Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының
жүктеу/скачать 5.25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мақаладағы қарастырылып отырған
| Мақаланың өзектілігі аталмыш проблемаға қатысты құқық қорғау органдарының қызметкерлері емес арнайы
жасақталған «арнайы қызмет» қызметкерлері банктің қауіпсіздік қызметінің қызметкерлері, информатика саласындағы сарапшы мамандар ғылыми-зерттеу, жоғары оқу орталықтарының өклдері ғалымдарды ойландырып отырған жағдайы бар. Соңғы кезде халықралық деңгейде жүзеге асырып отырған компьютерлік қылмыстардың орны алып отырған фактілер оның ішінде компьютерлік алаяқтылық, қаржы жылыстату операциялары, компьютерлік вирустарды тарату, компьютерлік бағдарламаларға заңсыз еніп ақпараттарды алып қою, «хакерлердің» шабул жасауы халықаралық ақпараттарды жүйеден заңсыз алу, тарату, ұрлау, иемденіп кету сияқты т.б. әрекеттерді жасау[2,9]. Аталмыш проблемаға қатысты халықаралық процедураларды анықтап жүйелеп қою яғни, компьютерлік қылмыстарға қатысты бір-біріне құқықтық көмек көрсету және келешекте интерполдың ішінде қатысты үйлестіру орталықтарын құруды қарастыру. Соңғы жылдарда ғылыми-зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай халықаралық ынтымақтастықтың бір қатар өзгерістерді және толықтыруларды қажеттілігі туындағаны белгілі. Ал қазіргі кезде іс-тәжірибеде ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде құқық қорғау органдары басқа мемлекетте жүзеге асырылған құқықбұзушылық әрекеттерін дәлелдеу ашу, халықаралық құқықтық-нормалармен қамтамасыз етуде, қылмыстық іс жүргізу функциясы жүзеге асырылады сондықтанда әлеуметтік-экономикалық және кримогендік жағдай ескеріледі[3,11]. Іс-тәжірибеде аталмыш қылмыстылықтың алдын алу күрес жүргізу шарасын жүргізуде халықаралық ынтымақтастық көрсетіп отырғандай компьютерлік қылмыстардың көп тарап қоғамды жайлап баратынын ол қоғамның барлық салаларында кездеседі. Компьютерлік қылмыстардың жүзеге асырылуының неше түрлі методтары пайда болып оны дәлелдеу тіптен мүмкіндік болмай қиындық туғызып отыр[5,27]. Мақаладағы қарастырылып отырған Қазақстан Республикасында ақпараттық қару, желіге ену, бағдарламалық қамтамасыз етуді бұзу мен қатар компьютерлік құқықбұзушылықпен күресу жөніндегі мақсатта негізгі міндеттің бірі ол жоғары білікті мамандарды әзірлеу арқылы тұтас оқу жүйесін құру қажеттілігі туындап отыр. Халықаралық ынтымақтастыққа келетін болсақ БҰҰ шеңберде ұдайы тұрақты компьютерлік қылмыстылыққа алдын алу шараларын өткізу мақсатта жиналып симпозиумдар өткізілетіін тұрады, оның мақсаты барабарлық (адекватты) халықаралық деңгейде керек[4,15]. Аталмыш қылмыстылықтың алдын алуда жаңа қылмыстардың алдын алуда әмбебап стандартты нормаларды қолдана отырып компьютерлік жүйе мен тетекомуникация құралдарын пайдалануда сенімді кепіл бере алатындай болуы керек[5,29]. Қазақстан Республикасы құқықтық саясатнда көзделген, қылмыстық құқық және қылмыстық атқару құқығы, криминологияға қатысты мәселелерді дамытуға бір қатар өз үлесін қосуы мүмкін. Мақала әзірлеу барысындағы нәтижелері бойынша компьютерлік қылмыстылықтың алдын алуда, қылмыстық құқықта, жедел іздестіру барысында, құқықтық актілерге негіздей отырып және заңдарды әрі қарай жетілдіруде қолданылуы мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасында адам және азаматтық конституциялық құқытары бостандықтары мен жеке тұлғаның конституциялық құқықтары және бостандықтарын бекітудің негізгі тәсілдері қарастырылған[3,29]. Қазақстан Республикасының ҚК 2015 жылы қаңтар айынан жаңа кодекс заңды күшінен енді. «Ақпараттандыру және байланыс саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтар» қарастырылған дегенмен де әлі де болса толықтыруды қажет етеді [4,89]. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының киберқылмыстылық немесе компьтерлік қылмыстылық қылмысқа қарсы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы қарастырылғандай Бүгінгі таңда компьютерлік ақпараттарды бірнеше кезекте тұратын ғаламтордағы ақпараттарға зәру, ақпараттарды күнделікті пайдаланатын өнім ретінде ал оны құру процесі яғни жинау сақтау құру өз кезегінде қару жарақ саласындағы жүйені озық ынталандыруды қажет ететін электрондық санағыш техникасы (ЕСТ) телекоммуникациямен байланыс жүйесін озық ынталандырады[6,19]. Сонымен қатар ғылыми техникалық құжаттар бағдарламаларды қамтамасыз ету (ЕСТ) оның әр түрлі нысандарын яғни оны әзірлеу табыстау жинақтау қатар әр түрлі ақпараттарды пайдалану СУБД-ның жүйесінің көлемі жүзеге асырылуы. 248 Жалпы арнайы дербес компьютер жөнінде 1974 жылы ықшамды түрде шығарылған яғни ол салыстырмалы түрде айтқанда онша қыбат емес, мүмкіндігінше ықшамды ақпараттар жиынтығымен компьютерлік шегі жетілдіруі сәйкестенбеген ЕСТ өте күшті ақпараттық желісіндегі ағымдар шектелмегендіктен оларды бақылау жөнінде сұрақ туындады және ақпараттардың қажеттілігі сақталуы мен қатар сапасының қорғау мүмкіндігінің жоғарлығымен бақылау жөнінде қарастаралды. Ал, оны алдын алу барысында қандай да шараларды жасаудың нәтижесі төмен болды. Ақпараттық желілер технологиясы жоғары дамыған мемлекеттерде ақпараттық желілерде санкциясыз араласы өте өзетті проблемаға айналған. Сондықтан қауыпсіздік шарасын күшейту мақсатта оларды қорғауға құқықтық нормативтік актілерге жүгінді[7,20]. Мысалы қылмыстық кодексінде өзгерту мен толықтырулар енгізілген оның ішінде арнайы тарау қосылған «Автоматталған өңделген ақпараттық-деректер жүйесіне қолсұғушылық» яғни, деректер базасында әр түрлі алдау тәсілдермен жүйеге кіріп ақпараттарға қате өзгерістер енгізу немесе алу, жою сонымен қатар автоматталған өңделген деректердің жұмыс жасауына бөгет жасау немесе жұмыстың жасалуына кедергілер келтіріп тоқтауға немесе заңсыз автоматталған база деректерді бұзғаны үшін қылмыстық жауаптық пен жаза қарастыралған[8,29]. Мақаланың мақсатыЖалпы компьютерлік қылмыстылықтың алдын-алуда әр түрлі факторларда компьютерлік қылмыстардың алдын алу нәтижелі болуы мүмкін. - ақпараттық саладағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету мемлекет, қоғамды азаматтардың мақсат мүделерін қамтамасыз етуде техникалық-ұйымдастыру мен құқықтық жүйенің нақтыланбауы; - ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде ұйымдастыру және техникалық базасымен құқықтық жағдайды бюджеттен қаржыландыру жұмысы шектелгендігі; компьютерлік қылмыстардан туындайтын қауіп қатер яғни, экономикалық, саяси, заң деңгейінде мемлекеттік деңгейде ескеру; - ақпараттық саладағы құықбұзушылық жөнінде жүйелі бірегей тіркеудің болмауы; - дүниежүзілік деңгейде ақпараттандыру хабар, ақпараттық қауіпсіздіктің алдын алуы шаралар жүйесі жетілмеуі; - компьютер қылмыстылықтың алдын алу нәтиже шығаруға немесе бақылауға базалық бағыттарына нәтижелі болмауы. Мемлекеттегі компьютерлік қылмыстылықтар жөнінде қабылданған компьютерлік қылмыстар мен күресу мақсатта әзірленген байланыс саласындағы әр түрлі жүйелердің қауіпсіздігін қорғау және жағдайды үздіксіз бақылап жүйенің бірегейлеп қалыптастыру керек; - аса маңызды материалдық-техникалық базаны қамтамасыз етудегі сот жүйесі, құқық қорғау арнайы мемлекеттердің бірігіп өзара іс-қимылды күштерін біріктеу мақсатта үйлестіру; - компьютерлік қылмыстармен күрес жүргізуде құқық қорғау органдарының шет ел мемлекеттермен нәтижелі күрес жүргізу үшін өзара іс-қимылдарды ұйымдастыру; - ақпараттық байланыс жүйедегі қауіпсіздігін қорғау мақсатта іс-тәжірибеде қоғамдық жеке мекеме, құрылым (фондтар, ассоциациялар, фирмалар, қауіпсіздік қызметі, банк және комерциялық құрылымдар) аталмыш мекемелер компьютерлік құқыбұзушылық немесе ақпарат саласындағы қауіпсіздікті сақтау мақсаты іс-шаралардың үйлестіру, аталмыш жүйені құруда маман-кадрлардың аса жоғарыибілікті маман болуы тиіс. Мақаланың негізі, Компьютерлік қылмыстар - бұл техникалық саладағы прогресстегі компьютерлік техниканың ең жоғарғы деңгейге жетілуімен сипатталатын әрекеттер аталмыш жағдайға сәйкес онымен күрес жүргізу тәсілдеріде, методикасыда жүйелі болуы тиіс және басқада әлеуметтік аспектілерде ескеруіміз тиіс[6,17]. Сонымен компьютерлік қылмыстың келесідей анықтама беруге тырысайық қоғамға қауіпті электрондық-ақпарат нақты обьектісі, обьективтік жағының факультативті белгілеріне кейбір жағдайда міндетті белгісі ол қылмсыстың заты яғни ол құралы компьютер болуы да мүмкін немесе электронды-ақпараттар немесе компьютерлік желілерден алынған қандайда ақпараттық деректер болып табылады[7,9]. Мақаладағы ғылыми жаңалығына келетін болсақ, Ақпараттық инфроқұрылыстың шеңберінің кеңдігінен халықаралық деңгейде сыбайласу арқылы дүниежүзінің түкпір-түкпірінен яғни кез келген аймақ ауданынан бір бірімен еш кедергісіз байланысты, ақпараттар алу, қаражат заңсыз аудару, алу, құжаттар тіпті қандайда құпияны оның ішінде әскери құпия да болуы мүмкін т.б. ешқандай қиындықсыз алмасып отыра береді. Компьютерлік технологияның бір жағы азаматтар үшін ығайлы жақсы болса, келесі жағы арқылы заңсыз әрекеттер жасап адамдардың тіптен мемлекетке зардап келіп отыр[4,63]. Қылмыстық жауаптылыққа тарту прблемасы сондықтанда компьютерлік қылмыстылықтың ашылуы оны тергеу, дәлелдеу, күшейту барлығын ескере отырып жазаны күшейту[8,33]. Компьютерлік жүйемен телекоммуникациялық құралдарды пайдалану сенімді кепіл бере алатындай болуы керек. Компьютерлік әзірлеуде бірдей іс-әрекетті жүзеге асыруда жоспардың қажеттілігі бар оған: Компьютерлік ақпараттар байланыс саласындағы қылмыстылыққа компьютерлік бағдарламалар жүйесіне ену, қылмыскер үшін оңай жолы ол еш жаза жауаптылықтан елемей өзің іс-әрекетін жүзеге асыра береді [9,29]. Сонымен қатар компьютерлік қылмыстылықта породокс яғни, қарама-қайшылықтың негізгісі жәбірленуші қандайда зардап шеккен жағдайда қылмыскерді ұстауға, оған арыз-шағым жазуға асықпайды, ал қылмыскер ұсталған жағдайда өзін құқық қорғау органдарынан жасырыну, іс-әрекеттен өзгеше өзін жарнамалап компьютердің жүйесіне бағдарламаларына аса қиындықсыз кіріп бұзуға мүмкіндігін көрсететіп оны жасырмайды, оның себептерінің бірі жәбірленуші өзінің афишировать етпейді, астыртын құпия болып ұалуға тырысады яғни, оның ақпараттық базасын рұқсатсыз кіріп бұзылғаны, ұрланғанын білдіртпеуге және құпия болып қалуды сұрайды себеп, клиенттердің жоғалтуын қорқу, егер ақпараттық базадағы құпияны ашықтан-ашық бұзып кіруге жол берген мекеменің қызметін пайдаланудалиенттер бас тартуы әбден мүмкін[10,19]. Ал қылмыскер қатаң жазасының өзі шартты түрде ғана қарастырылады, өзін компьютерлік жүйеге оп-оңай бұзып, пайдалана алатындығына байланысты криминалды ортада өзіне авторитет жинайды. Аталмыш жағдайға байланысты өзекті мәселенің бірі яғни, компьютерлік қылмыстарды сараптау өткізу жөнінде әдістің жоқтығы, жоғары білімді маманның болмауы компьютерлік қылмыстылықтардың экспертиза-сараптамалардың қортындысы анық сауатты болмауына байланысты жоғары білікті мамандардың тапшылығы бар екенін жасырмаумыз керек. |