Еңбек ақыны ұйымдастырудың теориялық негіздері

Өндіріс тиімділігін арттыру нәтижесінде, еңбек табыстарын максимизациялау қағидасы сақталған. Бұл қағиданы сақтау ұдайы ұлғаймалы өндірістің қорлану процесінің үздіксіз жүруін қамтамасыз етеді, сонымен қатар «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ кәсіпорынның гүлденуінің, дамуының алғы шарты болып табылады. 2008 жылы (2007 жылмен салыстырғанда) кәсіпорында жалақы қорына қосылатын басқа төлемдер - 49,2 млн теңгеге өскен, олардың өсу динамикасы нақты көрсеткіштер арқылы Кесте 7 көрсетілген.

Кесте 7 көрсетілгеніндей, 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда жалақы қорына қосылатын басқа төлемдердің өсуі негізінен мына статьялар есебінен болған: ҰОС мен еңбек майданының ардагерлеріне, зейнеткерлерге қайырымдылық көмектері көрсетілген, компанияның бұрынғы жұмысшыларына «Мұнайшы күні» мейрамы құрметіне компанияның 19.08.2007 жылғы №985 ПИ бұйрығына сәйкес жолдамалар берілген, уақытша жұмысқа жарамсыздық төлемдері, босануға байланысты демалыстарды төлеу , арнаулы жұмыс киімдерінің құны және т.б. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ сыйақы берудің Жалпы Ережелері бойынша әрбір тоқсан сайын сыйақылар берілген. Ол жұмысшылардың мұнай өндірісінің тиімділігін арттыруға ынталандырған.
Кесте 7.

Жалақы қорына кіретін басқа төлемдер

Жалақы қорына кіретін басқа төлемдер	Факт. 2007 жыл	Факт. 2008 жыл	Ауытқу (+,-)
1. Жүмысшыларға көрсетілген материялдық көмек	5695	5439,5	-255,5
2.Жүмысшыларының денсаулығына келтірілген зиян үшін төлем	1826,3	1716,6	-109,7
3. Жарақат алуына байланысты төлемдер	3661,1	3918,7	+257,6
4. Уақытша жүмысқа жарамсыздық	31511,3	33349,7	+ 1838,4
5. Босануға байланысты берілетін демалыстар	13058,9	15305,5	+2246,6
6.Жүмыс көлемінің азаюына байланысты төлемдер	130,5	-	-130,5
7. Арнаулы киім,аяқ киім бағасы	50985,7	80085,0	+29099,3
8. Зейнетақы қосымша төлемдер	8170,2	9041,5	+871,3
9. Жүмысшыларға бір рет берілетін төлемдер	21835	21625	-210
10.ҮОС ардагерлері мен зейнеткерлерге берілген әлеуметтік жеңілдіктер	25201,7	40782,8	+ 15581,1
«ММГ» АҚ бойынша барлығы	162075,7	211264,3	+49188,6

2008 жылы жұмыс уақытының календарлық қоры 1845372 адам/күн (366 күн х 5042 адам), мұнда жұмыс уақытының максималды мүмкін қоры 1251669 адам/күнді құраған.

(1845372 адам/күн-491052 мейрам және демалыс адам/күндері-102651 адам/күндері кезекті еңбек демалыстары)

Есептегі жылы жұмысшылар нақты 1163308 адам/күніжұмыс істеген. Осы берілген мәліметтерден шығатыны, календарлық қорды 2008 жылы пайдалану коэффициенті:

Жұмыс уақытының максималды мүмкін қорын пайдалану коэффициентін анықтаймыз:

Есептегі жылы нақты жұмыс уақыты, жұмыс уақытының календарлы қорының 63% құрады, ал жұмыс уақытының максималды мүмкін қорының 93% құрады

2008 жылы нақты жұмыс уақыты, жұмыс уақытының календарлы қорына және жұмыс уақытының максималды мүмкін қорына қатынасы 2007 жылдың деңгейінде болған.

Жоғарыда келтірілген талдау нәтижелері көрсеткеніндей «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да бір жұмысшының 2008 жылы жасаған жұмыс уақыты 2006 жылмен салыстырғанда 0,3 күнге кеміген, соған сәйкес жұмыс уақытын жоғалту 0,5 күнге өскен және себепсіз пайдаланылмай қалған жұмыс уақыты 0,8 күнге артқан.

Компанияның бір жұмысшыға шаққандағы жұмыс күшінің ұзақтығы есептегі жылы былтырғы жылдық деңгейде болған,яғни,ол-7,44 сағ(9295720адам/күн :252 жұмы күні :4956 адам (орта мөлшерде шаманы анықтау үшін алынған адам саны)=7.44 сағ

Кәіпорында еңбек өнімділігінің артуына ықпал ететін факторлар:

• 
  тынушыларға қызмет көрсетудің сапасын аттыру;
  
• 
  тиеу-түіру жұмытарын механизациялауды аттыру;
  
• 
  өнімділігіжоғары жаңа техника мен прогрессивті жаңа технологияларды ендіру,
  

Сонымен қатар,кәсіпорындар мен ұйымдардың еңбек өнімділігіне жұмысшыларды материялдық ынталандырудың деңгейі мен дұрыс ұйымдастырылуы үлкен ықпалын тигізеді.Нарық қатынастарының қалыптасу кезеніңде бұл фактор шешуші рольге ие болады. Жоғарыда келтірілген факторлардың барлығы сандық есептеулерге келеді,сондықтан оларды сәйке келетін статистикалық көрсеткіштерімен көрсетуге болады.мысалы,бір жұмысшының еңбек өнімділігімен кәсіпорыдағы жалпы еңбек өнімділігінің араындағы байланысты,сауда алаңы мен тізімдегі жұмысшылардың орташа саны арасындағы байланысты көрсетуге болады.

Еңбек пен жалақының жылдық статистикалық көрсеткіштері негізінде жұмысшылардың біліктілігін,еңбек өтімін,мамандығын сипаттайтын көрсеткіштерді алуға болады.

Еңбек ақыны төлеуді ұйымдастыруда әрбір кәсіпкер мынадай мәселелерді шешуге тиіс:кәсіпорын жұмысшыларынның есеп айырысу жүйелері мен формаларын анықтау;қызметкерлер мен мамандардың лауазымдық жалақыларын бекіту; кәсіпорын жұмысшыларының жеке жетістіктеріне төленетін сыйақылардың мөлшерлері мен критерийлерін анықтау: және т.б. Кәсіпкерді бірінші кезекте еңбектің сапасы мен өнімділігі қызықтырады. Жұмыс орнында жай қарап отырған үшін,әрине жалақы төлеуге болмайды.Жұмысшының жалақысы бірінші кезекте оның іліктілігіне,орындай алатын жұмысшының күрделілігіне байланысты болады.Жұмысшының біліктілік деңгей үш фактормен анықталады,олар:жалпы білім деңгейімен,арнаулы дайындығымен және өндірістік еңбек өтілімен.Жоғарғы біліктіліктегі жұмышы әрине жалақыны көбірек алуы керек.Еңбек саны заңды түрде бекітілген жұмыс уақытының ұзақтығымен анықталады.Ұзақ жұмыс уақыты да жоғары төленуі тиіс. Еңбек ақы деңгейі жұмысшы өзін және өзінің жанұясын асыра алатындығындай деңгейде болу керек. Жоғары еңбек ақыға кез-келген жұмысшы өз назарын аударады және ол жалақыға ол кәсіпорында белгілі бір уақытқа дейін жұмыс істей алады.

Осы кестеге қара отырып біз кәсіпорында еңбек ақы мөлшері 10-20%-ке өседі деген тұжырым жасай аламыз. 2008 жылды 2007 жылмен салыстырғанда еңбек ақы мөлшері 31,3 %-ға өсті. Еңбек ақының өсуі мынаған негізделеді:

• 
  Еңбек өнімділігінің жоғарлауы;
  
• 
  Жоспарларды жүзеге асыру;
  
• 
  Елде инфляцияның өсуі;
  

Келтірілген кестеден еңбек ақы қоры 2008 жылы 15,5%-ға өскенін көруге болады. Еңбек ақы қорының жоғарлауының маңызды бір себеп жұмысшы айлықтарының 10%-ке көтерілгені. Сонымен қатар кейбір объектілерге қосымша жұмысшылырды алу да себеп болған.