6 – мысал. Жүктемесі 14, а – суретте көрсетілген топтасалы қос тіректе жатқан аралыққа төмендегі шарттарды орындаңыз:
-
Қабырғаларының қатынасы a = h : b тік төртбұрышты ағаш арқалықтың қимасын анықтау керек.
-
Дөңгелек ағаш арқалықтың қимасын анықтау керек.
-
Анықталған ағаш арқалықтардың қималарының аудандарын салыстыру керек.
-
Болат арқалықтың қоставрлы қимасын анықтау керек.
-
Қиманың үш түрлі пішіні үшін жанама кернеудің ең үлкен шамаларын анықтау керек.
-
Қоставрлы қиманың толық беріктігін тексеру керек.
а = 1м; b = 5м ; c = 3м ; F = 10кН; a = 1,5; q = 20кН/м; M = 30кН/м;
Мүмкіндік кернеулер: ағаш үшін ; болат үшін .
Шешуі: 1) Аралықтың жанама күштері Q мен июші моменттері М эпюрі осы тарауда көрсетілген әдістермен тұғызылады. ( 15,b – сурет)
Ішкі күштердің ең үлкен мәндері
; .
(41) формуладан арқалықтың тік төртбұрышты қимасын анықтаймыз. Осы формула негізінде қиманың қажетті кедергі моментін табамыз
Ал екінші жағынан тік төртбұрышты қима үшін
,
олай болса
= = 0,169м.
Жуықтай отырып, арқалықтың қимасының өлшемдерін b = 0,17м, h = 0,255м, деп қабылдаймыз.
2) Ағаш арқалықтың дөңгелек қимасын сол (41) беріктік шартынан, кедергі моментін - пен өрнектей отырып анықтаймыз.
= = 0,478м.
Жуықтап отырып, деп қабылдаймыз.
14- сурет
3) Анықталған ағаш арқалықтардың қималарының аудандарын салыстырамыз.
Тік төртбұрышты арқалықтың қима ауданы
,
Ал дөңгелек аралықтың қима ауданы
,
Онда
Бұдан, дөңгелек қималы арқалыққа қарағанда тік төртбұрышты қималы аралықтың 0,221 есе жеңіл екені көрінеді, яғни тік төртбұрышты аралыққа ағаш аз кетеді.
4) Беріктік шартынан табылатын өстік кедергі моменті шамасымен арқалықтың қажетті қоставрлы қимасын анықтаймыз.
.
Прокат пішіндердің арнаулы кестесінен (ГОСТ 8239-72) кедергі моменті №40 – пішінді қоставрды аламыз.
Бұл қимадағы тік кернеудің ең үлкен мәні
Жанама кернеулердің ең үлкен мәндерін анықтау үшін, алдын ала әр қиманың есептеуге қажетті геометриялық сипаттамаларын анықтайық:
а) тік төртбұрышты қима үшін
б) дөңгелек қима үшін
в) қоставрлы қима үшін көрсетілген арнаулы кестеден анықталған №40 пішіннің сәйкес мәндері алынады
Анықталған арқалықтарлың жанама кернеулерінің ең үлкен мәні қималардың бейтарап осьтеріндегі нүктелерге әсер ететіні белгілі:
а) тік төртбұрышты қимада
б) дөңгелек қимада
в) қоставрлы қимада
Жанама кернеулердің эпюрлері 15, a, b, c – суреттерінде көрсетілген.
15 – сурет
-
Арқалықтың қоставрлы қимасының толық беріктігін, қоставрдың полкалары мен қабырғасының түйісу нүктесінің кернеулі күйін зерттеу арқылы тексереміз. Бұл нүктелерде:
а) тік кернеу
б) жанама кернеу
Сондықтан беріктік шарты
Бұл аралықтың беріктігі қамтамасыз етілгенін көрсетеді.
4 Студенттердің өздік жұмыстарының тапсырмалары
1 тапсырма. Сатылы білеу бойлық өсінің бойымен Ғ1,Ғ2 және Ғ3 күштерімен жүктелген (4.1 - сурет). Жүктемелердің мәні, сонымен қатар білеудің көлденең қимасының ауданы А және аралықтарының ұзындықтары а студент шифрының соңғы санының алдындағы санмен анықталады (4.1 - кесте). Материалдың серпімділік модулі:
Е = 2·105 ПМа.
Білеудің бойлық күшінің, тік кернеуінің, салыстырмалы деформациясының және қималарының орын алмастыру эпюрлерін тұрғызыңыз.
Есептеу сызбасы студент шифрының соңғы санымен анықталады (4.2 - кесте).
Таңдап алынған сатылы білеуге келесі есептеулерді жүргізіңіз:
1) тірек қимасындағы реактивтік күшті анықтаңыз;
2) білеудің бойымен бойлық күштердің N және ті-
кернеулердің эпюрлерін тұргызыңыз;
3) білеудің бос ұшының ∆ℓ орын алмастыруын анықтаңыз және
оның эпюрлерін тұрғызыңыз.
4.1 -кесте
|
Ғ1 кН
|
Ғ2, кН
|
Ғ3,кН
|
А, см2
|
а, см
|
Шифрдағы соңғы санының алдындағы саны
|
0
|
56
|
60
|
38
|
10
|
0,5
|
1
|
54
|
50
|
60
|
15
|
0,6
|
2
|
52
|
45
|
50
|
20
|
0,7
|
3
|
50
|
55
|
40
|
25
|
0,8
|
4
|
48
|
44
|
55
|
12
|
0,9
|
5
|
46
|
50
|
42
|
16
|
1,0
|
6
|
44
|
38
|
50
|
24
|
1,1
|
7
|
42
|
60
|
38
|
18
|
1,2
|
8
|
40
|
36
|
60
|
22
|
1,3
|
9
|
38
|
45
|
40
|
20
|
1,4
|
|
шифрдың соңғы саны
|
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Есептеу сызбасы
|
IV
|
VII
|
II
|
V
|
III
|
VI
|
I
|
X
|
IX
|
VIII
| 4.2 - кесте
4.1 -сурет
2 тапсырма. Швеллер мен теңбұйірлі бұрыштамадан, немесе қоставр мен теңбүйірлі бұрыштамадан, немесе швеллер мен қоставрдан құралған (4.2 — сурет), құрамдас жазық қима үшін:
1) қиманың ауырлық орталығын анықтаңыз;
2) құрамдас қиманың орталық (zс, ус) екпін өстеріне
қарағандағы өстік және ортадан тепкіш екпін моментерін табыңыз;
3) бас орталық өстердің орнын анықтаңыз;
4) кұрамдас қиманың бас екпін моменттері мен бас екпін
радиустарының шамасын анықтаңыз.
Қиманы 1:2 масштабта сызыңыз және онда барлық өстерді көрсетіп, барлық өлшемдерді санмен көрсетіңіз.
Қиманың құрамдас бөліктері студент шифрының соңғы санының алдындағы санмен іріктеледі (4.3 — кесте).
Есептеу сызбасы студент шифрының соңғы санымен анықталады (4.4 - кесте).
4.3 - кесте
|
Қоставр
|
Швеллер
|
Теңбүйірлі барыштама
|
шифрдьң соңғы санының алдындағы сан
|
0
|
40
|
22а
|
90x90x9
|
1
|
33
|
24
|
220x220x14
|
2
|
30
|
24а
|
75x75x6
|
3
|
27
|
33
|
160x160x11
|
4
|
24а
|
36
|
63x63x6
|
5
|
22
|
30
|
125x125x12
|
6
|
18а
|
27
|
140x140x12
|
7
|
16
|
40
|
180x180x11
|
8
|
14а
|
12
|
100x100x7
|
9
|
12
|
18
|
80x80x8
|
|
шифрдың соңғы саны
|
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Есептеу сызбасы
|
I
|
VIII
|
X
|
II
|
V
|
IX
|
III
|
VII
|
VI
|
IV
|
4.4- кесте
4.2 - сурет
3 тапсырма. Топсалы қос тіректі арқалықтың тірек реакцияларын анықтаңыз, келденең күш пен ию моменттерінің эпюрлерін тұрғызыңыз және екі тіктөртбүрышты немесе екі дөңгелек брусьтен құрылған, ағаш арқалықтың кажетті h немесе d өлшемдерін таңдап алыңыз (4.3 — сурет). Арқалықтың тіктөртбұрышты қимасы үшін h = 2b деп қабылдаңыз.
