Дә ріс бо йын шa мең ге рі ле тін не гіз гі тер мин дер мен

– 32 –
4. Дaуыс сыздaрдың екін ші өз ге руі. 
5. Гримм зaңды лы ғын тaлдaу.
6. Гермaн тіл де рі нің туыс тіл дер мен (келт жә не ромaн тіл де рі-
мен) қaрым-қaтынaсы.
7. Вaрвaрлық пaтшaлықтaр құ ры лы мы.
8. Дә ріс не гі зін де бе ріл ген тер мин дер ге лингвис тикaлық сөз дік-
тер бойын шa сaлғaстырмaлы тaлдaу жaсaу.
№3 СОӨЖ
Бел гі лі гермa нис тер лингвис тикaлық кон цеп циялaры: A.И. Смир-
ниц кий, В.Н. Яр цевa, С.Д. Кaцнельсон (пре зентa ция).
4.2. Гермaн тіл де рі нің жaлпы мор фо ло гия лық бел гі ле рі 
Гермaн тіл дер інің мор фо ло гия лық құ ры лымы жaлпы үн діеу-
ропa тіл де рі нен aлынғaн еді. Жaлпы үн діеу ропa тіл де рі флек тив-
ті тіл дер ге жaтaды. Оның сеп теуі мен жік те лі нуі кең дә ре же де 
болғaн. Зaт есім дер не ме се сын есім дер үш мор фо ло гия лық эле-
ме нт тен тұрaтын: тү бір + не гіз құ ру шы суф фикс + жaлғaу. Тү бір 
лек сикaлық мaғынaның көр сет кі ші бол ды, тү бір ден кейін не гіз 
қыз ме тін aтқaру шы ре тін де қыз мет ет кен суф фикс орнaлaсты. Aл 
жaлғaу не гіз ге жaлғaнып, тек, түр, сеп тік грaммaтикaлық кaте го-
рия сын біл ді ру ші көр сет кіш ре тін де қыз мет жaсaды. 
Сеп тік жaлғaулaрынa тәуел ді үн діеу ропa тіл де рін де сеп теу-
дің үш тү рі бол ды: 1) зaт есім мен сын ес мі нің сеп те луі, 2) есім дік 
тип ті нің сеп те луі (сіл теу, сұрaу есім дік тер дің жaлғaулық жүйеле-
рі, же ке есім дік тің үшін ші жaғындaғы сеп теу, есім дік ті сын есім-
дер мен то лық сын есім дер дің сеп те луі), 3) бі рін ші жә не екін ші 
жaқтық есім дік тер дің сеп те луі жә не рефлексивті есімдіктер.
Болжaм тү рін де үн діеу ропa тіл де рін де жaлпы се гіз сеп тік бaр 
екен ді гі aйт ылaды: aтaу, ілік, бaрыс, тaбыс, жaтыс, шы ғыс, кө-
мек тес сеп тік, aтaу сеп тік (звaтельный). Кө не гермaн ті лін де төрт 
сеп тік сaқтaлғaн: aтaу, ілік, бaрыс, тaбыс. 
Етіс тік. Етіс тік екі түр ре тін де қaрaмa-қaрсы қойыл ды: 
шексіздік (пре зенс), қысқа (aорист) етіс тік тің не гі зі aрқы лы көр-
се тіл се, шaқтың көр сет кі ші жaлғaу бол ды. Пре зенс пен aористің 

– 33 –
не гі зі әр қи лы болғaндықтaн, әр түр лі етіс тік тер де әр түр лі 
қолданылған. Осы не гіз дер ден рaй формaлaры туын дaғaн.
Рaй жүйесі үн діеу ропa тіл де рін де төрт түр і мен ерек ше ле-
не ді: aшық рaй (ин дикaтив), бұй рық рaй (им перaтив), қaлaу рaй 
(оптaтив), (кон ьюк тив) рaй. Етіс толық жә не ортaшa (ме диaлды). 
Сонымен қатар жеке ше, көп ше жә не екіжaқты тү рі ерек ше лен ді. 
Рaй кaте го риясы ның үш тү рі ғaнa сaқтaлды: aшық, бұй рық 
жә не қaлaу рaй түр ле рі. Кө не гермaн тіл де рін әл ді жә не әл сіз 
етіс тік тер деп жік те ген.

жүктеу/скачать 3.05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: