Әдістемелік ұсыныстары мен нұСҚаулықтары



жүктеу/скачать 0.5 Mb.
бет5/9
Дата14.06.2016
өлшемі0.5 Mb.
#135442
1   2   3   4   5   6   7   8   9

Бақылау сұрақтары

1. Өсімдіктердің шаруашылық-ботаникалық топтары: астық, бұршақ, қияқ-өлең және аралас шөптер.

2. Мал азықтық және арамшөптер (мал жемейтін, зиянды, улы). Мал азықтық өсімдіктерді салыстырмалы бағалау.

3. Шөптесінді қамтуы, желінгіштігі, химиялық құрамы, сіңімділігіне байланысты.

4. Астық, бұршақ, қияқ-өлең, күрделігүлділер, шатыршагүлділер, алабұталар, раушангүлділер, айқышгүлділер, қырықбуындар тұқымдастарына жататын көп тараған өсімдіктердің түрлерінің қысқаша морфологиялық-экологиялық және өндірістік сипаттамалары.
Зертханалық жұмыс 6. Табиғи шабындық пен жайылымды жақсарту әдістері.

Жұмыс мақсаты. Шабындықтар мен жайылымдардың улы және зиянды өсімдіктері.

Пайдасы аз шөптерді улы шөптерден, улы шөптерді өте пайдалы шөптерден ажырата алуды үйрену. Улы шөптердің улылық әсерлерін бәсеңдету шараларын пайдалана білуді үйрену: кейбір шөптердің улық әсерлері шөптің тұқымы пісіп жетілгеннен кейін сабақтарының улылығы жойылып кетеді, яғни шөп түрінде пайдалануға өте жарайды. Керісінше, кейбіреулерінің улылығы артады немесе жоғалмайды. Өсімдіктердің улылығы тағыда экология, климат жағдайларынада байланысты өзгереді.



Жабдықтар мен заттар. Топырағы, жер бедері, өсімдігі көрсетілген облыстық, аудандық жем-шөптік жерлерінің карталары, анықтамалық әдебиеті.

Жалпы ғылыми негіздері. Топырақтың құнарлылығын есепке ала отырып тыңайтқыш жүйесін зерттеу өнімді бағдарлаудың негізгі принциптерінің бірі.

Берілген дәрежедегі өнімді алу мен тыңайтқыштың қолайлы (оптимальды) нормасын енгізгенде мына мәселелерді ескерген жөн:

1) бағдарланған өнім дәрежесін алу үшін өсімдіктерді қоректік заттармен қамтамасыз ету қажет;

2) топырақ құнарлылығын тиімді сақтау және оны одан әрі қарай молайтуды қамтамасыз ету қажет;

3) жер асты сулары мен сулы жерлерді тыңайтқышпен ластанбауын және сыртқы ортаны қорғауды қамтамасыз ету керек.

Қазіргі уақытта тыңайтқыш нормасын есептеудің екі негізгі бағыты бар. Бірінші бағыт нақтылы аймақтың топырақ жағдайларына жүргізілген далалық тәжірибелердің нәтижелеріне негізделеді. Топырақтың агрохимиялық құрамының егжей-тегжейіне жеткеннен кейін енгізілетін тыңайтқыш нормасына тиісті түзетулер жасалады.



Тапсырманы орындау әдістемесі. Қазіргі кезде есептеу тәсілдері белгілі, бірақ олардың барлығының негізіне қоректік заттарды сіңіру және топырақ пен тыңайтқыштың пайдалану коэффициенттері жатады. Бұл әдістерді М.К.Каюмов шартты түрде мына белгілері бойынша 4-топқа бөлді.

