Дипломдық жұмыс ОҢТҮстік қазақстан облысының агроландшафттарына физикалық-географиялық сипаттама

Қорыта келгенде, Оңтүстік Қазақстан облысы табиғи ландшафттардың антропогендік модификацияларына өзгеруі Қазақстан Республикасында тұтынушылық деңгейі көтерілуі негізгі себеп болып келеді. Қазіргі жалпы физикалық географияның, әсіресе аймақтық физикалық географияның немесе ландшафттанудың басты мәселенің бірі табиғи ландшафттардың атнропогендік модификацияларына ауысуының тиімді жолын айқындап көрсету. Қазіргі таңдағы адамзат цивилизациясын ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етуі қоршаған ортаға антропогендің қысымның қарқынды өсуіне алып келді.

Диплом жұмысының негізгі мәселесінің бірі Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттарына физикалық-географиялық сипаттама беру бағытында, барлық табиғат компоненттері қарастырылды. Агроландшафт дамуында басты факторлардың бірі агроклиматтық жағдайы. Жұмыстың бірінші тарауында бұл мәселеге ерекше көңіл бөлінді. Диплом жұмысын дайындау барысында облыстың агроклиматтық ресурстары елімізге қажетті көптеген дақылдарды егіп алуға мүмкіндігі бар екені анықталды. Басты мәселе су ресурстардың жетіспеушілігінде. Дегенмен, облыста су ресурстарын пайланудың жаңа стратегиясын жасау қажет. Облыс территориясындағы жауын-шашынның режимі агроландшафт дамуына сай емес келеді, жазғы су қажет кезінде жауын-шашын мөлшері өте аз, жауын-шашынның жалпы мөлшерінің басым бөлігі қысқы маусымда болады, яғни агроландашфттарға пайдасы өте аз.

Облыстың қазіргі ауыл шаруашылықтағы жекеменшік қожалықтар үлкен гидротехникалық құрылыстарды игере алмайды, себебі мұндай құрылыстар жұмсалған инвестициялар пайда түсіруге дейін көп уақыт кетеді. Сондықтан мемлекет тарапынан бұл мәселе қолға алу қажет.

Екінші тарауда, агроландашфттардың құрылымына сипаттама беру негізінде, облыста қосымша игеруге жер көлемі жеткілікті екені көрсетілді. Әсіресе суғаруда жаңа тамшы суғару, түнгі кезде суғару, дақылдардың жаңа сорттарын пайдалану арқылы агроландшафттардың өнімділігін көтеруге мүмкіндік бар.

Статистикалық мәліметтер бойынша ең күшті игерілген Мақтаарал ауданы, ауданның жалпы жер көлемінен 90,2 % ауыл шаруашылық жерлер алып жатыр, қалған жер көлемін суландыру жүйелері, елді мекендер, т.б. шаруашылық мекемелер алып жатыр. Мақтаарал ауданы, ауыл шаруашылық мақсатта пайдалануға толық сәйкес емес Мырзашөлдің табиғи кешендерін суландыру арқылы жаңа техногендік ландшафттар қалыптасу лабораториясына айналды.

Облыс территориясында су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында көптеген гидротехникалық құрылыстар салынған, мысалы Арыс-Түркістан каналы 50 га, Қызылқұм магистарльды қаналы 30 мың га жерді суландыруға арналған, Қаратаудан басталатын өзендердің төменгі ағыстарындағы құрылыстар мыңдаған гектар жерді суғармалы агроландшаттарға айналуға мүмкіндік береді. Суғарылатын жерлерде дақылдарыдың өнімділігі табиғи факторлардан тәуелділігі маңызды мөлшерде азаяды. Сондықтан, мұндай жерлерден жоспарланған өнім алуға болады.