Арқалықтың Ғ1, Ғ2, М жүктемелерінің, а,b,с аралықтарының ұзындығының және мүмкіндік кернеудің сан мәндері студент шифрының соңғы санының алдындағы санмен іріктеледі (4.5 - кесте).
Есептеу сызбасы студент шифрының соңғы санымен анықталады (4.6 — кесте).
4.3 – сурет
4 тапсырма. Берілген екі арқалыққа (4.4 - сурет) төмендегі шарттарды орындаңыз:
-
Q көлденең күш пен М ию моментінің эпюрлерін тұрғызыңыз;
-
беріктікке есептеуден көлденең қиманың өлшемдерін анықтаңыз:
-
аdm=12 МПа деп қабылдап, (а) сызбасы үшін ағаш арқалықтың дөңгелек және қабырғаларының қатынасы α = h:b тік төртбұрышты қимасын анықтау;
-
аdm=160 МПа деп қабылдап, (б) сызбасы үшін болат аркалықтың қоставрлы қимасын анықтау.
Арқалықгың Ғ, М, q жүктемелерінің, ℓ, а, b, с аралықтарының ұзындығының және α = һ:b тік төртбұрышты қиманың қабырғалары қатынасының сан мәндері студент шифрының соңғы санының алдындағы санмен іріктеледі (4.7 — кесте).
Есептеу сызбасы студент шифрының соңғы санымен анықталады (4.8 — кесте).
4.7 - кесте
|
|
|
ғF,
кН
|
М,
кНм
|
q, Н/м
|
1ℓ, м
м
|
аа, м
м
|
ьb, м
м
|
с, м
|
α
|
|
|
шифрдың соңғы санының алдындағы сан
О
|
0
|
30
|
20
|
10
|
6
|
2
|
3
|
3
|
2
|
1
|
40
|
10
|
30
|
7
|
3
|
2
|
2
|
1,5
|
2
|
20
|
40
|
30
|
8
|
3
|
5
|
2
|
1,2
|
3
|
30
|
30
|
20
|
8
|
4
|
|
3
|
1
|
4
|
22
|
20
|
30
|
6
|
5
|
2
|
1
|
2
|
5
|
32
|
10
|
8
|
7
|
2
|
6
|
2
|
1,5
|
6
|
24
|
20
|
10
|
7
|
5
|
3
|
2
|
1,2
|
7
|
26
|
40
|
12
|
5
|
4
|
2
|
1
|
2
|
8
|
18
|
40
|
10
|
8
|
3
|
7
|
1
|
1,5
|
9
|
26
|
20
|
20
|
6
|
4
|
2
|
2
|
1
|
4.8 - кесте
|
|
шифрдың соңғы саны
|
|
00
|
11
|
22
|
3 3
|
14
|
55
|
66
|
77
|
8
|
99
|
Есептеу сызбасы
|
VV
|
IIII
|
III
|
II
|
VVII
|
IIX
|
IIV
|
ХX
|
VIII
|
VVI
|
4.4 - сурет
4.4 -сурет
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиет:
1 Тусупов А. Инженерлік механика: инженерлік мханика I, инженерлік механика II, инженерлік механика III, оқулық, Алматы, Қарасай баспасы, 2009.
2 Аманжол М. Нұғыман. Теориялық механика негіздері. – Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті. – Семей, 2002. – 259 б.
3 Дүзелбаев С.Т. ж.б. Механика пәнінің өздік жұмыс тапсырмаларының жинағы. – Павлодар: ПМУ ҒБО, 2007. – 110 б.
Қосымша әдебиет:
4 Беркімбаев О.С. Теориялық механика негіздері, 1-б, 1993 ж.
-
Степин П.А. Сопротивление материалов. – М.: Высш. шк, 2005. – 367с.
-
Үркімбаев М., Жүнісбеков С. Материалдар кедергісі теорияларының негіздері. Алматы, «Білім», 1994, 224 бет.
-
Айталиев Ш.М., Дүзелбаев С.Т. Материалдар кедергісі.есептер шығаруға арналған оқу құралы, 1-б., Павлодар, 2006ж.
Есептік – графикалық жұмыстың мазмұны
Мақсаты: студенттердің тірек реакциялары мен ішкі күштерді есептеуін үйретудегі білімін бекіту, ішкі күштердің эпюрлерін тұрғызып, беріктігін тексеру.
1 Тақырып – Жинақталатын күштердің кеңістікті күштер жүйесінің тепе- теңдігі. Кез келген күштер жүйесінің тепе – теңдігі.
2 Тақырып – Құрама қиманың геометриялық сипаттамалары, баспалдақты ұстынның есебі.
3 Тақырып – Арқалықтың иілуі
Жұмысты орындаудың көлемі және шарттары, уақыт бюджеті
Есептік – графикалық жұмыс көлемі 10-15 беттен тұру керек.
№
|
Есептік – графикалық жұмыс тақырыбы
|
Сағатқа шаққандағы көлемі
|
1
|
Жинақталатын күштердің кеңістікті күштер жүйесінің тепе- теңдігі. Кез келген күштер жүйесінің тепе – теңдігі
|
8
|
2
|
Құрама қиманың геометриялық сипаттамалары, баспалдақты ұстынның есебі
|
8
|
3
|
Арқалықтың иілуі
|
9
|
|
Барлығы:
|
25
|
Есептік – графикалық жұмыс мазмұнына және
ресімделуіне қойылатын талаптар
1 Мәтіндік құжаттарды А4 форматты қағаздың бір жақ бетінде (210х297 мм) МЕМСТ 2.301 қажет болғанда, кестелер мен суреттемелерді (297х420мм) А3 форматты парақта орындайды.
2 Мәтіндік құжаттардың түпнұсқаларын келесі тәсілдердің бірін қолданып орындайды:
- қолжазба - әріптер мен сандардың биіктігі 2,5 мм кем емес. Сандар мен әріптерді бір түсті тушьпен, сиямен немесе түйіршікті қаламмен (көк, күлгін) құжат бойы анық жазу қажет. Басқа түсті пасталарды, сияларды, тушьтарды қолдануға және астын сызуға рұқсат етілмейді;
- ЭЕМ-нің баспа және графикалық құрылғыларын қолданып машиналық тәсілмен. Шрифт – Times New Roman, қалыпты, кегль 14 тармақ, жоларалық интервал – бірлік.
3 Машиналық тәсілде дайындалған мәтіндік құжаттарға жеке сөздерді, формулаларды, шарттық белгілерді (қолжазба тәсілмен) жазуды және де, суреттемелерді көк сиямен, пастамен немесе тушьпен орындау керек.
4 Парақтың барлық 4 жағында мәтіннің ақ жиегі болуы тиіс. Ақ жиектің сол жақ өлшемі – 30 мм, оң жағының –10 мм, жоғарғы және төменгі ақ жиегінің өлшемдері – 20 мм.
5 Мәтінде азат жолдарды қолжазба мәтінінің 15-17 мм тең немесе машиналық мәтіннің (1,25 см) бес белгісіне тең шегінуден бастайды. Азат жол шегінісі мәтін шегінде бірдей болуы тиіс.
6 Қолдан жазылған мәтін жолдары негіздерінің арасындағы арақашықтық 10 мм болуға тиіс.
7 Құжатты орындау барысында табылған қате, жаңылыс және графикалық дәлсіздіктерді сол жерде түзету және түсіру немесе түзетілген мәтіннің (бағанның) жол арасына машинамен басу тәсілімен немесе қара сия, тушьпен, қол жазба тәсілімен түзету қажет.
8 Бір параққа бес түзетуден артық рұқсат етілмейді.
Есептік – графикалық жұмыс келесі құрылымдық элементтер:
- титул парағы (А қосымшасы);
- мазмұны;
- нормативтік сілтемелер (қажет болған жағдайда);
- анықтамалар (қажет болған жағдайда);
- белгілер және қысқартулар (қажет болған жағдайда);
- кіріспе;
- есептің шарты;
- сызбасы;
- пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
А Қосымша
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
C. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
«Өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс» кафедрасы
ЕСЕПТІК-ГРАФИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
ЕГ. . - . . .
Пәні бойынша ___________________________________________________
Тақырып: ________________________________________________________
______________
(баға)
Жетекші
_________________________
(лауазымы, ғылыми дәрежесі)
___________________________________________
(фамилиясы, аты-жөні)
___________________ _________________
(қолы) (күні)
Студент
_________________________
(фамилиясы, аты-жөні)
___________________ _________________
(қолы ) (күні)
___________________________________________
(тобы)
20_
Достарыңызбен бөлісу: |