1) тыңайтқыш нормасын бағдарланған өнімнің топырақтың тиімді құнарлылығымен оған енгізілген туктерден алынатын қоректік заттарды есептеп анықтау;

2) тыңайтқыш нормасын бағдарланған қосымша өнімге қарап есептеу, тыңайтылмаған жағдайдағы өнім мөлшері белгілі болғанда, қысқасы тек қана топырақтың тиімді құнарлылығы есебінен алынатын потенциалды мүмкін өнім мөлшерін ескеріп есептеу;

3) тыңайтқыш нормасын бірінші және екінші топтың көрсеткіштеріне сүйеніп анықтау, бірақ топырақ құнарлылығының одан әрі артуы ескеріледі;

4) тыңайтқыш нормасын топырақтың балдық бағасына қарап, белгілі бір дақылдың бір баллға тиесілі өнімін және тыңайтқыштан болатын мүмкін қосымша өнімді ескере отырып анықтау. Бағдарланған өнімге қажетті минералдық және органикалық тыңайтқыш нормасын есептеу барынша кең тараған әдіс. Дұрыс есептелген тыңайтқыш нормасын енгізу 40-70% қосымша жоғары өнім алуға мүмкіндік береді, бұл әдіс суармалы жерлерде өте тиімді.

Есептеуді мына төменгі М.К. Каюмов (1989) ұсынған модификациямен жүргізуге болады:




Нқ=

Өқ · Шқ – Кә · Км · Ктк

Ктш




мұндағы Нқ – берілген өнімге есептелген қоректік заттардың нормасы, кг/га;

Өқ – бағдарланған құрғақ зат өнімінің дәрежесі, ц/га;

Шқ – 1 ц негізгі және тиесінше қосалқы өніммен шығарылатын қоректік заттар, кг;

Кә - топырақтағы қоректік элементтер мөлшері, мг/кг;

Км – мг/100 г қоректік заттарды есептелген тиесінше топырақ қабатына кг/га аудару коэффициенті;

Ктк және Ктш – тиесінше топырақ пен тыңайтқыштан қоректік заттарды пайдалану коэффициенттері, %.

Жоғарыда ұсынған анықтаманы пайдаланып, тыңайтқыш нормасын кг мөлшерінде әсер етуші затын 1 га есептеуге болады, одан әрі туктің мөлшеріне айналдырып ц/га түріне келтіруге болады.

Минералды қоректену элементтерінің (N, Р, К) шығарылуы (Шк) дақылдардың химиялық құрамына негізделіп есептеледі.

Мәселен, бидайдың әрбір центнер астығы мен тиісті мөлшердегі сабаны 4,27 кг азот, 1,24 фосфор және 2,05 калий шығарады, жоңышқа пішені (гүлденудің бас кезінде) 2,6 кг азот, 0,65 кг фосфор және 1,50 кг калий, арпаның астығы (қосалқы өнімімен есептегенде) 2,5 кг азот, 1,09 кг фосфор және 1,70 кг калий шығарады.

Өнімнің жоғарылауы міндетті түрде қоректік заттардың жалпы шығарылуын көбейтеді, бір есте болатын жайт, дақылдардың өнімі қандай үлкен шамаларда өзгергенімен 1 ц негізгі өнімге жұмсалатын қоректік заттардың мөлшері айтарлықтай тұрақты, сондықтан жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыш нормасын кез келген дақыл үшін есептеп шығаруға болады.

Өсімдіктермен шығарылатын қоректік заттардың мөлшері топырақтың типіне, тыңайтқыштың түрі мен нормасына, алғы дақылға, метеорологиялық жағдайларға, жердің мелиорациясына және өнім мөлшеріне тәуелді (М.К.Каюмов, 1977).

Топырақтың N, Р2О5 және К2О (мг/100 топырақтағы) қамтамасыз етілу картограммасының агрохимиялық көрсеткіштерін тиісті – топырақ әртүрлілігі мен есептелген қабаттың тереңдігіне сәйкес келетін коэффициентке көбейту арқылы қанша кг/га болатынын анықтайды. Орта есеппен топырақтың жыртылатын қабатының (0-22 см) 1 га массасын 3000 т деп алсақ, аударма коэффициент (оны әртүрлі топырақ үшін егжей-тегжейлі тексерген жөн) 30-ға тең болады. Егер топырақ қабатын 30 см деп алсақ, онда аударма коэффициенті 40-қа тең, жыртылатын топырақ қыртысының массасын дәлірек анықтау топырақтың көлемдік массасы арқылы жүргізіледі.

