Әдістемелік ұсыныстар мен нұСҚаулар

нұсқаулар

Павлодар
Әдістемелік ұсыныстар мен Ф СО ПГУ 7.18.1/05

нұсқаулардың бекіту парағы




БЕКІТЕМІН

ОІ жөніндегі проректор

_____________Н. Э. Пфейфер

«____»_______________20 ж.

Құрастырушы: аға-оқытушы Б.А. Чашина __________

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

Химиялық технологиялар мен жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды «__» ______________20 ж., хаттама №__

ОҮЖжӘҚБ бастығы ___________Жұманқұлова Е. Н. «___»________20__ ж.

«____»______________20__ж., хаттама №____

Әдістелемік нұсқаулар студенттерге, жас мамандарға, университет оқытушыларына және ізденушілерге де қолдануға арналған.

• 
  зертханаларда оқытушы немесе лаборант болмағанда, оқытушының рұқсатынсыз белгіленбеген уақытта жұмыс істеуге болмайды;
  
• 
  адамның өмірі мен денсаулығына төнген қауіпі, денсаулықтың нашарлауы, ауыр науқастың пайда болуы жөнінде оқытушыны міндетте түрде хабардар ету;
  
• 
  құрал-жабдықтар мен аспаптардың жұмысқа жарамдылығын алдын ала анықтау;
  
• 
  құрал-жабдықтар мен аспаптардың жұмысқа жарамсыздығы анықталған жағдайда міндетті оқытушыға ескерту және оны жөндегеннен кейін ғана пайдалану;
  
• 
  жұмыс орнындағы жарық түсуін қамтамасыз ету;
  

• 
  бөлмеде міндетті тазалық сақталуы тиіс, үнемі таза ауа болу керек, жануарлардың (аквариум, құстың торы) орны да таза болғаны міндетті;
  
• 
  санитариялық нормалар сақталып, жұмыс істеу және демалу тәртібі орындалу керек;
  
• 
  кафедраның әрбір қызметкері өрт сөндіру құралдарының және өртке қарсы су құбырының орналасу орнын білуге міндетті;
  
• 
  аудиториялардағы басты кіре берістің алдындағы орнын және қызметкерлерді эвакуациялау жолдарын жабуға болмайды;
  
• 
  әрбір қызметкер апатты жағдайлар немесе өрт жағдайында жәрдем эвакуациялау жоспарын білуге тиісті. Эвакуция сызбалары әрбір қабатта ілінеді;
  
• 
  аудиторияларда күрт жанатын, күрт жарылатын заттарды, жаңғыш сұйықтықтарды ұстауға болмайды, электр құралдарды, электр аспаптарды қосып қалдыруға болмайды; электр-жылыту аспартарын өртті қадағалау органдарымен келісілмеген жерде пайдалануға болмайды; жұмысқа жарамсыз розеткаларды, жарықтау және қосу қорапшаларын пайдалануға тыйым салынады;
  
• 
  аспаптарды, механизмдер мен аппаратаруны қауіпсіз ретімен өшіру қажет, ал егер құралдар үздіксіз жұмыс істейтін болса, оларды басқа кезектегі қызметкерлерге тапсыру міндетті;
  
• 
  жұмыс орнын таза күйінде қалдыру;
  
• 
  жеке басының гигиенасы мен өндірістік санитария қағидаларын сақтау шарт;
  
• 
  жиһазға зақым тиген жағдайда міндетті оқытушыға немесе лаборантқа баяндау тиісті.
  

• 
  қажетті жағдайда өртке қарсы қызметінің 01 нөміріне және жедел жәрдем қызметінің 03 нөміріне телефон соғу міндетті;
  
• 
  электр тогы тигенде токтың әсерін рубильникті өшіріп, сымды балтамен шауып, сымды зардап шеккенге тимегендей таяқпен алыстатып, немесе токқа тиген адамды киімінен ұстап сүйретіп тоқтауға болады;
  
• 
  электр тогының әсерін тоқтатқаннан кейін зардап шеккен адамның тынысы болмаса, жүректің соғуы сезілмесе, міндетті жасанды тыныс алу және жүрекке массаж жасау керек;
  
• 
  күйгенде көрсетілетін көмек: киімнің жануын тоқтату (адамның үстіне пальто, көрпе жабу, немесе жалынды сумен өшіру), теріге жабысқан бөлшектерін абайлап қиып, жанған киімді шешу, күйген жерлерін зарарсыздандырылған бинт немесе мақтамен, таза орамалмен жабу;
  
• 
  қан тоқтату көмегі: жарақаттан жоғарырақ жерін жгутпен (белбеу, жіп т.б.) байлап қанды тоқтауға болады. Жгутты киімнің үстіне байлайды немесе жгуттың астына мата салады. Жарақатқа зарарсыздандырылған бинт байланады. Жгутты 2 сағаттан артық ұстауға болмайды. Егер 2 сағат уақыт ішінде жарақаттанған адамды медициналық пунктерге жеткізуге мүмкіндік болмаған жағдайда, жгутты 10-15 минутке босату керек. Егер барлық әрекеттер дұрыс жасалынса, адамның қолындағы тырнақтардың түсі қызғылт болып қала береді.
  

Жалпы теориялық ережелер.

1. 
   Табиғи орта және шаруашылық.
   
2. 
   Табиғи ортаның ластануы.
   
3. 
   Табиғи ортаның экологиялық мәселелері
   

• 
  физикалық карта карталар;
  
• 
  пайдалы қазбалар картасы;
  
• 
  климаттық карта;
  
• 
  су ресурстарының картасы;
  
• 
  экономикалық карта;
  
• 
  кескін карта;
  
• 
  түрлі түсті қарындаштар
  

1. 
   Кескін картаға дүние жүзінде таралған негізгі пайдалы қазбалардың кен орындарын салып, олардың таралу заңдылықтарын анықтау. Ол үшін пайдалы қазбалар картасын геологиялық, тектоникалық карталармен салыстырып, негізгі заңдылықтарды айқындау керек. Соңында пайдалы қазбалардың таралу заңдылықтары жайлы қорытынды шығару керек және пайдалы қазбаларды игеру барысында пайда болатын экологиялық мәселелерді сипаттау және шешу жолдарын келтіру қажет.
   
2. 
   Климаттық карта мен су ресурстар картасына сипаттама жасап, қолайлы және қолайсыз климаттық жағдайлар мен су ресурстармен қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген аймақтарға сипаттама беріп, сол жерлердегі тұрғындардың шаруашылық түрлерінің климат пен су ресурстарына байланыстылығын көрсету керек.
   
3. 
   Кескін картаға адамның шаруашылық әрекетінен пайда болған экологиялық мәселелерді салып, олардың пайда болудың нақты себептерін анықтап, қорытынды шығару керек.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Зертханалық жұмыстар бойынша есепхаттың құрылымына, мазмұнына және рәсімдеуіне қойылатын талаптар зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулармен белгіленеді.

Зертханалық жқмыстардың есепхаты А4 форматында беттерде журнал түрінде рәсімделу мүмкін: журналға қойылған сұрақтарға берілген жауаптары енгізіледі.

Зертханалық жқмыс бойынша есепхатты әрбір студент жеке жасайды.

ЗЖ есепхатын құрастыру бойынша жалпы талаптар:

─ есепхаттың кафедрамен белгіленген құрылымын сақтау;

─ материалды баяндаудағы логикалық бірізділік

─ есепхатты сауатты және тиянақты рәсімдеу.

ЗЖ есепхатының құрылымы:

─ ЗЖ мақсаты мен міндеттері;

─ ЗЖ бағдарламасы;

─ пайданалыған жабдықтар, аспаптар, есептеу техника мен материалдардың тізімі;

─ техникалық сипаттамалары көрсетілген зертханалық құрылғының сызбасы;

─ зерттеу әдістемесі;

─ сынаулар хаттамасы;

─ нәтижелерді өңдеу

─ зерттеулердің нәтижелері;

─ нәтижелерді талдау мен қорытынды шығару.

Есепхаттардың құрылымы зерттханалық жқмыстың ерекшелігіне қарай өзгертілу мүмкін.

Барлық зертханалық жұмыстардың есепхаттары бірге жиналып, алғашқы парағы қосылады.

Зертханалық жұмысты орындап, есепхатты дайындаған студент зертханалық жұмысты қорғауға жіберіледі.

Зертханалық жұмыстар орындалған сайын зертханалық жұмысты орындауға бөлінген сабақтарда қорғалады.

Оқытушы студентті зертханалық жұмыстың тақырыбы шеңберінде сұрайды.

Зертханалық жұмысты қорғамаған студент келесі зертханалық жұмысқа жіберіледі.

1. 
   Қазіргі кездегі адам мен табиғаттың өзара әсерлесуі;
   
2. 
   Негізгі шаруашылық түрлерінің таралуы
   
3. 
   Экологиялық мәселелердің шиеленісуі.
   

1. 
   Табиғи орта деген не?
   
2. 
   Табиғи ортаның қалыптасуына не әсер етеді
   
3. 
   Табиғи орта мен табиғи жағдайлар деген үғымдардың арасындағы қандай айырмашылық бар?
   
4. 
   Экологиялық мәселелердің пайда болу себептері?
   
5. 
   Қай аумақтарда экологиялық мәселелер байқалады?
   
6. 
   Экологиялық мәселелерді шешу жолдары?
   

Жалпы теориялық ережелер.

1. 
   «Мұхиттық ойлау».
   
2. 
   Теңіз шаруашылығының өсу қарқындылығы.
   
3. 
   Мұхиттық ресурстарды игеру ерекшеліктері.
   

1. 
   Дүниежүзілік мұхит карта;
   
2. 
   Табиғи ресурстар картасы;
   
3. 
   Кескін карта;
   
4. 
   Түрлі түсті қарындаштар
   

1. 
   Табиғи ресурстар картасы мен қосымша әдебиеттерді пайдаланып, келесі кесте құрастыру және қорытынды шығару.
   

Кесте 1 – Әлемдік мұхит ресурстарының шаруашылықта пайдаланылуы

2. 
   Кескін картада мұхиттық ресурстардың таралу аумақтары мен олардың түрлерін түрлі түсті белгілердің көмегімен белгілеп, олардың пайдалану көлемдерін бағаналы диаграммалардың көмегімен картада көрсету, қорытынды шығару.
   
3. 
   Әлемдік мұхиттың кескін картасына онда пайда болған экологиялық мәселелерді түрлі түсті белгілермен салып, негізгі ошақтарын көрсету, қорытынды шығару.
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Зертханалық жұмыстар бойынша есепхаттың құрылымына, мазмұнына және рәсімдеуіне қойылатын талаптар зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулармен белгіленеді.

Зертханалық жқмыстардың есепхаты А4 форматында беттерде журнал түрінде рәсімделу мүмкін: журналға қойылған сұрақтарға берілген жауаптары енгізіледі.

Зертханалық жқмыс бойынша есепхатты әрбір студент жеке жасайды.

ЗЖ есепхатын құрастыру бойынша жалпы талаптар:

─ есепхаттың кафедрамен белгіленген құрылымын сақтау;

─ материалды баяндаудағы логикалық бірізділік

─ есепхатты сауатты және тиянақты рәсімдеу.

ЗЖ есепхатының құрылымы:

─ ЗЖ мақсаты мен міндеттері;

─ ЗЖ бағдарламасы;

─ пайданалыған жабдықтар, аспаптар, есептеу техника мен материалдардың тізімі;

─ техникалық сипаттамалары көрсетілген зертханалық құрылғының сызбасы;

─ зерттеу әдістемесі;

─ сынаулар хаттамасы;

─ нәтижелерді өңдеу

─ зерттеулердің нәтижелері;

─ нәтижелерді талдау мен қорытынды шығару.

Есепхаттардың құрылымы зерттханалық жқмыстың ерекшелігіне қарай өзгертілу мүмкін.

Барлық зертханалық жұмыстардың есепхаттары бірге жиналып, алғашқы парағы қосылады.

Зертханалық жұмысты орындап, есепхатты дайындаған студент зертханалық жұмысты қорғауға жіберіледі.

Зертханалық жұмыстар орындалған сайын зертханалық жұмысты орындауға бөлінген сабақтарда қорғалады.

Оқытушы студентті зертханалық жұмыстың тақырыбы шеңберінде сұрайды.

Зертханалық жұмысты қорғамаған студент келесі зертханалық жұмысқа жіберіледі.

1. 
   Табиғи ресурстардың жіктемесі;
   
2. 
   Табиғи ресурстардың сарқылуы
   
3. 
   Мұхиттың шаруашылықта пайдаланылуы
   

1. 
   Дүние жүзілік мұхит деген не?
   
2. 
   Дүние жүзілік мұхит қандай бөліктерден тұрады?
   
3. 
   Қандай шаруашылық салалары мұхит ресурстарын пайдаланады?
   
4. 
   Әлемдік мұхитта қандай экологиялық мәселелер пайда болды?
   
