Джетписбаева б. Ш., Матибаева а. И
жүктеу/скачать 1.31 Mb. Pdf көрінісі
|
| Гидромеханикалық процесстерге гравитациялық күш (тұндыру) немесе орталық
айналмалы күш (орталық айналмалы тұнба), фильтрлеу (фильтрация, ультрафильтрация, кері осмос), араластыру әсерінен араласпайтын бөлшектерін тұндыру процессі жатады. Тұндыру. Сұйық ортада қалқып тұратын, өз салмағы әсерінен қатты бөліктерінің әсерінен тұнбаға түсуін тұндыру деп атайды. Тұндырудың мәні аппараттың ішінде орналасқан біртекті емес жүйе тыныштық жағдайында немесе аз жылдамдықпен жылжып салмақ әсерінен құрамдас бөліктерге бөлінуі. Бөліктердің тұнбаға түсуі қозғалысқа кері әсер ететін ортада дененің құлау заңдылығына негізделген. Әдетте суспензиядағы араласпайтын бөлшектердің тұнбасы үздіксіз немесе периодтық әсерлі тұндырмаларда жүзеге асырылады. Тұндыруды көптеген тағамдық суспензияларды тазалауда қолданылады, мысалы, тағамдық мал майларын, ликер арақ жартылай фабрикаттарын түссіздендіретін компоненттермен өңдеуден кейін, шарап өндірісінде шырынның өздігінен түссіздену сатыларында және т.б. Орталық айналмалы күш әсерінен тұнбаға түсуі. Бұл тағамдық сұйықтықтарды бөлу процесстерінің ішіндегі тұндыруға қарағанда өнімділігі жағынан ең тиімдісі – өйткені көп уақытпен үлкен өндірістік алаңдарды қажет етпейді. Гидроциклонды кеңінен сыра өндірісінде ыстық араласпайтын сыра суслосын бөлуде қолданады. Сүт өнеркәсібінде сүт және сүт өнімдерін фракциондау ерекше орын алады. Сепарирлеуді сүтті тазалау үшін (сүт тазалағыш – сепараторлар, бактерияны ажыратушы сепараторлар), әр түрлі майлылықты кілегей алу үшін, сүзбе түйіршіктерін майсыздандыру үшін қолданады. Ет өнеркәсібінде сепарирлеуді тағамдық мақсатта қолданылатын мал қанын фракциондауда, тағамдық майды тазалау үшін қоспаларынан шыжғыруда қолданады. Фильтрлеу. Болбыр аралық қабырғаларды қолдана отырып суспензияның қатты фазаларын ұстап қалып, сұйық фазаны өткізу арқылы суспензияны бөлу үдерісі фильтрлеу деп аталады. Суспензияны осылай бөлу үдерісін тұнба түзілуі арқылы фильтрлеу деп атайды. Фильтрлеу үдерісін қозғаушы күш аралық қабырғалар үстінде (немесе тұнба мен аралық қабырғаның арасында) және аралық қабырғалар астындағы қысым тікқұламасы болып табылады. Фильтрлеу матасы арқылы сүтті алғашқы тазалауды жүргізеді, сонымен қатар тағамдық мал майларын шыжғырудан кейінгі құрғақ шыжықтарын алып тастау үшін, бытыралар қабаттары арқылы сыра суслосын фильтрлеу, арнайы картон-фильтр көмегімен ликер арақ өндірісінің жартылай фабрикаттарын фильтрлейді. Ерітінділерді мембрананың көмегімен бөлу. Қазіргі таңда тағамдық ерітінділерді жартылай өткізгіш аралық қабырғалар (мембраналар) арқылы – ультрафильтрлеу немесе кері осмос әдістерін кеңінен қолданады. Ультрафильтрлеу – төменгі осмостық ерітінділерді бөлуге бағытталған және салмағы 500 ден астам молекулярлық массасы бар салыстырмалы ірі молекулаларды ұстап қала алады. Ультрафильтрлеу салыстырмалы төмен 0,05 – 1,0 МПа төменгі қысымында жүргізіледі. 11 Кері осмос - жоғары осмостық қысымға ие, сонымен қатар жұмысшы қысымы 5,0-10,0 МПа құрайтын төменгі молекулярлы заттардың ерітінділерін бөлу үшін қолданады. Мембраналы әдіспен ерітінділерді бөлу қоршаған орта температурасында фазалы ауытқушылық болмай жүргізіледі, сол себепті дайын өнім сапасына оң әсер етеді. Мембраналар бөлініп алынатын затқа деген жоғары селективтілікке, өткізгіштікке, жеткілікті механикалық төзімділікке ие болуы тиіс және ұзақ қолдану үдерісінде тұрақты шамаларға ие және агрессивті орта әсеріне төзімді болуы керек. Өздігінен анизотропты мембраналар қалыңдығы 0,01 – 0,4 мкм болады. Кеңінен қолданылатын мембраналар ацетатцеллюлозадан, триацетатцеллюлозадан, этилцеллюлозадан, полиамидтен, целлофаннан жасалған. Тағам өнімдерін мембраналық өңдеу алкагольсіз сусындар мен ликер арақ өнімдерін өндіруге қажетті суды дайындауда және микробиологиялық өндіріс өнімдерін тазалау үшін қажет. Сонымен қатар бұл үдеріс сүт өнеркәсібінде ерітінділерді бөлуде кеңінен қолданады: тұзды сарысуды деминерализациялауда, сыр өндірісінде тұзды ерітіндіні тазалауда, концентрленген сүт пен сүт өнімдерін өндіруде. Араластыруды жылулық, диффузиялық және биохимиялық үдерістерді интенсификациялауда қолданады. Сұйық ортада араластыруды суспензия мен эмульсияларды алуда қолданады. Илемді және сусымалы материалдарды араластыру мақсаты илемді қоспалары мен әр түрлі сұйық, қатты негізгі заттардың біртекті массаларын алу. Нан, макарон және кондитерлік өндірісінде илемді массаларды араластырудан бөлек, әр түрлі компоненттер араластырылып, қамыр уқалап жұмсартылады, ауамен қанығып, қажетті қасиеттерге ие болады. Гомогендеу (сұйықтықтарды араластырудың көп түрлілігі) сүт өнеркәсібінде кеңінен қолданылатын айрықша гидромеханикалық үдерістер. Гомогендеуді сүтті, қышқыл сүт сусындарын, қаймақ, балмұздақ, сүт консервілерін, сүт алмастырғыштарын өндіруде қолданады. Гомогендеу аталған өнімдерде кездесетін тұндырма кілегейі («қаймақтық тығын») ақауын алдын алуға көмектеседі, ал балқытылған ірімшік пен сары май өндірісінде гомогенизатор көмегімен біртекті илемді консистенцияны алуға болады. Сүттің липидті бөлігі тікелей типті – «судағы май» май эмульсиясымен көрсетілген. Гомогендеу мақсаты – сүттегі май фазасының тұрақтылығын қамтамасыз ететін анықталған өлшемнен аспайтын диаметрі бар май түйіршіктерінің болуын қамтамасыз ету. Осы мақсаттарға жету үшін барлық май түйіршіктерін майдалау қажет. Гомогендеу үдерісінің маңыздылығы келесіде (қақпақты гомогенизатор мысалында қарастырылады): май түйіршігі сүт ағысымен бірге бастапқы жылдамдығымен гомогенизатор қақпағының бағытымен жылжиды, қақпақты саңылауға кірер алдында ағыс жылдамдығы лезде жоғарылайды, осы сәттен бастап май тамшысы плазма ағысымен цилиндрге дейін созылып, беттік тартылыс күш әсерінен төзімді форма майда түйіршіктерге бөлшектенеді. Өткел аумағындағы май түйіршіктеріне диспергирлеу жылдамдығынан бөлек канал және клапанды саңылаудағы қысымның әртүрлілігі әсер етеді. жүктеу/скачать 1.31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|