-тапсырма. Қорытпалардың құрамын анықтау

Есепті қарап шығайық: А және В қорытпалар алу үшін І, ІІ, ІІІ және ІV металлдар қолданылады. Олардың А және В қорытпалардың құрамында болу талаптары 3.8-кестеде келтірілген.

І, ІІ, ІІІ және ІV металлдарын өндіруге қажетті кендер қорлары мен олардың мінездемелері 3.9-кестеде көрсетілген.
3.8-кесте – Қорытпа құрамын анықтау есебіндегі металлдардың қорытпа құрамында болу талаптары.

Қорытпа	Металл құрамына қойылатын талаптар
А	I металлының 80 %-нен артық емес
	II металлының 30 %-нен артық емес
В	II металының 40 %-нен 60 %-не дейін
	III металлының 30 %-нен кем емес
	IV металлының 70 %-нен артық емес

3.9-кесте– Қорытпа құрамын анықтау есебіндегі кендер мінездемесі мен қоры

А қорытпасының 1 т бағасы 200 долларов болсын, ал В қорытпасының 1 т – 210 доллар. А және В қорытпаларын сатқаннан келген пайданы максималдау қажет..

А және В қорытпаларын алуға қажетті І, ІІ, ІІІ және ІV металлдарының санын сәйкесінше , , , и , , , белгілейік. Қолданылған -нші кен санын деп белгілейік.

Осылай, бұл есептің математикалық моделі келесі түрге ие: максималдау

G9 ұяшығына мақсатты функциян енгізейік

=200*СУММ(СЗ:С6)+210*СУММ(D3:D6)-30*F3-40*F4-50*F5

С8:С17 ұяшықтар диапазонына сол жақ шектерді енгізейік және оларды барлық айнымалылар сол жақта болатындай, ал тең емес белгілері – кем немесе тең болатындай түрге келтірейік:

=СЗ-0,8*СУММ(СЗ:С6),

=С4-0,3*СУММ(СЗ:С6),

=D4-0,6*СУММ(D3:D6),

=0,4*СУММ(D3:D6)-D4,

=0,3*СУММ(D3:D6)-D5,

=D6-0,7*СУММ(D3:D6),

=СУММ(СЗ:D3)-0,2*$F$3-0,1*$F$4-0,05*$F$5,

=СУММ(С4:D4)-0,1*$F$3-0,2*$F$4-0,05*$F$5,

=СУММ(С5:D5)-0,3*$F$3-0,3*$F$4-0,7*$F$5,

=СУММ(С6:D6)-0,3*$F$3-0,3*$F$4-0,2*$F$5.

НЗ:Н5 ұяшықтар диапазонына қорды бар кен санын енгізейік. 3.34-суретте көрсетілгендей Сервис, Шешім іздеу командаларын таңдап, Шешім іздеу терезесін толтырайық.

Қажетті ұяшықтарды және шектерді толтырғаннан кейін Орындау батырмасын басыңыз.

Өнімді сатқаннан түсетін пайда:

Ө1 – 60, Ө2 – 70, Ө3 – 120, Ө4 – 130.

Кəсіпорынның пайдасын максималдау үшін əр өнім бойынша өндірудің тиімді жоспарын құрыңыз.

3.10-кесте – Өнімді шығаруға жұмсалатын ресурстар нормасы

Ресурс	Өнім түрі				Ресурс көлемі
	Ө1	Ө2	Ө3	Ө4
Еңбек	1	1	1	1	16
Шикізат	6	5	4	3	110
Құрал-жабдықтар	4	6	10	13	100

8-тәжірибелік жұмыс. Сценарий диспетчерлерімен жұмыс: капитал салымдарының тиімділігін талдау.

Жұмыстың мақсаты: EXCEL-де сценарийлер диспетчерімен жұмыс жасауға дағдылану. “Не-егер” үлгісі үшін бірнеше сценарийлер тұрғызуға практикалық дағдылану. Барлық өзгеретін және нәтижелі ұяшықтар туралы тиянақты деректері бар есеп берулер алу.

