«Экономика негіздері»

73 
болып табылады. Сондықтан пайданы пайда болу механизмін 
толықтай ашу қажет. Пайда нормасы мен массасын және пайда 
нормасына әсер ететін факторларды сипаттау өте маңызды.
Дәріс 
1 сұрақ. 
Пайданың мәні мен пайда болуы әрдайым әрбір дәуірдің жақсы 
өкілдерін толқытты, және әрбір дәуір оны осы проблемаға көзқарастар 
жинағын көбейтіп, әр түрлі түрде анықтады 
Пайданың мәні мен көзін түсіндірудің бірінші әрекеті 
меркантелистерге (15-17 ғ.ғ.) жатады. Олар пайда сыртқы саудада 
шетелде өте жоғары баға бойынша тауарларды сату есебімен пайда 
болатынын көрсетті. 
Маңызды үлесті экономикалық теорияның классиктері А.Смит 
және Д.Рикардо еңгізді. А Смит өзінің басты еңбегінде «халықтар 
байлығының 
себептері 
мен 
табиғатты 
жөнінде 
зерттеу» 
материалдардың құнына жұмысшылар қосатын-құн екі бөлікке 
бөлінеді, олардың ішінде біреуі олардың еңбекақысын төлеуге, ал 
екіншісі-олардың кәсіпкерлерінің пайдасын төлеуге кетеді. А Смитпен 
пайда жалдамалы жұмысшылардың еңбек өкімінен кәсіпкердің игерімі 
ретінде қарастырылды. А.Смит пайда - бұл жұмысшылардың 
төленбеген еңбегі, бірақ олардың нәтижелері қайшы болды деген 
қортындыға келді, ол өнім құнының осы бөлігі оның капиталының 
қызмет көрсетуі үшін «сыйақы беру» ретінде келеді. Д.Рикардо пайда-
бұл жұмысшысы жасалған қосымша құн деп көрсетті.  
Пайданың түсінігінше маңызды үлесті К.Маркс «Капиталда» 
енгізуді. Ол: пайда- барлық авансталған капиталды қызмет көрсету 
нәтижесінің нәтижесінде форманы қабылдаған қосымша құнның 
айналған форманы – деп жазды. Құбылыстың беткейінде пайда 
тауарларды сату кезінде айналым сферасында пайда болу мүмкіншілігі 
құрылады. Шын мәнінде пайда бұл жалдамалы жұмыс күшімен өндіріс 
сферасында құрылған және нарықта тауар-ақша айналымның 
сферасында қосымша құн. 
Әр түрлі көзқарастарда Батыс елдерінің экономист термин 
жасалған пайданың қазіргі концепциялар осы түсінікті түсіндіреді. Ол 
өндіріс факторларын (еңбек, жер, капитал, кәсіпкерлік қызмет және 
ақпараттандыру) пайдаланудан түскен табыс ретінде қарастырылады.  
Американдық ғалым-экономист Пол Самуэльсон пайдаға бірінші 
көзқарастарды көрсетеді: 
1) Кәсіпкердің өзімнен тікелей пайдаланған өндіріс факторынан 
түскен «сөзсіз» табыс ретінде пайда. 
2) Кәсіпкерлік қызмет үшін сыйақы және техникалық жетілдіруді 
жүргізу ретінде пайда 
3) Тәуекел үшін төлем және анықталмағандықты тудыру ретінде 
пайда 

74 
4) Монополияның табыс ретінде табыс.
Бұл әр түрлі түсініктерін қысқа толуы пайда көздерін әр түрлі 
көзқарастарды көрсетеді. Таза сандық көзқарастан пайданы жалпы 
түсімнен және жалпы шығындар айырмашылық ретінде анықтау. 

жүктеу/скачать 1.48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: