату, балқыту және т.б.) әдістерді қолдану кезінде орын алған тұтанулар;
  
• 
  Статикалық электрқуатының салдарынан орын алған атылулар, жарық шашулар, өртке айналмаған жағдайларда;
  
• 
  Өртке айналмаған, электржүйелерінде қысқа атылуы, электржабдықтарда, тұрмыстық техниканың атылуы;
  
• 
  Өртке айналмаған, тамақ дайындау барасында қаты тұтануы;
  
• 
  Иесіз ғимараттарының, автокөліктердің, кеуіп қалған шөптің, жапырақтардың, дала және ашық аймақтарыда, арнайы орындарда, бос жерлерде, урналарда, жол жиектерінде, тұрғын үйлердің сатыларында, үй шатырларында қоқыстың тұтануы;
  
• 
  Адамдардың өзіне қол жұмсау салдарынан өртеніп кетуі;
  
• 
  Жол апаты салдарынан автокөліктің жанып кетуі;
  
• 
  Темір-, авиа- су-жолдарында, ланкестік актісінде, сғыс кезінде, құқыққорғау органдарының арнайы шаралары нәтижесінде орын алған тұтанулары;
  
• 
  Адамдар оттың иісінен улану салдарынан қайтыс болуға әкеп соқтыру жағдайлары;
  
• 
  Пиротехниканың өмірге және залал келтірмеген жағдайларда, тұтанулары.
  

Осымен қатар, өрт сөндіру арнайы техниканы және құрал-жабдықтарды тиісті жұмыс бабында сақтау мақсатында, су көздері тексеріледі.

Аталмыш шаралары жеке құрамымен дер кезінде қолданылып тұрған салдарынан, өртті жағдайларына қосымша күштерді қолданылмай, болдырмауға тиісті шаралары іске асырылады.

ӨҚҚ-нің бөлімшелерінің іс-қыймылын талдау мақсатында, ҚР-ның ІІМ-нің ӨҚК-нің мәліметтері басшылыққа алнды (8.1, Кестесі және 8.1 Суреті)

8.1 Кестенің мәліметтерін қолданып шеңберлі диаграммадағы (8.2 Суреті) ӨҚҚ-нің бөлімшелерінің әр-түрлерінің, ӨҚҚ-нің нақты қолндаыстағы, республика бойынша бөлімшелерімен жалпы санымен қарастырып көрсетеміз.

8.2 Суреті – Республика бойынша ӨҚҚ-і бойынша шақыруларының көрсеткіштері.

Егер Республика облыстары бойынша шақыруларды қарастырсақ, онда мынандай көрініс болады. Өрттерге шығулардың ең көпшілігі Алматы және Қарағанды облыстарында орын алған – 1506 және 1906 (барлық шақырулардың ішінде 27% құраған), ең төмен көрсеткіштер Атырау және Маңғыстау облыстарында 360 (14,9%) және 256 (7%) құраған. Орташа облыстар бойынша жылына 828,3 өртке шығулар тіркелген.

Апаттық-құтқару жұмыстарына ең көп шығулар Қарағанды және Шығыс-Қазақстан облыстарында 565 (4,5%) және 1490 (13,9%) құраған; ең төменгі шығулар Қызылорда және Ақтөбе облыстарында 27 (0,8%) және 32 (1%) құраған. Орташа көрсеткішті алғанда облыстар бойынша апаттық-құтқару жұмыстарына 288,6 шығулар тіркелген.

Қарағанды облысында өртдеп тіркелмейтін тұтұну жағдайларға шығулардың ең көп жағдайлары (5021, 40%) және жалған шақыруларға (18, 0,1%) тіркелген. Осы жағдайларға ең төменгі шығулары Солтүстік-Қазақстан облысында (556, 13,3%) және жалған шақырулар Ақмола (1, - 00,3%) тіркеліп, ал Атырау, Қызылорда және Астана қалаларында 2013 жыл аралығында орын алмаған.

Басқа да шақыруларға ең көп шығулардың көрсеткіштері Қостанай және Оңтүстік-Қазақстан облыстарында 6078 (62,6%) және 6178 (56,5%) құраған; ең төменгі көрсеткіштері Атырау 1187 (49,2%) және Ақтобе облстарында 1746 (54,6%) құрап тіркелген. Жылына облыстар бойынша орташа көрсеткішпен алғанда шығулар 3404,76 санды құраған.

Мәліметтер көрсеткендей, ең жоғары шығулар саны Қарағанды облысында – онда жылына 17604 тіркелген.