1-тапсырма. Қарызданушы 10000 доллар мөлшерінде қарыз сұрап, 6 жыл бойы 2000 доллардан қайтарып тұруға уәде береді. Бұл келісім қарыз берушіге жылдық 7% -к ставкамен тиімді бола ма?

3.35-суреттегідей кестенің В5 ұяшығына: =ПЗ(В4; В2; -В3) еңгіземіз.

В6 ұяшығына: =ЕСЛИ(В1<В5; «Ақшаны қарызға берген тиімді»; ЕСЛИ(В5=В1; «Варианттар тепе-тең»; «Ақшаны процентке салған тиімдірек»))

3.35-сурет –Есептің шешуі
Жағдайға параметрлердің бірнеше мүмкін варианттары бойынша талдау жасаған ыңғайлы. Сервис – Сценарии командасы осы мүмкіндікті жүзеге асырады және автоматты түрде есепті шығарып береді.

Осы команданы келесідей үш жағдай бойынша нәтижелерді алу үшін қолданайық, мерзімі және қайтарылатын жылдық сома сәйкесінше: 1) 6 жыл, 2000 доллар; 2) 12 жыл, 1500 доллар; 3) 7 жыл, 1500 доллар.

1) айына 150 доллардан 10 жыл бойы;

-Амортизациялық салымдарды есептеу әдістері?

-Амортизациялық салымдарды есептеуге арналған функциялар.

Кәсіпорында амортизациялық салымдарды есептеу бірнеше мақсаттар үшін қажет:

- Салық салынатын пайданы есептеу үшін – амортизациялық салымдар өнімнің өзіндік құнына енеді, сондықтан салық сомасын азайтады;

- Қарапайым акциялар бойынша дивиденд төлеу үшін қолданылатын акционерлік компания пайдасын есептеуге;

- Өндірісті жаңартуға және кеңейтуге инвестиция үшін жеке қаражаттар жинақтауға;

- Мүліктің баланстық құнын анықтауға.

Біркелкі амортизация анағұрлым қарапайым болып табылады: егер кәсіпорын осы жылы құрал-жабдық сатып алса, онда ол оның құнын нормативтік кезең бойына тең сомаға бөледі. Инфляция жағдайында біркелкі амортизация уақыт өте өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне әкеледі, себебі құрал-жабдықты сатып алудың номинальды сомасы оны индексациялаусыз есептелінеді, ал бұл кәсіпорынның салық сомасының өсуіне әкеледі. Сондықтан инфляция жағдайында кәсіпорынға жедел амортизация тиімді, себебі амортизациялық салымдар алғашқы жылы жоғары, уақыт өте төмен болады. Жедел амортизация құрал-жабдықтардың тез жаңартылуына мүмкіндік береді, ал бұл тағы да өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне, яғни нарықта бәсеке қабілеттікке ие болуына мүмкіндік береді.

Мүліктің баланстық құнының, яғни амортизацияның төмендеу процесін қарастырайық. Машиналар, құрал- жабдықтар, ғимараттар және басқа да мүліктердің қызмет ету мерзімі бар. Бұл мүліктердің есептік құжаттарда бекітілген құны қызмет етуі барысында нольге дейін немесе қандай-да бір қалдық құнға дейін төмендейді. Мүлік құнының азайтылған сомасы амортизациялық салымдар деп аталады.

Амортизациялық салымдарды есептеудің бірнеше тәсілдерін қарастырайық.

Біркелкі амортизация

Анағұрлым қарапайым болып біркелкі амортизация немесе құнның сызықтық кемуі, яғни оны жыл сайын бастапқы құнның қандай да бір бірдей пайызына, сәйкесінше бірдей сомаға азайту табылады.

Егер мүліктің қызмет ету мерзімі n, бастапқы құны S, қалдық құны А болса, онда жыл сайын мүлік құны (S-А)/n шамасына(амортизациялық салым мөлшері) кемиді.

1-есеп. Кәсіпорын 58000 теңгеге станок сатып алды. Бұл станоктың қызмет ету мерзімі 8 жыл. 8 жылдан кейінгі қалдық құны 4000 теңге. Амортизациялық салымдардың кестесін 3.11-кестені құру қажет.

Шешімі:

Жыл бойынша амортизациялық салымдардың және қалдық құнның кестесін құрамыз.

Жедел амортизация(жылдар қосындысы ережесі)

Кез келген мүлік иесі баланстық құнының шапшаң кемуіне және оның өнімнің өзіндік құнына аударылуына мүдделі, себебі салықты есептеу үшін қор азаяды, және сәйкесінше салық сомасы кемиді. Құрал-жабдықтың шынайы физикалық тозуы қызмет ету мерзімінің соңына қарағанда басында жылдам жүреді. Мысалы, автомобиль эксплуатацияның соңғы уақытына қарағанда алғашқы жылдары тез тозады. Сондықтан жедел амортизация тәсілі құрылған.

Амортизациялық салымдарды есептеудің жылдар қорсындысы ережесі келесідей: егер амортизация мерзімі n жыл болса, онда арифметикалық прогрессия қосындысы формуласы бойынша жылдар номерінің қосындысын

і-ші жылдағы амортизациялық салым шамасы келесі формула бойынша есептелінеді:

2-есеп. Фирма станок құнының кему прцесін жеделдетуді қалайды(1-мысалды қараңыз). Жылдар қосындысы ережесін қолданып амортизациялық салымдар кестесін құру қажет.

Шешімі: Жылдар қосындысын есептейміз:

Енді жылдар номерін кері тәртіппен жазамыз: 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1.

Жылдар қосындысы ережесі бойынша бірінші жыл соңында бастапқы құнның 8/36, екінші жылдың соңында бастапқы құнның 7/36 бөлігі аударылады және осылай әрі қарай. Сегізінші жылжың соңында бастапқы құнның 1/36 бөлігі аударылады.

Жыл бойынша амортизациялық салымдардың және қалдық құнның кестесін 3.12-кестедегідей құрамыз.
3.12-кесте – Амортизациялық салымдар және қалдық құнны

Қызмет жылы	Бастапқы құнның аударылатын үлесі	Амортизациялық салымдар	Жыл соңындағы құны
0	0	0,00 тенге	58000,00 тенге
1	8/36	12000,00 тенге	46000,00 тенге
2	7/36	10500,00 тенге	35500,00 тенге
3	6/36	9000,00 тенге	26500,00 тенге
4	5/36	7500,00 тенге	19000,00 тенге
5	4/36	6000,00 тенге	13000,00 тенге
6	3/36	4500,00 тенге	8500,00 тенге
7	2/36	3000,00 тенге	5500,00 тенге
8	1/36	1500,00 тенге	4000,00 тенге

АПЛ, АСЧ, ФУО, ДДОБ қаржылық функциялары

ЕХСЕL-де түрлі әдістермен амортизациялық салымдарды есептейтін бірнеше функциялар бар.

Ехсеl 2000-де АСЧ қаржылық функциясы көрсетілген кезеңге жылдық амортизацияны есептейді:

АСЧ(стоимость;остаточная_стоимость;время_эксплуатации; период)

Нач_стоимость – мүліктің бастапқы құны.

Ост_стоимость – амортизация кезеңінің соңындағы қалдық құн.

Время_эксплуатации – меншік амортизацияланатын кезеңдер саны(кейде амортизация кезеңі деп те аталады).

Период – кезең(толық амортизация уақытының бірлігімен өлшенуі қажет).

3-есеп. Егер эксплуатация мерзімі 10 жыл және қалдық құны 7500 теңге болатын, 30000 теңгеге телевизор сатып алсаңыз, бірінші жылға жылдық амортизация:

АСЧ(30000;7500;10;1) - 4090,91 теңгеге тең.

Оныншы жылға жылдық амортизация: АСЧ(30000;7500;10;10) - 409,09 теңгеге тең.

АПЛ қаржылық функциясы бір кезеңге мүліктің тікелей амортизация шамасын есептейді:

АПЛ(нач_стоимость;ост_стоимость; время_эксплуатации)

Нач_стоимость – мүліктің бастапқы құны.

Ост_стоимость – амортизация соңындағы қалдық құн(кейде жойылу құны деп аталады).

Время_эксплуатации – меншік амортизацияланатын кезеңдер саны(кейде амортизация кезеңі деп те аталады).

4-есеп. Егер эксплуатация мерзімі 10 жыл және қалдық құны 7500 теңге болатын, 30000 теңгеге телевизор сатып алсаңыз, Әр эксплуатациялық жыл үшін құнның төмендеуі елесіні құрайды:

АПЛ(30000;7500;10) - 2250 теңгеге тең.

ФУО қаржылық функциясы амортизацияны тұрақты есепке алу әдісін қолданып, көрсетілген кезеңге мүлік амортизациясын есептейді:

ФУО(нач_стоимость;ост_стоимость;время_эксплуатации;период;месяц)

Нач_стоимость – мүліктің бастапқы құны.

Ост_стоимость – амортизация кезеңінің соңындағы қалдық құн.

Время_эксплуатации – меншік амортизацияланатын кезеңдер саны(кейде амортизация кезеңі деп те аталады).

Период – амортизация есептелінуі қажет кезең.

Месяц – бірінші жылдағы ай саны. Егер месяц аргументі қалдырылып қойылса, онда 12-ге тең етіп алынады.

Амортизацияны тұрақты есепке алу әдісі амортизацияны бекітілген пайыз ставкасын қолданып есептейді. Ерекше жағдай болып бірінші және соңғы кезеңдердегі амортизация табылады.

4-есеп. Кәсіпорын құны 1 000 000 тенге құрал-жабдық сатып алсын, қызмет мерзімі 6 жыл. Қалдық құны 100 000 теңге. Келесі мысалдар құрал-жабдықтың эксплуатациясы уақытындағы амортизация шамасын көрсетеді. Нәтижелер жуықтап алынған.

1)ФУО(1000000;100000;6;1;7) - 186 083 теңге.

2) ФУО (1000000;100000;6;2;7) - 259 639 теңге.

3) ФУО (1000000;100000;6;3;7) - 176814 теңге.

4) ФУО (1000000;100000;6;4;7) - 120 411 теңге.

5) ФУО (1000000;100000;6;5;7) - 82000 теңге.

6) ФУО (1000000;100000;6;6;7) - 55842 теңге.

7) ФУО (1000000;100000;6;7;7) - 15845 теңге.

ДДОБ(нач_стоимость;ост_стоимость;время_эксплуатации;период;коэффициент)

Нач_стоимость – мүліктің бастапқы құны.

Ост_стоимость – амортизация кезеңінің соңындағы қалдық құн.

Время_эксплуатации – меншік амортизацияланатын кезеңдер саны(кейде амортизация кезеңі деп те аталады).

Период – амортизация есептелінуі қажет кезең.

Коэффициент – баланстық құнның төмендеу нормасы. Егер коэффициент жазылмаса, онда 2-ге тең етеп алынады(амортизацияны екі қайтара есепке алу әдісі)

Ескерту: Амортизацияны екі қайтара есепке алу әдісі жедел амортизация болып табылады. Бұл жағдайда бірінші кезеңде амортизация максимальды, соңғы кезеңдерде төмен.

5-есеп. Кәсіпорын құны 2400 тенге болатын құрал-жабдық сатып алсын, қызмет мерзімі 10 жыл. Қалдық құны 300 теңге. Келесі мысалдарда амортизация әр кезеңдерге есептелінген. Нәтижелер жуықтап алынған.

ДДОБ(2400;300;3650;1) 1,32 теңгеге тең, бұл бірінші күн үшін амортизация. Ехсеl автоматты түрде коэффициентті 2-ге тең етіп алады.

ДДОБ(2400;300;120;1;2) 40,00 теңгеге тең, бұл бірінші ай үшін амортизация.

ДДОБ(2400;300;10;1;2) 480,00 теңгеге тең, бұл бірінші жыл үшін амортизация.

ДДОБ(2400;300;10;2;1,5) 306,00 теңге тең, амортизацияның екі қайтара есепке алу әдісі орнына коэффициент 1,5-ті қолданған жағдайдағы екінші жыл үшін амортизация.

ДДОБ(2400;300;10;10) 22,12 теңге тең, 10-шы жыл үшін амортизация. Ехсеl автоматты түрде коэффициентті 2-ге теңетіп алады.