Экономика сериясы Серия экономическая Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Бас редактор: Б. А. Алибекова экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Радакция алқасы

Қ.А. Абдикаримова,С.Е. Керімқұлов

жүктеу/скачать 2.64 Mb.

бет	15/22
Дата	11.06.2016
өлшемі	2.64 Mb.
	#128291
түрі	Анализ

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 22

Хабаршы

Қ.А. Абдикаримова,С.Е. Керімқұлов

Қазақстан Республикасында жұмыспен қамту көрсеткіштерінің эконометриялық болжау модельдері
Еліміздің бүгінгі еңбек рыногы көрсеткіштерінің мәліметтері динамикалы және анықталмағандық факторларымен ерекшеленеді. Сондықтан, еңбек рыногының бұл көрсеткіштері үшін зерттелетін қолданбалы сараптау, талдау және болжау есептерін шығарудың өзектілігі айқын. Дегенмен, бұл бөлімде Қазақстан Республикасының экономикасы мен бизнесін жұмыспен қамтудағы:

–тұрғындардың саны, Тұрғын, мың адам;

–экономикалық белсенді тұрғындардың саны, ЭкБТұрғ, мың адам;

–жұмыспен қамтылған тұрғындардың саны, ЖұҚТұрғ, мың адам;

–жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындардың саны, ЖЖҚТұрғ, мың адам негізгі көрсеткіштері дамуына эконометриялық модельдері көмегімен 2011-2013 жылдары аралығындағы болжаулары жасалынады.

Бұл мідеттерді орындау үшін 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстанның статистикалық жылнамалығы негізінде жұмыспен қамту көрсеткіштері: тұрғындардың саны, экономикалық белсенді тұрғындардың саны, жұмыспен қамтылған тұрғындардың саны және жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындардың саны мәліметтер базасын құрамыз (1-кестені қараңыз).

1-кесте. Қазақстан Республикасында жұмыспен қамту көрсеткіштерінің мәліметтер базасы, 2001-2010 жж., мың адам

Кезең, жылдар	Жұмыспен қамтылған тұрғын-дардың саны	Экономикалық белсенді тұрғын-дардың саны	Жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғын-дардың саны	Тұрғындардың саны
Уақыт	ЖұҚТұрғ	ЭкБТұрғ	ЖЖҚТұрғ	Тұрғын
2001	6 698,8	7 491,1	148,1	14 833,0
2002	6 708,9	7 399,7	153,2	14 858,0
2003	6 985,2	7 657,3	165,4	14 909,0
2004	7 181,8	7 840,6	178,2	15 012,0
2005	7 261,0	7 901,7	184,7	15 147,0
2006	7 403,5	8 028,9	204,7	15 308,0
2007	7 631,1	8 228,3	211,2	15 484,0
2008	7 852,7	8 415,0	216,6	15 673,0
2009	7 903,4	8 457,9	475,4	16 093,0
2010	8 114,2	8 610,7	518,2	16 223,0

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор. Мәліметтер көзі:
Қазақстанның статистикалық жылнамалығы.

Бұл ретте, Қазақстанның статистикалық жылнамалығы мәліметтері негізінде нәтижелік белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын,

ал факторлық белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығы уақытты алып және сәйкес регрессия теңдеуін құрып, ең кіші квадраттар әдісі көмегімен белгісіз параметрлерін бағалаймыз, ал нәтижелері (1) өрнегі мен 5-кестеде көрсетілген.

Шынында, Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын уақыт факторынан тәуелділігінің эконометриялық моделі:


Тұрғын = –307 373 +160,9 Уақыт	(1)
(31 319) (15,6)	(1)

мұндағы Тұрғын – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының саны, мың адам, нәтижелік белгі; Уақыт – 2001-2010 жылдары аралығы, факторлық белгі; (_*) бағалаудың стандарттық қатесі. Яғни (Тұрғын)-ға әсер ететін аталған (Уақыт) факторынан шынында 92,99% маңызы анықталады, ал қалған факторлардың әсері үлесіне 7,01% тиетінін білдіреді. Оған көз жеткізу үшін Фишер критериін пайдалана отырып,

4,26, шынында, регрессия теңдеуінің маңыздылығы дәлелденді. Бұл жерде α= 0,05 (маңыздылық деңгейі). Тура осылай (Уақыт) факторлық белгісінің статистикалық маңыздылығын дәлелдей аламыз. Оған бұл фактордың t –статистикасы:

негіз бола алады (2-кестені қараңыз).

2-кесте. Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын

уақыт факторынан тәуелділігін ең кіші квадраттар
әдісі бойынша есептеу нәтижелері

Регрессиялық статистикасы
Жиынтық R	0,9643
R-квадрат	0,9299
Нормалы R-квадрат	0,9212
Стандартты қате	141,847
Бақылау саны	10

Дисперсиялық талдау
	df	SS	MS	F	F-маңыздылығы
Регрессия	1	2 136 390	2 136 390	106,180	6,783E-06
Қалдық	8	160 963,99	20 120,5
Қорытынды	9	2 297 354

Белгілер	Коэффи-циенттері	Стандарт- ты қате	t-статис- тикасы	P-ның мәні	95%-төменгі	95%-жоғарғы
Тұрғын	–307 373	31 319	–9,814	9,76E-06	–379596	-235150,
Уақыт	160,9	15,6	10,304	6,78E-06	124,9	196,9

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

Ендігі ретте, Қазақстанның статистикалық жылнамалығы мәліметтері негізінде нәтижелік белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын,

ал факторлық белгі ретінде:


Тұрғын = –307 373 +160,9 Уақыт	(1)
(31 319) (15,6)	(1)

негіз бола алады (5-кестені қараңыз).

3-кесте. Қазақстан Республикасы тұрғындары санының

болжамдары, 2011-2013 жж., мың адам

	2011	2012	2013
Тұрғындар саны	16 239,1	16 400,0	16 560,9

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

1-сурет. Қазақстан Республикасы тұрғындарының

саны мен болжамдары, 2001-2013 жж., мың адам

Ескертпе: Сурет мәліметтерін құрған автор.

Нәтижесінде, бұл (1) статистикалық маңызды эконометрия моделі көмегімен 2011-2013 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындары санының болжау мәндерін анықтаймыз (6-кесте мен 1-суретті қараңыз).

Ендігі ретте, Қазақстанның статистикалық жылнамалығы мәліметтері негізінде нәтижелік белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындары саны,

ал факторлық белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын алып және сәйкес регрессия теңдеуін құрып, ең кіші квадраттар әдісі көмегімен белгісіз параметрлерін бағалаймыз, ал нәтижелері (2) өрнегі мен 4-кестеде көрсетілген.

4-кесте. Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігін ең кіші квадраттар әдісі бойынша есептеу нәтижелері

Регрессиялық статистикасы
Жиынтық R	0,9554
R-квадрат	0,9129
Нормалы R-квадрат	0,9020
Стандартты қате	131,158
Бақылау саны	10

Дисперсиялық талдау
	df	SS	MS	F	F-маңыздылығы
Регрессия	1	1 441 945	1 441 945	83,8223	1,63E-05
Қалдық	8	137 619	17 202
Қорытынды	9	1 579 564

	Коэффи-циенттері	Стандарт- ты қате	t-статис- тикасы	P-ның мәні	95%-төменгі	95%-жоғарғы
ЭкБТұрғ	-4 161,0	1 329,3	-3,1303	0,0140	-7 226,3	-1 095,7
Тұрғын	0,7922	0,0865	9,1555	1,63E-05	0,5927	0,9918

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

Олай болса, Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігінің эконометриялық моделі:


ЭкБТұрғ = –4 161,0 +0,7922 Тұрғын	(2)
(1 329,3) (0,0865)	(2)

мұндағы ЭкБТұрғ – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындарының саны, мың адам, нәтижелік белгі; Тұрғын – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының саны, мың адам, факторлық белгі; (_*) бағалаудың стандарттық қатесі. Яғни (ЭкБТұрғ)-ға әсер ететін аталған (Тұрғын) факторынан шынында 91,29% маңызы анықталады, ал қалған факторлардың әсері үлесіне 8,71% тиетінін білдіреді. Оған көз жеткізу үшін Фишер критериін пайдалана отырып,

4,26, шынында, регрессия теңдеуінің маңыздылығы дәлелденді. Бұл жерде α= 0,05 (маңыздылық деңгейі). Тура осылай (Тұрғын) факторлық белгісінің статистикалық маңыздылығын дәлелдей аламыз. Оған бұл фактордың t –статистикасы:

негіз бола алады (4-кестені қараңыз).

5-кесте. Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындары санының болжамдары, 2011-2013 жж., мың адам

	2011	2012	2013
Экономикалық белсенді тұрғындар саны	8 704,3	8 831,8	8 959,3

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

2-сурет. Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді

тұрғындарының саны мен болжамдары, 2001-2013 жж., мың адам

Ескертпе: Сурет мәліметтерін құрған автор.

Шынында, бұл (2) статистикалық маңызды эконометрия моделі көмегімен 2011-2013 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы экономикалық белсенді тұрғындары санының болжау мәндерін анықтаймыз (5-кесте мен 2-суретті қараңыз).

Бұл орайда, Қазақстанның статистикалық жылнамалығы мәліметтері негізінде нәтижелік белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындары саны,

ал факторлық белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын алып және сәйкес регрессия теңдеуін құрып, ең кіші квадраттар әдісі көмегімен белгісіз параметрлерін бағалаймыз, ал нәтижелері (3) өрнегі мен 6-кестеде көрсетілген.

6-кесте. Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігін ең кіші квадраттар әдісі бойынша есептеу нәтижелері

Регрессиялық статистикасы
Жиынтық R	0,9571
R-квадрат	0,9160
Нормалы R-квадрат	0,9055
Стандартты қате	152,821
Бақылау саны	10

Дисперсиялық талдау
	df	SS	MS	F	F-маңыздылығы
Регрессия	1	2 036 578	2 036 578	87,203	1,41E-05
Қалдық	8	186 834	23 354
Қорытынды	9	2 223 413

	Коэффи-циенттері	Стандарт- ты қате	t-статис- тикасы	P-ның мәні	95%-төменгі	95%-жоғарғы
ЖұҚТұрғ	-7 082,3	1 548,8	-4,5727	0,0019	-10 653,9	-3 510,7
Тұрғын	0,9415	0,1008	9,3383	1,41E-05	0,7090	1,1740

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

Дегенмен, Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігінің эконометриялық моделі:


ЖұҚТұрғ = –7 082,3 +0,9415 Тұрғын	(3)
(1 548,8) (0,1008)	(3)

мұндағы ЖұҚТұрғ – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындарының саны, мың адам, нәтижелік белгі; Тұрғын – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының саны, мың адам, факторлық белгі; (_*) бағалаудың стандарттық қатесі. Яғни (ЖұҚТұрғ)-ға әсер ететін аталған (Тұрғын) факторынан шынында 91,6% маңызы анықталады, ал қалған факторлардың әсері үлесіне 8,4% тиетінін білдіреді. Оған көз жеткізу үшін Фишер критериін пайдалана отырып,

негіз бола алады (9-кестені қараңыз).

7-кесте. Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындары санының болжамдары, 2011-2013 жж., мың адам

	2011	2012	2013
Жұмыспен қамтылған тұрғындар саны	8 207,4	8 358,9	8 510,4

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

3-сурет. Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған

тұрғындарының саны мен болжамдары, 2001-2013 жж., мың адам

Ескертпе: Сурет мәліметтерін құрған автор.

Олай болса, бұл (3) статистикалық маңызды эконометрия моделі көмегімен 2011-2013 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жұмыспен қамтылған тұрғындары санының болжау мәндерін анықтаймыз (7-кесте мен 3-суретті қараңыз).

Сондай-ақ, Қазақстанның статистикалық жылнамалығы мәліметтері негізінде нәтижелік белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындары саны,

ал факторлық белгі ретінде:

–2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының санын алып және сәйкес регрессия теңдеуін құрып, ең кіші квадраттар әдісі көмегімен белгісіз параметрлерін бағалаймыз, ал нәтижелері (4) өрнегі мен 11-кестеде көрсетілген.

Ендігі орайда, Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігінің эконометриялық моделі:


ЖЖҚТұрғ = –3 516,1 +0,2450 Тұрғын	(4)
(573,9) (0,0374)	(4)

мұндағы ЖЖҚТұрғ – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындарының саны, мың адам, нәтижелік белгі; Тұрғын – 2001-2010 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы тұрғындарының саны, мың адам, факторлық белгі; (_*) бағалаудың стандарттық қатесі. Яғни (ЖЖҚТұрғ)-ға әсер ететін аталған (Тұрғын) факторынан шынында 84,32% маңызы анықталады, ал қалған

8-кесте. Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындарының жалпы тұрғындары саны факторынан тәуелділігін ең кіші квадраттар әдісі бойынша есептеу нәтижелері

Регрессиялық статистикасы
Жиынтық R	0,9182
R-квадрат	0,8432
Нормалы R-квадрат	0,8236
Стандартты қате	56,622
Бақылау саны	10

Дисперсиялық талдау
	df	SS	MS	F	F-маңыздылығы
Регрессия	1	137 894	137 894	43,0103	0,000177
Қалдық	8	25 648	3 206
Қорытынды	9	163 543

	Коэффи-циенттері	Стандарт- ты қате	t-статис- тикасы	P-ның мәні	95%-төменгі	95%-жоғарғы
ЖЖҚТұрғ	-3 516,1	573,9	-6,127	0,00028	-4839,4	-2192,8
Тұрғын	0,2450	0,0374	6,558	0,00018	0,1589	0,3311

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

12-кесте. Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындары санының болжамдары, 2011-2013 жж., мың адам

	2011	2012	2013
Жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындар саны	462,4	501,8	541,3

Ескертпе: Кесте мәліметтерін құрған автор.

4-сурет. Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған

тұрғындарының саны мен болжамдары, 2001-2013 жж., мың адам

Ескертпе: Сурет мәліметтерін құрған автор.

факторлардың әсері үлесіне 15,68% тиетінін білдіреді. Оған көз жеткізу үшін Фишер критериін пайдалана отырып, 4,26, шынында, регрессия теңдеуінің маңыздылығы дәлелденді. Бұл жерде α= 0,05 (маңыздылық деңгейі). Тура осылай (Тұрғын) факторлық белгісінің статистикалық маңыздылығын дәлелдей аламыз. Оған бұл фактордың t –статистикасы: негіз бола алады (8-кестені қараңыз).

Қорыта келе, бұл (4) статистикалық маңызды эконометрия моделі көмегімен 2011-2013 жылдары аралығындағы Қазақстан Республикасы жаңадан жұмыспен қамтылған тұрғындары санының болжау мәндерін анықтаймыз (12-кесте мен 4-суретті қараңыз).

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1.Болашақтың іргесін бірге қалаймыз! / Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 28 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы.

2.Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары / Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген.

3.Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама / Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген.

4.Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасы / Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 наурыздағы № 316 қаулысымен бекітілген.

Хабаршы № 4∙ 2011 Вестник

жүктеу/скачать 2.64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 22