§114.Ҳуқуқвайронкуни,чиноят ва чавобгарии экологї

тартиботи ҳуқуқии экологи,бехатарии экологии чамъиятии Чумҳурии Точикистон таҳдид мекунад

ва ба муҳити табии атроф ва саломатии инсон зарар мерасонад ва Кодекси чинояти бо таҳдиди татбиқи чазо манъ кардааст,чинояти экологи эътироф карда мешавад.

Чавобгарии экологи-институти мураккаби ичтимои ва экологи-ҳуқуқи мебошад.Ба фаҳмиши маънои парспективи- ин уҳдадории риоя намудани меъёрҳои илман асосноки алоқамандии чамъияту табиат дар қонеъгардонии манфиатҳои экологи ва иқтисоди мебошад,дар маънои ретроспективи бошад-уҳдадориҳои тобовар будан ба оқибатҳои носазовори муқарар кардаи қонун барои вайронкориҳои талабҳои алоқамандии чамъияту табиат фаҳмида мешавад.

ФАСЛИ IV.МАЌОМОТЊОИ ЊИФЗИ ЊУЌУЌИ

ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН
Боби 21.Суд
§115.Низоми судии Чумҳурии Точикистон

Адолати судї ва принсипҳои он
Ҳокимияти суди ва низоми суди дар ЧТ

Мувофиқи моддаи 84 Конститутсияи ЧТ «ҳакамияти суди мустақил буда,аз номи давлат ва аз тарафи судҳо амали карда мешавад.Ҳакамияти Суди ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисаҳо ва қонунияту адолатро ҳифз менамояд»

Низоми судии Чумҳурии Точикистонро Констиутсия ва Қонуни конститутсиони«Дар бораи Судҳои ЧТ»-6.08.2001 сол ба танзим медарорад.

Адолати судиро Суди конститутсиони,Суди Оли,Суди Олии Иқтисоди,Суди ҳарби,Суди ВМКБ, суд ҳои вилоятҳо,шаҳри Душанбе,шаҳру ноҳияҳо,Суди иқтисодии ВМКБ,Суди иқтисодии вилоятҳо, шаҳри Душанбе,Суди ҳарби горнизонии ВМКБ,суди ҳарби горнизонии вилоятҳо ва шаҳри Душанбе .Муҳлати ваколати судяҳо дар Чумҳурии Точикистон 10-сол мебошад.

Адолати суди ва принсипҳои он

Судҳо ҳамчун мақомоти баамалбарорандаи адолати суди мустақиланд.Мустақилияти судҳо ба Конститутсия ва қонунҳо кафолат дода мешавад.Дахолат ба фаъолияти судяҳо манъ аст.

1)Барраси ва ҳалли парвандаҳои конститутсиони.2) Барраси ва ҳалли парвандаҳои граждани.3)Бар раси ва ҳалли парвандаҳои чинояти.4)Барраси ва ҳалли парвандаҳои иқтисоди.5)Барраси ва ҳалли парвандаҳои маъмури.

1.Танҳо аз тарафи судҳо ба амал баровардани адолати суди.

2.Мутобиқи қонун ташкил намудани судҳо ба амал баровардани адолати суди.

3.Мустақил будани судҳо дар фаъолияти худ ва танҳо ба Конститутсия ва қонунҳо итоат кардани онҳо.

4.Ба таври дастачамъи ва ё танҳо барраси намудани парвандаҳо.

5.Бо тарзи мубоҳиса ва дар асоси баробарии тарафҳо сурат гирифтани мурофиаи суди.

6.Кафолати ҳифзи суди доштани ҳар шахс.

7.Аз тарафи суди босалоҳият ва беғараз барраси намудани парванда.

8.Эҳтимолияти бегуноҳи.

9.Таъмин намудани ҳуқуқи ҳимоя ба дастгиршуда,гумонбар,айбдоршаванда,судшаванда ва маҳкум шуда.

10.Ҳимояи ҳуқуқи чабрдида.

11.Бо тарзи ошкоро гузаронидани мурофиаи суди.

12.Забони мурофиаи суди:забони давлати ё забони аксарияти аҳолли маҳали дахлдор.

13.Баробар будан дар назди қонун ва суд.

14.Иштироки намояндагони ташкилотҳои чамъияти(машваратчиёни халқи)дар суд.

Санадҳои суд ва зинаҳои суд

Баъди баррасии парвандаҳо суд чунин санадҳоро кабул мекунад:
1)Ҳукм(чинояти).

2)Ҳалнома(граждани ва иқтисоди).

3)Қарор.

4)Таъинот.

Мутобиқи қисми 2 моддаи 85 Конститутсияи Чумҳурии Точикистон ба вазифаи судяи суди шаҳр

ва ноҳия шахсе(ҳуқуқшиносе)таъин мешавад,ки синни у аз 25 кам ва аз 65 зиёд набошад,ҳадди ақал 3 сол собиқаи кории касби дошта.Судяҳои суди шаҳр ва ноҳияро бо пешниҳоди Шурои адлия

Президент таъин менамояд.Шахсе,ки бори аввал ба вазифаи судя таъин мешавад,бояд имтиҳони тахасуси супорад.Ҳоло дар чумҳури 71 судҳои шаҳру ноҳия вучуд дорад.

Ҳайати судҳои вилояти ва шаҳри Душанбе аз раис,муовини якум,муовини раис,судяҳо ва машварат

чиёни халқи иборат аст.Дар суди ВМКБ вазифаи муовини якуми раис муқарар нашудааст.

Тартиби таъин ба вазифаи судяҳои суди вилояти ва шаҳри Душанбе

Ба вазифаи судяҳои суди зинаи II суди ВМКБ,судҳои вилоятҳо ва шаҳри Душанбе шахсе(ҳуқуқши носе)таъин карда мешавад,ки синни у аз 30 кам ва аз 65 сола зиёд набошад,ҳадди ақал 5 сол собиқаи кории судяги дошта бошад.

хотири ҳифзи Конститутсияи ЧТ амал мекунад ва мақоми болои ва поёни надорад. Ҳайати Суди конститутсиони за7 нафар иборат буда,яке аз онҳо намояндаи ВМКБ мебошад.Санадҳои Суди конститутсиони аз қарор,хулоса ва таъинот иборат мебошад.Санадҳои суди конститутсиони қатъи мебошад.

Тибқи(қисми 3 моддаи 89) Конститутсияи ЧТва Қонуни конститутсиони «Дар бораи Суди Конститутсионии ЧТ»-3.11.1995 сол салоҳияти Суди конститутсиони чунин мебошад:

1.Муайян намудани мувофиқати қонунҳо, санадҳои ҳуқуқии якчояи Мачлиси милли ва Мачлиси намояндагон, Мачлиси милли, Мачлиси намояндагон. Президент,Ҳукумат, Суди Оли, Суди Олии иқтисоди ва дигар мақомоти давлатию чамъияти,карордодҳои ба қувваи конун надаромадаи Точикистон ба Конститутсия;

2.Ҳалли баҳсҳои байни мақомоти давлати доир ба салоҳияти онхо;

3.Ичрои ваколатҳои дигаре, ки Конститутсия ва қонунҳо муайян кардаанд.

Ба вазифаи судяи Суди конститутсиони ҳуқуқшиносе интихоб мешавад,ки синни у аз 30 кам ва аз

65 зиёд набошад ва беш аз 10 сол собиқаи кории судяги дошта бошад.Судяи Суди конститутсиони наметавонад вазифаи дигари ба музди кор вобастабударо ичро кунад,вакили мақомоти намояндаги,узви ҳизб ё созмони сиёси бошад,ба соҳибкори машғул шавад ба истиснои фаъолияти илми, эчоди ва омузгори.
§120.Суди Олии Чумҳурии Тољикистон
Суди Олии Чумҳурии Точикистон дар давлати мо мақоми олии суди ба ҳисоб меравад ва аз болои фаъолияти судҳои ҳарбии горнизонҳои Душанбе ва вилоятҳо,суди ВМКБ,вилоятҳо ва шаҳри Душанбе,шаҳру ноҳияҳо оид ба парвандаҳои дар тобеияти ин судҳо қарордошта назорати судиро ба амал мебарорад.Мақоми оли доштани ин суд аз он иборат аст,ки вай нисбат ба судҳои вилоят ва шаҳру ноҳия,судҳои ҳарбии горнизони суди боло ба шумор меравад ва асоснок будани ин санадҳои судии аз чониби судҳои поёнии қабулшударо муайян мекунад,яъне доир ба амали гардонидани адолати суди назорати суди мебарад.Суди Оли ваколати тайғир додан ба қувваи қонуни мондани санадҳои суди дигарро оид ба тамоми парвандаҳои чинояти,граждани ва маъмури дорад.Суди Оли инчунин тачрибаи суди судҳои поёниро муайян мекунад,яъне ҳуқуқи ба ин судҳо додани тавзеҳоти дастиро дорад.

Сохтори Суди Оли ва тартиби таъин ба вазифаи судяи Суди Олии ЧТ

Сохтори Суди Оли аз Пленум,Раёсат,Колегияи Суди Оли оид ба парвандаҳои граждани, Колегияи Суди Оли оид ба парвандаҳои чинояти ва Колегияи Суди Оли оид ба парвандаҳои ҳарби иборат

аст.Пленуми Суди Оли зинаи олии суди ба ҳисоб меравад.

Ба вазифаи раис,муовини раис ва судяҳои Суди Оли ҳуқуқшиносе интихоб шуда метавонад,ки синнаш аз 30 кам ва аз 65 зиёд набошад ба сифати судя ҳадди ақал 5 сол собиқаи кори доштабошад. Номзадҳо ба вазифаи судяи Суди Оли бо пешниҳоди Президенти ЧТ аз чониби Мачлиси Милли ба муддати 10 сол интихоб мегардад.

Ба вазифаи раис,муовини раис ва судяҳои Суди иқтисоди ҳуқуқшиносе интихоб шуда метавонад,ки синнаш аз 30кам ва аз 65 зиёд набошад ба сифати судя ҳадди ақал 5 сол собиқаи кори дошта бошад. Номзадҳо ба вазифаи судяи Суди иқтисоди бо пешниҳоди Президенти ЧТ аз чониби Мачлиси Милли ба муддати 10 сол интихоб мегардад.

декабри соли 2006 тадиқ намудааст,Вазорати адлия-мақомоти марказии ҳокимияти ичроия буда,

сиёсати давлатиро дар соҳаи танзими меъёрэчодкуни,ёрии ҳуқуқи ба шаҳрвандон,тарғби ҳуқуқи,

ичрои чазои чинояти,экспертизаи суди ва криминалисти ва дигар соҳаҳои адлия таъмин менамояд.

1)Таъмини сиёсати давлати дар соҳаи ҳуқуэчодкуни.

2)Иштирок дар таъмини фаъолияти ҳуқуқэчодкуни аз тарафи Президент ва Ҳукумати ЧТ.

3)Бақайдгири ва баҳисобгирии санадҳои меъёрҳои ҳуқуқи.

4)Ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомотҳои давлати оид ба тарғибу ташвиқи ҳуқуқи,баланд бардош тани сатҳи дониши ҳуқуқии шаҳрвандон.

5)Танзими давлатии фаъолияти мақомоти нотариали.САҲШ,фаъолияти адвокатҳои ваколатдор.

6)Бақайдгирии шахсони ҳуқуқи ва ташкилотҳои чамъияти.

7)Таъмини ичрои чазои чинояти.

8)Ташкил ва гузаронидани экспертизаи суди ва криминалисти.

Сохтори Вазорати адлияи Чумҳурии Точикистон

Сохтори Вазорати адлияи Чумҳурии Точикистонро-раёсатҳои адлияи ВМКБ,вилоятҳои Суғду Хатлон,идораҳои давлатии нотариали,Раёсати сабти асноди ҳолати шаҳрванди(САҲШ),раёсатҳои корҳои ислоҳи,Донишкадаи такмили ихтисоси мақомоти ҳифзи ҳуқуқ,Маркази чумҳуриявии экспер

тизаи суди ва криминалисти ва нашриёти «Қонуният»ташкил медиҳад.

§123.Мақомоти САҲШ
Санадҳои ҳолати шаҳрванди -амали шаҳрванд ва ё ҳодисаест,ки боиси ба вучуд омадан,тайғир додан,қатъ намудани ҳуқуқ ва уҳдадориҳо гардида,ҳолати ҳуқуқии шаҳрвандонро муайян мекунад.

Раёсати сабти асноди ҳолати шаҳрвандии Вазорати адлияи ЧТ мақомоти назорати ва ҳамоҳангсо зандаи фаъолияти мақомоти САҲШ дар кишвар мебошад.

Вазифаи асосии нотариати давлати ҳифзи ҳуқуқ ва менфиатҳои қонунии шахсони воқеи,ҳуқуқи ва давлат бо роҳи аз номи Чумҳурии Точикистон ба чо овардани амалиёти нотариалии пешбинишу даи қонунгузори аст.Ин ва дигар вазифаҳои нотариат дар Қонуни ЧТ«Дар бораи нотариати дав лати»-аз 15 майи соли 1997 муқарар шудаанд.

1)Тадиқ намудани аҳдҳо,шартномаҳо,васиятномаҳо,ваколатномаҳо.

2)Додани шаҳодатномаҳо оид ба ҳуқуқ ба мерос.

3)Тасдиқ намудани ҳаққонияти ҳуччатҳо.

4)Тасдиқ намудани дурустии тарчумаи ҳуччатҳо аз як забон ба забони дигар.

5)Навишта додани номаҳои ичроия.

6)Додани шаҳодатномаҳо оид ба ҳуқуқи моликият ва ғайра.

Фаъолияти идораҳои нотариали таҳти назорати давлати қарор дорад.Қонуни зикршуда назоратро

аз болои фаъолияти идораҳои нотариалии давлати ба зимаи Вазорати адлия,раёсатҳои адлияи ВМ КБ, вилоятҳои Суғд ва Хатлон вогузор намудааст.

Боби 23.Мақомоти Прокуратура
§125.Прокуратураи Љумҳурии Тољикистон
Мувофиқи моддаи 1-ум Қонуни конститутсионии Чумҳурии Точикистон«Дар бораи мақомоти Прокуратура»-аз 25 майи соли 2005 Мақомоти Прократура-мақомоти ягонаи марказонидашуда мебошад, ки дар доираи ваколатҳои худ риояи дақиқ ва ичрои якхелаи қонунҳоро дар қаламрави Чумҳурии Точикистон назорат мекунад.

Сохтор ва ташкили мақомоти Прокуратураи Чумҳурии Точикистон

Бо фармони Президенти Чумҳурии Точикистон №1340 аз 2 июни соли 2004 сохтори мақомоти Прокуратураи ЧТ чунин аст: Прокуратураи генерали,Роҳбарият,Сарпрокуратураи ҳарби, Прокура тураи нақлиёти, раёсатҳо,шуъбаҳо,котибот,ёрдамчиёни Прокурори генерали.Прокуратураи Чумҳурии Точикистонро Прокурори генерали роҳбари менамояд ва он бо пешниҳоди Президенти ЧТ аз тарафи Мачлиси миллии ба вазифа интихоб ва аз вазифа озод карда мешавад.Прокурори генерали прокурорҳои тобеи худро таъин ва озод менамояд. Муҳлати ваколати прокурорҳо 5 сол мебошад.Прокурорҳо бе дахолати дигар мақомотҳои давлати ва шахсони мансабдор мустақилона дар асоси қонун фаъолият мекунанд.Прокурор наметавонад вазифаи дигареро ичро намояд,вакили мақомоти намояндаги,узви ҳизб ва созмонҳои сиёси бошад,ба соҳибкори машғул шавад.ба истиснои фаъолияти илмиву эчоди ва омузгори.

-Ҳифзи мустақилият ва соҳибихтиёрии Чумҳурии Точикистон.

-Ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои асосии инсон ва шаҳрванд

-Асосҳои сохтори демократии ҳокимияти давлати,мақомоти худидоракунии маҳалли.

-Иттиҳодияҳои чамъияти ва дини,ҳизбҳои сиёси ва дигар сохторҳои давлати.

Вазифаҳо:Аз таъмини волияти қонун,таҳкими қонуният,тартиботи ҳуқуқи ва ҳифзи ҳуқуқу озоди ва манфиатҳои қонунии шаҳрвандон мебошад.

§126.Назорати прокурори,Прокурор ва санадҳои он
Самтҳои асосии назорати прокурори:

1)Назорат ба ичрои қонунҳо аз чониби вазоратҳо,кумитаҳои давлати,корхонаҳо ва идораҳои давлатии Чумҳурии Точикистон.

2)Назорат аз болои риояи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд,ки арзишҳои оли эътироф шудааст аз чониби ҳамаи сохторҳо ва шахсони мансабдоре,ки дар сохторҳоии давлати кор ва фаъолият мекунанд.

3)Назорат аз болои риояи қонунҳое,ки ба муносибатҳои иқтисоди,байналмилали,ҳифзи муҳити зист,гумрук ва андоз мансуб мебошанд.

Прокурорҳо ҳангоми гузаронидани санчишҳо ва таҳлили умумии маводи назорати прокурори дар доираи салоҳияти худ чунин навъи санадҳои прокурориро қабул мекунанд:

1)Эътирози прокурор

2)Пешниҳоди прокурор

3)Қарори прокурор

4)Амри прокурор

танҳо ба прокурор ва муовини у дода шудааст.Муҳлати баррасии эътирози прокурор 10 руз аст.

шумор рафта вазифаи асосии он ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд,тартиботи чамъияти,

манфиатҳои давлату чамъият аз кирдои чинояткорона ва дигар ҳуқуқвайронкуниҳост.Милитсия ба сохтори мақомоти корҳои дохила шомил буда,ба ВКД итоат мекунад.Самти асосии фаъолияти милитсия мувофиқи моддаи 5 Қонуни ЧТ «Дар бораи милитсия»-аз 17 майи соли 2004 ин ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд,сарфи анзар аз шаҳрванди,чои истиқомат,чинс,миллат,нажод, забон, эътиқоди дини,мавқеи сиёси,таҳсил,вазъи ичтимои ва молулмулки мебошад.

Мувофиқи Қонуни зикршуда мақомоти милитсия дорои 27 номгуи вазифа ва 31 номгуи ҳуқуқҳо мебошад.Муҳимтарин вазифаи мақомоти милитсия ин ошкор ва пешгири кардани чиноят ва дигар ҳуқуқвайронкуниҳоест,ки ба ҳаёт,саломати ва ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд таҳдид мекунад мебошад.Ба ин мақсад кормандони мақомоти милитсия амалиёти оперативи-чустучуи гузаронида, тартиботи қонуниро дар чойҳои чамъияти ҳифз менамояд.

Дар ҳайати Вазорати корҳои дохилаи Чумҳурии Точикистон инчунин бо мақсади пурзур намудани мубориза алайҳи чинояткори сохторҳои гуногун аз қабили бригадаҳои махсус ва қушунҳои дохила созмон дода шудааст,ки вазифаи хизмати-муҳорибавиро адо менамоянд.

Вазир идора менамояд.

1)Раёсати корҳои дохилии ВМКБ

2)Раёсатҳои корҳои дохилии вилоятҳо ва шаҳри Душанбе

3)Шуъбаҳои корҳои дохилии шаҳру ноҳияҳо

4)Мақомоти милитсия

5)Раёсати БДА

6)Қушунҳои дохили

7)Академияи ВКД ва дигар муассиаҳои таълими

Фармони Президенти ЧТ аз 10 январи соли 2007 тасдиқ шудааст.Ин мақомот дар асоси Конститут сия ва Қонунҳои Чумҳурии Точикистон «Дар бораи мубориза бар зидди коррупсия»-25 июли соли 2005,«Дар бораи назорати давлатии молияви»-20 марти соли 2008,«Дар бораи фаолияти оперативи -чустучуи»-22 майи соли1998,Кодекси мурофиави чинояти соли 2010 ва санадҳои байналхалқие,ки Точикистон онҳоро эътироф кардааст,фаъолият мекунанд.