5. 
   Әлемдік мұхиттың сарқылмайтын ресурстары бар ма? Қандай?
   
6. 
   Мұхиттағы экологиялық мәселелерді қалай шешуге болады?
   

Жалпы теориялық ережелер.

1. 
   Судың шаруашылықта пайдаланылуы
   
2. 
   Судың сапасына қойылатын талаптар
   

1. 
   кескін карталар;
   
2. 
   физикалық карта;
   
3. 
   климаттық карта;
   

1. 
   Табиғи ресурстар картасы мен қосымша әдебиеттерді пайдаланып, келесі кесте құрастыру және қорытынды шығару.
   

Кесте 1 – Құрлық сулар ресурстарының шаруашылықта пайдаланылуы

1. 
   Кескін картада тұшы су мәселесі байқалатын елдер мен аумақтарды белгілеп, қорытынды шығарып, осы мәселені шешу жолдарын келтіру.
   
2. 
   Климаттық, физикалық карталарды салыстырып, құрлық су ресурстарының таралу заңдылықтарын айқындау және олардың экологиялық мәселелерін келтіру
   

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Зертханалық жұмыстар бойынша есепхаттың құрылымына, мазмұнына және рәсімдеуіне қойылатын талаптар зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулармен белгіленеді.

Зертханалық жқмыстардың есепхаты А4 форматында беттерде журнал түрінде рәсімделу мүмкін: журналға қойылған сұрақтарға берілген жауаптары енгізіледі.

Зертханалық жқмыс бойынша есепхатты әрбір студент жеке жасайды.

ЗЖ есепхатын құрастыру бойынша жалпы талаптар:

─ есепхаттың кафедрамен белгіленген құрылымын сақтау;

─ материалды баяндаудағы логикалық бірізділік

─ есепхатты сауатты және тиянақты рәсімдеу.

ЗЖ есепхатының құрылымы:

─ ЗЖ мақсаты мен міндеттері;

─ ЗЖ бағдарламасы;

─ пайданалыған жабдықтар, аспаптар, есептеу техника мен материалдардың тізімі;

─ техникалық сипаттамалары көрсетілген зертханалық құрылғының сызбасы;

─ зерттеу әдістемесі;

─ сынаулар хаттамасы;

─ нәтижелерді өңдеу

─ зерттеулердің нәтижелері;

─ нәтижелерді талдау мен қорытынды шығару.

Есепхаттардың құрылымы зерттханалық жқмыстың ерекшелігіне қарай өзгертілу мүмкін.

Барлық зертханалық жұмыстардың есепхаттары бірге жиналып, алғашқы парағы қосылады.

Зертханалық жұмысты орындап, есепхатты дайындаған студент зертханалық жұмысты қорғауға жіберіледі.

Зертханалық жұмыстар орындалған сайын зертханалық жұмысты орындауға бөлінген сабақтарда қорғалады.

Оқытушы студентті зертханалық жұмыстың тақырыбы шеңберінде сұрайды.

Зертханалық жұмысты қорғамаған студент келесі зертханалық жұмысқа жіберіледі.

1. 
   Су нысандарының түрлері
   
2. 
   Судың шаруашылықта пайдаланылуы
   
3. 
   Тұшы су мәселесі
   
4. 
   Құрлық суларының экологиялық мәселелері
   

1. 
   Құрлық суларына не жатады?
   
2. 
   Құрлық сулары қандай шаруашылық салаларында ең көп пайдаланылады?
   
3. 
   Тұшы су мәселесі қандай елдерге тән?
   
4. 
   Құрлық суларының экологиялық жағдайы қандай? Мысал келтіріңіз
   
5. 
   Экологиялық мәселелерді шешу жолдары?
   

Жалпы теориялық ережелер.

1. 
   Еңбектің аймақтық бөлінісі.
   
2. 
   Еңбектің аймақтық бөлінудің факторлары
   
3. 
   Еңбектің аймақтық бөлінудің қарама-қайшылықтары
   

• 
  әлемнің экономикалық картасы;
  
• 
  өнеркәсіп картасы;
  
• 
  агроклиматтық ресурстар картасы;
  
• 
  ауыл шаруашылық салаларының картасы;
  
• 
  кескін карта;
  
• 
  түрлі түсті қарындаштар
  

1. 
   Әлемнің экономикалық картасын пайдалана отырып, түрлі шаруашылық салалаларының таралу аумақтарын анықтап, олардың қалыптасу факторларын айқындап, шаруашылық салаларының таралу заңдылықтары жайлы қорытынды шығару.
   
2. 
   Агроклиматтық ресурстар картасы мен ауыл шаруашылық салаларының картасын пайдаланып, ауыл шаруашылық салаларының таралу заңдылықтарын анықтау, қорытынды шығару
   
3. 
   Өнеркәсіптік салалар картасы бойынша өнеркәсіп салаларының таралу заңдылықтарын анықтап, қорытынды шығару
   
4. 
   Экономикалық карта мен қосымша әдебиеттерді пайдаланып, келесі кесте құрастыру және қорытынды шығару.
   

Кесте 1 – Географиялық еңбек бөлінісі

Зертханалық жұмыстың нәтижелері бірыңғай формаға келтіріліп, әдеби дереккөздердің көмегімен нақтылаулар мен толықтырулар жасалынып, жұмыстың тақырыбы бойынша жалпы қорытындылар шығарылады.

Зертханалық жұмыстар бойынша есепхаттың құрылымына, мазмұнына және рәсімдеуіне қойылатын талаптар зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулармен белгіленеді.

Зертханалық жқмыстардың есепхаты А4 форматында беттерде журнал түрінде рәсімделу мүмкін: журналға қойылған сұрақтарға берілген жауаптары енгізіледі.

Зертханалық жқмыс бойынша есепхатты әрбір студент жеке жасайды.

ЗЖ есепхатын құрастыру бойынша жалпы талаптар:

─ есепхаттың кафедрамен белгіленген құрылымын сақтау;

─ материалды баяндаудағы логикалық бірізділік

─ есепхатты сауатты және тиянақты рәсімдеу.

ЗЖ есепхатының құрылымы:

─ ЗЖ мақсаты мен міндеттері;

─ ЗЖ бағдарламасы;

─ пайданалыған жабдықтар, аспаптар, есептеу техника мен материалдардың тізімі;

─ техникалық сипаттамалары көрсетілген зертханалық құрылғының сызбасы;

─ зерттеу әдістемесі;

─ сынаулар хаттамасы;

─ нәтижелерді өңдеу

─ зерттеулердің нәтижелері;

─ нәтижелерді талдау мен қорытынды шығару.

Есепхаттардың құрылымы зерттханалық жқмыстың ерекшелігіне қарай өзгертілу мүмкін.

Барлық зертханалық жұмыстардың есепхаттары бірге жиналып, алғашқы парағы қосылады.

Зертханалық жұмысты орындап, есепхатты дайындаған студент зертханалық жұмысты қорғауға жіберіледі.

Зертханалық жұмыстар орындалған сайын зертханалық жұмысты орындауға бөлінген сабақтарда қорғалады.

Оқытушы студентті зертханалық жұмыстың тақырыбы шеңберінде сұрайды.

Зертханалық жұмысты қорғамаған студент келесі зертханалық жұмысқа жіберіледі.

1. 
   Шаруашылықтың қалыптасу факторлары;
   
2. 
   Еңбектің аймақтық бөлінісіне әсер етуші факторлар;
   
3. 
   Елдердің мамандану салалары
   

1. 
   Еңбек бөлінісі деген не?
   
2. 
   Еңбек бөлінісінің қандай түрлерін білесіз?
   
3. 
   Мамандану салалары деген не?
   
4. 
   Әлемдегі еңбек бөлінісінің қалыптасу мен даму заңдылықтары қандай?
   
5. 
   Әлемде еңбек бөлінісінің дамуында қандай тенденциялар байқалады?
   

1. 
   Каймулдинова К. Қазіргі дүние географиясы. – Алматы: Полиграфкомбинат, 2011. – 312 б.
   
2. 
   Өнеркәсіп географиясы / Т. Уәлиев. – Алматы: Дәуір, 2011. – 376 б.
   
3. 
   Нүсіпова Г. Халықтар географиясы. – Алматы: Экономика, 2011. – 212 б.
   

4. 
   Бүгінгі Қазақстан / ред. Ә. Смайылов. – Астана: Қазақстанинформ ЖШС, 2012. – 44б.
   
5. 
   Азаматова А. Халықаралық қатынастар теориясы. – Алматы: Экономика, 2011. – 116 б.
   
6. 
   Экология және тұрақты даму / ред. С. Колумбаева және т.б. – Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 130 б.