Дүние жүзіндегі су тапшы аймақтарда мұндай ирригациялық жұмыстардың табысты мысалдары көп емес. Сондықтан, осы бағытта жоғары деңгейде дамыған Израиль, Сауд-Арабиясы, АҚШ елдердің суғармалы ауыл шаруашылығының жетістіктерін, облыстың жағдайына келтіре отырып агроландшафттарды дамыту қажет.

Қиыншылықтарға қарамастан, облыстың ауыл шаруашылық саласындағы қожалықтар жаңа технологияларды пайдалану барысында, мысалы, мақта шаруашылығында кейбір қожалықтарда пленкалық технологиялар еңгізілген, тамшылы суғару, жаңа техника пайдалануда.

Жалпы жаңа технологиялар пайдалану көз қарасынан, Оңтүстік Қазақстан облысының агорландшафттарының ресурстары толық игерілмеген. Әсіресе, Шардара т.б. су қоймалардың ауысқан, немесе ылғалды жылдары пайда болған көп суды пайдалану арқылы суландыратын жайылымның көлемін көтеруге болады.

1. 
   Биғалиев А. т.б. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. Алматы. Санат. 1995. – 128 б.
   
2. 
   1995, 2002 – 2005 жылдарындағы Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл, орман және балық шаруашылығы. Статистикалық жинақ. Шымкент. 2006.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының жер кодексі. Ресми мәтін. Астана, 2002. -36 бет.
   
4. 
   Қазақстан Республикасы. Су кодексі: Ресми мәтін. 2002 жылдың 1 наурызына берілген. Астана. 2002. – 36 б.
   
5. 
   Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Ауыл шаруашылығы. Жалпы редактор А.Қ. Құсайынов. Алматы. Рауан. 2000 – 296 б.
   
6. 
   Қорғасбаев Ж., Қасенов М. Шөл жайылымдарды суландыру және игеру. Алма-Ата. Қайнар. 1987. – 168 б.
   
7. 
   Құсайынов С.А. Жалпы геоморфология. Алматы. 1998. 389 б.
   
8. 
   Нұрғалиев К. Ауыл шаруашылығындағы ҒТП. Алма-Ата. Білім. 1978. – 40 б.
   
9. 
   Оспанов Б. Қазақстан жер қорлары, оларды бағалау және тиімді пайдалану. Алматы. Қазақ университеті. 2005. – 112 б.
   
10. 
    Омаров Т. Қазақстан өзендері мен көлдері. Алма-Ата. 1997. 234 б.
    
11. 
    Сабиров М.С. т.б. Мал жайылымдарын суландыру. Алма-Ата. Қайнар. 1979. – 108 б.
    
12. 
    Суармалы гектарлар. Алма-Ата, 1987. – 152 б.
    
13. 
    Топырақтар географиясы. Жалпы редактор Т.Тазабеков. Алматы. Агроуниверситет. 2000. – 180 б.
    
14. 
    Туяқбаев Н.Т. Жер асты суларын пайдалану. Алма-Ата. Қайнар. 1982. – 152 б.
    
15. 
    Көшербаева Е. Мақта өндірісін көтерудің келелі мәселелері көп // Оңтүстік Қазақстан-№162-2005 -8 қараша-1 бет.
    
16. 
    Кенжеғұлов Н. Мақта –облысымыздың басты байлығы // Оңтүстік Қазақстан -№132-2005-15 қыркүйек -2 бет.
    
17. 
    Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР. Ленинград. 1979. - 268 с.
    
18. 
    Алимаев И.И. Улучшение и рациональное использование аридных пастбищ. Алма–Ата. 1985. - 185 с.
    
19. 
    Антропогенные изменения и охрана природной среды. Сб. стат. Нижний Новгород. НГПИ. 1990. – 136 с.
    
20. 
    Антропогенные ландшафты: структура, методы и прикладные аспекты изучения. Сб. стат. Воронеж. ВГУ. 1988. – 236 с.
    
21. 
    Артезианские бассейны Южного Казахстана. У.А. Ахмедсафин и др. Алма-Ата. Наука. 1968. – 324 с.
    
22. 
    Бабушкин Л.Н. Климатография Средней Азии. Ташкент. 1981. 91 с.
    
23. 
    Бейсенова А.С. Исследование природы Казахстана. А. 1978. 248 с.
    
24. 
    Гельдыева Г.В., Веселова Л.К. Ландшафты Казахстана. Наука. Алма–Ата. 1992. - 173 с.
    
25. 
    Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Геологическое описание. Книга 1-ая. Гл. ред. А.В. Сидоренко. Москва. Недра. 1971. - 511 с.
    
26. 
    Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Полезные ископаемые. Под ред. Ш.Е. Есенова. Москва. Наука. 1977. - 403 с.
    
27. 
    Гвоздецкий Н.А., Николаев В.А. Казахстан. Очерк природы. Москва. 1971. - 296 с.
    
28. 
    Глазовская М.А. Принципы классификации природных геосистем по устойчивости к техногенезу и прогнозное ландшафтно-геохимическое районирование. // Устойчивость геосистем. М. Наука. 1983. 61 – 78 стр.
    
29. 
    Джаналиева Г.М. Физическая география Казахстана. Алматы. 1998. – 364 с.
    
30. 
    Жихарева П.А. Почвы Чимкентской области. М. Наука. 1969. – 412 с.
    
31. 
    Исаченко А.Г. Основы ландшафтоведения и физико-географическое районирование. Москва. 1990 - 386 с.
    
32. 
    Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. Москва. 1973. – 327 с.
    
33. 
    Минц А.А. Экономическая оценка природных ресурсов. Москва. 1972. – 304 с.
    
34. 
    Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград. 1989.
    
35. 
    Климат Казахстана. Под редакции А.С.Утешова. Ленинград. 1959. - 315 с
    
36. 
    Методика проведения нормативного деления территории эколого-географического района по активности хозяйственной деятельности при проведении экологического районирования. Астана. 2004.
    
37. 
    Равнины и горы Средней Азии и Казахстана. Москва. 1975. - 264 с.
    
38. 
    Реймерс Ф.Н. Природопользование. Москва, 1990. - 637 с.
    
39. 
    Поверхностные воды Южного Казахстана (Джамбульская, Чимкентская и Қызылординская области). Под ред. И.Б. Вольфмунца. Ленинград. Гидрометеоиздат. 1976. – 462 с.
    
40. 
    Почвы Казахской ССР. Алма – Ата. 1973. – 345 с.
    
41. 
    Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Алматы. Наука. 1975. - 226 с.
    
42. 
    Сельское, лесное и рыбное хозяйство Южно-Казахстанской области за 1995, 2002 – 2005 г.г. Статистический сборник. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2006. – 332 с.
    
43. 
    Сельское хозяйство Южно – Казахстанской области. Шымкент. 1998. - 140 с.
    
44. 
    Сваричевская З.А. Геоморфология Казахстана и Средней Азии. Ленинград. 1965. – 296 с.
    
45. 
    Сочава В.Б. Введение в учение о геосистемах. Новосибирск. 1978. – 319 с.
    
46. 
    Справочник Государственного фонда данных о состоянии природной среды. Алма – Ата. 1987. - 237 с.
    
47. 
    Чигаркин А.В. Освоение пустынь Казахстана. Алма-Ата. Наука. 1984. – 286 с.
    
48. 
    Чупахин В.М. Природные районирование Казахстан. Алма – Ата. 1970. -259 с.
    
49. 
    Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. Алма – Ата. 1970.
    
50. 
    Шайык О.Ш. Орошаемые сероземы Южного Казахстана. Алматы. 2001. -190 с.
    
51. 
    Шульц В.Л. Реки Средней Азии. Ленинград. 1965. - 691 с.
    
52. 
    Южно-Казахстанская область и ее регионы. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2003. – 220 с.
    
53. 
    Оңтүстік Қазақастан облысының жала географиялық картасы. Масштабы 1:1000000.