Досаева Б. Т., Койшыбаев Н., Жаугашева С. А

болады. (3.70 а)-дан егер тоқтары бірдей болатын екі параллель өткізгіштерді вакуумде бір-бірінен а қашықтықта орналастырып, өткізгіштің әрбіреуінің бірлік ұзындығына әсер ететін күшті берсек, онда бұл өткізгіштердегі тоқ күшінің белгілі анықталған мәні болады. Міне, F_Д осылайша ампер анықталған болатын: ампер деп вакуумде бір-бірінен 1 м қашықтықта орналасқан және өткізгіштің әрбір метріне 2 10^-7 Н күшпен әсер ететін екі шексіз ұзын параллель өткізгіштердің әрбіреуінде өтіп жатқан тоқтың күші аталады.

₀ πaF₀ / І²l.

Осыған ампердің анықтамасына кіретін мәндерді қойсақ, онда:

₀ 2π1 м210^-7 Н / (1 A²1 м)=4π10^-7 Н/А.

ХБ жүйесінде ₀ және _ор шамаларының өлшем бірліктері генри бөлінген метр (Гн/м).

 тоғы бар жылжымалы өткізгішті таға тәрізді магниттің полюстерінің арасына қоямыз (3.51-сурет). F_А магниттік күштің әсерінен (оны Ампер күші деп атайды) бұл өткізгіш полюстердің арасындағы қуысқа тартылады.  тоқтың бағытын өзгерткен кезде өткізгіш кері бағытта қозғалады.Магнит өрісіндегі тоғы бар түзу өткізгішке әсер ететін F_А күштің бағыты сол қол ережесімен анықталады (3.52-сурет): егер сол қолды төрт саусағы өткізгіштегі тоқтың бағытын көрсететіндей және магнит индукциясы сызықтары алақанға кіретіндей етіп өткізгіштің бойында орналастырсақ, онда ашылған үлкен саусақ тоғы бар өткізгішке әсер ететін күштің (Ампер күштерінің) бағытын көрсететін болады.

(3.71) және (3.71,а) формулалардағы В көбейткіш Ампер күшінің тоғы бар өткізгіш орналастырылған магнит өрісіне тәуелді болатындығын көрсетеді. Ампер күштерінің әсерінен тоғы бар өткізгіштің орын ауыстыруы кезінде электр энергиясының механикалық энергияға өтуі болады. Міне осы құбылыс электродвигателдерінің жұмыс принципінің негізінде жатыр. (3.71,а) формуладағы В көбейткіштің физикалық мағынасын анықтайық. І тоғы бар жалғыз ғана өткізгішті түрліше магнит өрістеріне орналастыра отырып, F_Амакс күштің модулі бойынша да, бағыты бойынша да өзгеретіндігін тағайындауға болады. Осы кезде І және l тұрақты болатындықтан, онда В көбейткіштің өзгеретін болғандығы ғой. (3.71,а) формуладан, F_Амакс күштің мәнінің В шамасы үлкен болатын өрісте үлкен болатындығын көреміз. Өткізгішті бір ғана өрістің түрліше облыстарына жылжытқан кезде де дәл міне осыны байқаған болар едік. В артқан кезде F_Амакс мәні де артып отыратын болғандықтан, В көбейткішті өрістің күш сипаттамасы деп алған ыңғайлы, себебі өткізгіш орналасқан облыстағы өрісті өзгерткен кезде тек ол ғана өзгереді. (3.71,а)-дан мынаған келеміз:

Егер өріс өткізгіштің бойында өзгеріссіз қалатын болса, онда бұл формула орындалады. Бірақта өріс біртекті болмайтын жалпы жағдайда да өне бойында өріс ескерерліктей өзгеріп үлгере алмайтындай болатын ұзындығы l өткізгішті алуға болады. Сонда В шамасы оның белгілі нүктесіндегі өрісті сипаттайтын болады:

Берілген нүктедегі магнит өрісінің күштік сипаттамасы болып табылатын В шамасын магнит индукциясы деп атайды. Өрістің қайсы-бір нүктесіндегі магнит индукциясы осы нүктеде индукция сызықтарына перпендикуляр орналасқан және бірлік тоқ өтіп жатқан өткізгіштің бірлік ұзындығына әсер ететін күшпен өлшенеді.

ХБ жүйесінде магнит индукциясының бірлігі ретінде тесла (Тл) алынған – бұл 1 А тоғы бар индукция сызықтарына перпендикуляр орналасқан өткізгіштің әрбір метр ұзындығына 1Н күш әсер ететін біртекті магнит өрісінің индукциясы. Шартты түрде индукция сызықтарына перпендикуляр орналасқан беттің бірлік ауданы арқылы бет тұрған жердегі В мәніне пропорционал болатын индукция сызық саны жүргізіледі. Бұл дегеніміз сызбаларда, магниттік күштердің мәні жоғарырақ жерлерде индукция сызықтарының қоюырақ болатындығын көрсетеді.