Ұйқының бұзылысындағы когнитивті мінез-құлық модельдері

Ұйқының бұзылысындағы когнитивті мінез-құлық модельдері. 
Ең көп когнитивті модельдердің негізгі қағидасы когнитивті қозу әдісі- 
физиологиялық қозуды жоққа шығармайды. Когнитивті қозу ұсынады, бұл 
ұйқының бұзылысы кезінде тез бейімделеді, асқынулар шақырмайды және 
созылмалы факторларға айналуы мүмкін. Ұйқысыздықтың модельдерінің 
ішінде ең көп кездесетіні модель A. Spielman модельі болып табылады. 
Ұйқының бұзылысын A. Spielman модельінде болжау мен бақылауға 
мүмкіндік береді. Бұл модельдің негізінде диатездік-стрестік модельдің 
қағидасы жатыр, мінез-құлық факторын ескереді, бұл бір жағынан 
қаншалықты жедел ұйқысыздық созылмалы күйге жетуіне, екінші жағынан, 
емдеу кезінде қандай факторларды ескеру ұсыну керек екенін айқындайды . 
Диатездік-стресстік модельдің факторлары бұл ұйқысыздық жедел болуы 
бірқатар факторларға байланысты. Ұйқысыздықтың созылмалы түрі 
мультифакторлық емдеудің жеткіліксіздігіне байланысты сақталады, бұл 
ұйқының бұзылуын қолдайтын созылмалы факторлардың пайда болуына 
әкеледі. Осылайша, адамдар ұйқысыздыққа жеке ерекшеліктеріне байланысты 
бейім болуы мүмкін, стресстік факторлар, оның ішінде тұрақты мінез-құлық 
үлгілері дамиды. A. Spielman ұйқының бұзылысы кезінде келесі даму 
факторларын жіктейді. 
Кесте 1 - Ұйқыны дамытатын факторлар (A. Spielman) 
Биологиялық аспектісі 
Психологиялық 
аспектісі 
Әлеуметтік 
аспектісі 
Алдын- 
алатын 
Қозғыштық/гиперактивтілік. 
Ұйқының әлсіз генерациясы 
Мазасыздық, 
тітіркенгіш, 
тұрақсыз көңіл 
күй 
Ұйқының жағдайы, 
ұйқы режимінің 
дұрыс болмауынан; 
/әлеуметтік/кәсіби 
талаптар ұйқы 
режимін әсер етеді 
Ықпал 
ететін 
Аурудың болуы, бұл 
ұйқысыздыққа алып келетін 
тікелей немесе тікелей емес 
факторлар 
Стреске жедел 
реакциялары 
немесе 
психикалық 
бұзылыстардың 
басталуы 
Науқастың 
әлеуметтік ортада 
өзгеруі 
байланысты, бұл 
ұйқының 
режимінің 
өзгеруіне тез 
бейімделуін күтеді 
Қолдаушы 
Түрлі басқаша стратегиялар, адамдардың ұйқысының сапалығын 
жақсартады. Мысалы, көп уақыт төсекте болса және уақытты 

ұйқысыз өткізсе артады. Алайда, мұндай мінез-құлық, жиі 
ұйықтай алмау мүмкіндігіне немесе ұйықтау мүмкіншіліктер 
арасындағы айырмашылықтар болады. Егер науқас өзін 
ұйықтауға мәжбүрлеуге көп уақытын кетіретін болса, 
қолайсыздықтар жоғарылайды. 
Осы үлгі бойынша, ұзақ уақыт бойы мінез-құлық және психологиялық 
компоненті әсер ететін факторлардың сипатына қарамастан әрдайым 
ұйқысыздықты қолдауға қатысады. A. Spielman когнитивті модель терапиялық 
интервенцияның бағыттарын құруға мүмкіндік береді. Мысалы: Егер 
созылмалы ұйқысыздық болса, ең алдымен қолдау факторларына қатысты, 
содан кейін осы стратегияны қолдайтындар, мінез-құлық пен когнитивті 
әдістерді қолдану мінез-құлықтың жеткіліксіз нысандарын жоюға 
бағытталған. Яғни, мінез-құлықтың алдын алу үшін науқастың төсекке қанша 
уақыт жұмсайтынын қадағалау керек, негізі ұйқыға емес, төсекте болған 
уақытына байланысты. Емдеу осы факторларға бағытталуы тиіс, тіпті кейбір 
факторлары ұйқының бұзылуын сақтауда әлі де маңызды рөл атқарады. 
Алайда бұл модель жиі сынға ұшырайды, бұл факторлардың төртінші тобын 
анықтауға байланысты - шартты қозу факторлары, ол созылмалы ұйқының 
бұзылуына әсер етеді.