1 кесте – 1 ц негізі және тиесінше қосалқы өніммен шығарылатын қоректік заттар (М.К.Каюмов, Н.И.Можаев)




Дақылдар

Негізгі өнім

Шығарылған, кг/ц

1 ц өнімге шығарылған NРК мөлшері, кг

N

Р2О5

К2О

Жаздық бидай

астық

4,27

1,24

2,05

7,56

Күздік бидай

-//-

3,25

1,25

2,00

6,40

Күздік қара бидай

-//-

3,10

1,37

2,60

7,07

Арпа

-//-

2,50

1,09

1,75

5,34

Сұлы

-//-

2,95

1,31

2,58

6,84

Жүгері

-//-

3,03

1,02

3,13

7,18

Қарақұмық

-//-

3,40

1,86

3,31

8,57

Тары

-//-

3,30

1,02

3,26

7,58

Құмай

-//-

3,63

1,12

1,54

6,29

Асбұршақ

-//-

6,00

1,52

2,00

10,12

Сиыржоңышқа

-//-

0,23

1,31

1,56

9,10

Рапс

тұқым

4,90

2,30

3,30

10,20

Жоңышқа*

пішен

2,60

0,65

1,50

4,75

Эспарцет

-//-

2,50

0,46

1,30

4,26

Сиыржоңышқа

-//-

2,27

0,62

1,00

3,89

Еркекшөп

-//-

1,30

0,21

1,05

2,56

Қылтықсыз арпабас

-//-

1,41

0,21

1,13

2,75

Судан шөбі

-//-

1,44

0,38

1,15

2,97

Тары

-//-

1,81

0,47

1,45

3,73

Итқонақ

-//-

1,50

0,76

1,20

3,16

Сұлы

-//-

1,76

0,42

1,55

3,73

Күздік қара бидай

-//-

1,34

0,42

1,10

2,86

Асбұршақ

-//-

2,36

0,51

0,75

3,68

Картоп

түйнек

0,62

0,30

1,45

2,37

Мал азықтық қант қызылшасы

тамыржеміс

0,40

0,13

0,46

0,99

Азықтық шалқан

-//-

0,25

0,14

0,40

0,79

Ескерту* - мал азығына жиналған дақылдардың өсіп-даму кезеңі: бұршақ тұқымдастар – гүлденудің бас кезі, астық тұқымдастар – масақтану (шашақтану).
Көптеген мәліметтерге қарағанда, топырақтың сіңімді қоректік заттарынан өсімдіктер 5-10% фосфор, 10-12% калий және 20-25% жеңіл гидролизденген азотты пайдаланады (2 кесте).

Суармалы жерлерде қоректік заттарды пайдалану топырақта да, тынайтқышта да жоғарылайды.

Заттарды пайдаланудың ең дәл коэффициенттерін нақты аймақта, топырақта, дақылдарға далалық тәжірибелер жүргізу нәтижесінде алуға болады, бірақ олар ылғалдану жағдайларына байланысты әр жылдары әртүрлі болуы мүмкін. Сондықтан, есептеу үшін өніммен шығарылған қоректік заттардың мөлшері және өсімдіктердің топырақтағы қоректік заттармен қамтамасыз етілуі туралы деректер болу керек, тек сонда ғана жоспарланған өнімге жетіспейтін қоректік заттар мөлшерін тынайтқыш есебімен толықтыру қажет.
2 кесте – Дақылдардың топырақ пен тынайтқыштан қоректік заттарды пайдалануы, % есебімен, (М.К.Каюмов, 1989)


Қоректік заттар
N
Р2О5

К2О

Суарылмағанда
Топырақ
20-25

5-10

10-12

Минералды тынайтқыштардан: дәнді дақылдар, жүгері көкбалаусасы, вика-сұлы қоспасы (жасыл азық)

50-60

10-25

60-70


Көпжылдық шөптер (пішен), картоп, мал азықтық қант қызылшасы










Суарылғанда

Топырақтан

30-35

25-30

10-15

Тынайтқыштан

80-90

30-35

90-95

Шамамен есептегенде өніммен шығарылған минералды қоректену элементтерін, топырақ пен тыңайтқыштан қоректік заттарды пайдалану коэффициенттері жөніндегі нормативті материалды тиісті анықтамалардан алу керек, алайда кейіннен ол көрсеткіштер егжей-тегжейлену қажет. М.К.Каюмовтың (1989) пікірінше, тыңайтқыштан қоректік заттарды пайдалану коэффициентін азот үшін 85-90%, фосфор үшін 40-45 және калий үшін 90-95% дейін көтеруге болады, осы мақсатпен тыңайтқышты локальды, ленталы және тамыртұсына енгізу әдісімен пайдаланған жөн. Бірақ бұл көрсеткіштерге жақсы ылғалданған жағдайда, ал Солтүстік Қазақстанда көпшілік жылдары тек қана суармалы жерлерде қол жеткізуге болады.



Жұмысты орындаудағы сақтандыру шарттары. Зертханалық жұмыстардың сақтандыру шарттарын студенттердің оқып танысып жақсы білуі қажет және осы шартты оқып танысқаннан кейін сақтандыру журналына қол қояды. Студент жабдықтар мен құралдарға сақтықпенен қарауы қажет. Жоғарғы көрсетілген шарттармен танысып, оны орындауды міндет тұтпаған студент зертханалық жұмысты орындауға жіберілмейді.

Зертханалық жұмыстарды орындау әдістемесі. Студент күні бұрын зертханалық жұмыс бағдарламасымен танысып, оны орындау жүйесінің жоғарыда көрсетілген ғылыми негіздеріне сүйеніп және басқа да әдебиеттерді пайдалана отырып дайындалуы қажет. Осының барлығын жұмыс дәптеріне жазуы керек және дәптерін жұмыс орындау жеріне алып келуі тиіс.

Зертханалық жұмысты орындау және есеп беру шарттары. Студенттің жұмыс орындау үшін дайындаған дәптері толық керекті дәрежеде толтырылуы қажет. Сол дәптердегі кестелер, схема мен диаграммалар толық толтырылуы керек. Студент сабақтың соңында жұмыс дәптерін тексеруге тапсырады. Оқытушы тексеру нәтижесінде студенттің қалай орындағанын анықтап бағалайды. Жұмыс жүйелі түрде орындалмаған жағдайда студент өзі немесе топтасып жұмысты қайта орындайды. Студент қатыспаған дәрістерді өз еркіменен оқып конспект дайындауы тиіс. Зертханалық жұмыс дәптерімен және дәріс конспектісі болмаған жағдайда студент емтихан мен сынаққа жіберілмейді.

Зертханалық жұмысты орындауға берілген тапсырма. Студент ұсынылған әдебиеттерді оқып және осы зертханалық тапсырмада берілген табиғи шабындық пен жайылымды жақсарту әдістерімен танысып жазбаша түрде жауап беру керек. 6 зертханалық жұмысындағы келтірілген кестелерді толтырып тапсыру керек.
Ұсынылған әдебиеттер


  1. Андреева Н.Г. Луговое и полевое кормопроизводство. М., Агропромиздат, 1989.

  2. Асанов К.А. Кормопроизводство с основами земледелия. Алматы, 1984.

  3. Жамбакин Ж.А. Пастбища Казахстана. Алматы, 1995.

  4. Зыков Ю.Д. Полевое кормопроизводство. Алматы, 1985.

  5. Кузьмин Н.А., Новиков Н.Н. Кормопроизводство. Л., Колос, 2004.

  6. Можаев Н.И, Серикбаев Н.А. Луговое и пастбищное кормопроизводство. Астана, 2002.




жүктеу/скачать 0.5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет