Жалпы индекстер дегеніміз тікелей салыстыруға және қосуға келмейтін элементтерден тұратын, күрделі қоғамдық құбылыстардың уақытқа байланысты өзгерісі болып табылады. Құбылыстардың өзгерістеріне талдау жасау үшін, өзара қосуға болмайтын жекелеген белгілерін салыстыратын шама арқылы қосып, жалпы жиынтығын есептеуге болады.
Статистикада жалпы индекстер үлкен «І» әрпімен белгіленеді, оның төменгі оң жағына нені зерттейтініне байланысты таңбасы бірге жазылады.(Іq, Іp, Іz, Іqp, т.б.)
Жиынтық бірліктері жеке бөліктерден немесе топтардан тұратын болса, олар топтық индекстер деп аталады. М/ы а/ш-қ өнімдері жалпы, ал мал шаруашылығы, өсімдік шар-ң өнімдері топтық индекстерге жатады.
Есептеу әдістемесіне байланысты жалпы немесе топтық индекстер агрегаттық және орташа болып бөлінеді.
Агрегатты индекстер, мұнда қарастырылып отырған индекстердің алымы мен бөлімі екі көрсеткіштің, яғни сандық пен сапалық белгілерінің көбейтіндісінің қосындысына тең.
Тауар айналымының жалпы индексін мына формуламен есептейді:
Іqp=Σ /Σ ,
мұндағы:
Σ және Σ - екі мерзімдегі сатылған тауарлардың жалпы құны;
Тауар айналымының көлемдік жалпы индексінің формуласы келесідей:
Іq=Σ /Σ ,
мұндағы
Σ –ағымдағы мерзімде сатылған тауарлардың санын өткен бағамен есептегендегі шартты құны.
Σ -өткен мерзімдегі сатылған тауарлардың құны.
Бағаның жалпы индексі келесі (Пааше) формуламен өрнектеледі:
Ip= Σ /Σ ;
мұндағы:
Σ –ағымдағы мерзімде сатылған тауарлардың жалпы құны;
Σ - ағымдағы мерзімде сатылған тауарлардың санын өткен уақыттағы бағамен есептегендегі шартты құны.
Осы индекстердің байланысын келесідей түрде көрсетуге болады:
Σp1q1/Σp0q0= Σq1p0/Σq0p0* Σp1q1/Σp0q1
Агрегаттық индекстердің өзара байланысы арқылы есептелген көрсеткіштердің дұрыстығын және экономикалық құбылыстардың өзгерісіне әсер ететін себептерді анықтауға болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
