Ғылыми журнал үш айда бір рет шығатын ғылыми журнал
жүктеу/скачать 4.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718
Отан тарихы №1 (97) 2022 98 ақсақалына түсіндірді. Ол бір сағаттай ғана оқыды. Інжілдің әр сөзін мақтап, «Алайда, бұл кітап біздің Құраннан көшірілген!..», – деп түйді. Дәл осындай жағдай туралы Үлкен Нарынның миссионері жазды. 17 сәуірде ол бір қазақтың үйіне қонаққа барып, оның ұлы Мұхамеджанмен сұхбаттасып, оған православиелік миссионерлік қоғам мен Қазан қаласындағы Әулие Гурия бауырластық басылымдарын оқыдым. Мұхамеджанға айтылғандар мен оқылғандар ұнады. Ол қуанғанынан «Бұл Құраннан көшірілген!» деп айғай салды. Ол ілімнің христиандық екеніне сенгісі келмеді. Діни уағыздаушы үшін өз сұхбаттарының нәтижелерін, айтқандарының қырғыздың жан дүниесіне әсер етіп, із қалдырғанын білгісі келеті түсінікті әрі маңызды. Алайда қазақ айтылғандарға бірден сенбейді, естігендерін өз нанымдарымен салыстырады. Содан кейін барып, «Құдай біледі. Біз қайдан білеміз, ғалым емеспіз ғой» деп жалтарып, жауап береді (Из отчета, 1893). Есепте өте сирек жағдайларда миссионердің айтқандарын тыңдаған қазақтар тағы да кітап оқып беруді өтінетіндігі туралы жазылған. Миссионердің баяндауынша, Құдай сөзін тыңдау үшін қазақтар өздерімен қоса басқа адамдарды ертіп келеді. Осындай оқиға миссионер С.А. Петровтың басынан өткен. Жаздың бір күні Қалба тауларында таңертең «Алғашқы мәлімет» оқу үшін ұсынылды, оқудың ұнағаны соншалықты түстен кейін қазақтар тағы бір топ адамды ертіп келді. С.А. Петров Моисей заңындағы он, Құдайға және жақынына деген сүйіспеншілік өсиеттері туралы оқып берді. Қазақтар келісіп, ықыласпен тыңдап, алғыс білдіріп, кетіп қалды. Киіз үйден шыға бере олар өзара алған әсерлерімен бөлісті. Қазақтардың айтқандарын киіз үйдің жанында жуынып жатқан Петровтың ат айдаушысы Бөкен казагы кездейсоқ естіп қалды. «Сайтан алғыр, кім біледі, кітапты жақсы оқитын тәрізді! Мүмкін, орыстар өз кітаптарын біздікіне сәйкестендіріп, өздерінің сенімдеріне тарту үшін әдейі қолдан жасап алған шығар. Пікірлеріне қарағанда бұлар қазақтар емес, тыңдаушылар болған татарлар» (Из отчета, 1893). Қазақтарды мұсылман еткен татарлардың кәпірлердің уағыздарын қабылдамайды және басқалардың да қабылдағанын қаламайды». Соған қарамастан миссияның есептерінде «қазақтар өтпелі рухани-діни жағдайды бастан кешіруде, жаппай исламға да бұрылып жатқан жоқ, рулық тұрмыс шатқаяқтай бастады, қазақтар өздерінің рухани тірегіне және жан тыныштығын қалыпқа түсіретін басқа сенім іздеуге дайын» деп жазылған. Уағыздарының далаға кетпегендігін, кейбір қазақтардың санасында шатасудың орын алғандығын миссионер осылайша мақтанып жазған. Шындығында қазақтың діни рухани әлемі миссионер ойлағандай емес еді. Қазақтар жаппай бөгде дінге өтпеген. Тұрмыс мұқтажын тартқандардың немесе адасқандардың бірен-сараны ғана христиан дінін амалсыздан қабылдауға дайын екендіктерін көрсеткен. Миссионерлер уағыздарын далаға жасаған сапарларынан өзге әрбір ыңғайлы жағдайларда, пошта бекеттеріндегі аялдамаларда, елді мекендер арқылы өткенде, ат айдаушы қазақтармен жол үстінде жүргізе берген. Казак станицалары мен орыс деревняларына жақын орналасқан қазақ қоныстарында болып, дін туралы әңгімелерін сабақтай берген. Мысалы, Көкшетау, Ақмола, Баянауыл округтерінде миссионерлер қазақтардың казак шептеріне жақын орналасуларын, орыстармен қарым-қатынастарын, орыс халқының тұрмысымен танысуларын христиан дінін қабылдаудың алғашқы қадамдары ұтымды пайдаланған (ҚР ОМА, 436:29). Қазақтардың көшпелі шаруашылығын ескерген үкімет миссионерге ауданның шеңберінде ғана қызмет етпеуге кеңес берген. Миссионерлер бір ауылдан екінші ауылға емші немесе саяхатшы саудагер ретінде өтіп, өзін танытпай, әулиелі іске зардабын тигізбей қызмет етуі тиіс болды. Тауарларын сатуда, тұрғындармен әңгімелесуде, көмек көрсетуде Евангелия ілімін, яғни інжілді уағыздауға ыңғайлы сәтті пайдалануы қажетілігі мұқият тапсырылды (ҚР ОМА, Д. 436:30). Миссионерлер жазбаларының арасында Бөкен священнигі Ефрем Елисеевтің Өскемен арқылы сапары кезінде айтқан әңгімесі назар аудартады. Ефремнің сұхбаттастары молда, мұсылман мұғалімі және бірнеше татар болған. Есіктің сыртында тыңдап тұрған қазақтардың арқасында ертеңіне бүкіл мұсылман тұрғындар осы әңгімені оқиға ретінде айтқан. Әсерлі қырғыздар миссионерге оның молданы жеңгені үшін қолдау көрсеткендіктерін білдірген. Олар миссионерден «Айтыңызшы, сіз біздің нанымызды және өзіңіздің дініңізді жақсы білесіз бе, сіздің сеніміңіз біздікінен жақсы ма?» (Из отчета, 1893), – деп сұраған. Бұл әңгіме миссионердің осы есептің қосымшаларында басылған жазбаларында баяндалған. Епархияның есептерінде миссионерлердің тікелей міндеттерімен қатар Құдай сөзін уағыздаумен қатар жаңадан шоқындыру рәсімінен өткен адамдардың өмірін ұсақ-түйегіне дейін ұйымдастырушысы болуларына тура келгендігі көрініс тапқан. Осы орайда миссионерлер арнайы дайындықтан өткізіліп, таңдау жасалған. Миссионерге құдайтанулық білімімен қатар жоғары адамгершілік қасиеттерімен танылуға, қазақ, араб және парсы тілдерін жетік білуге, Құран негіздерін және оның барлық түсіндірмелерін, сонымен қатар мұсылмандық құдайға құлшылық ету кітаптарын оқып-үйренуге, науқастарға алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуге, тамақтануда, киім киюде, ұстанымдарында қарапайым қазақтармен бірдей болуға тиіс деген талаптар қойылды (ҚР ОМА, 436:21-31). Күн сайын таңертеңнен бастап жаңадан христиан дінін қабылдаған адамдар миссионерге Отан тарихы №1 (97) 2022 ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 99 өздерінің әртүрлі мұқтаждарын айтып, шағымдарымен келген. Біреулері жеуге ештеңе жоқ десе, екіншілері көйлек, аяқ киім сұраған. Өзара немесе орыстармен жанжалдасқандарға миссионер төрелік етіп, татуластыруға тиіс болады. Біресе пәтерлерінен қуып жіберген орыстарға шағым жасаған тұтас бір отбасы келген. Оларды орыстармен мәмлеге келтіру керек немесе басқа баспана тауып беру қажет. Жаңа пәтер табылмаған жағдайда миссионер өз үйінің бір бұрышынан орналастыруға мәжбүр болған. Енді біреулері жылқысын немесе сиырын ұрлап әкетті деген шағыммен келген. Мұндайда миссионер ұрлыққа шара қолдануға қажет болған. Осыған ұқсас жайттар өте көп болған. Қысқасы, барлық ірілі-ұсақты жағдайларда жаңадан шоқынғандар миссионерге келіп көмек сұраған. Миссионер оларға дұға етуді, дін ережелерін және христиан шарттарын үйретуге тиіс әрі міндетті болған. Мұндай шаралар олардың барлығын бір жерге жинауды немесе әрқайсысының үйіне баруды талап еткен. Ондайда оған тілмаш пен аудармашы мен көмекшісі зор көмегін тигізген. Құдайға құлшылық ету кезінде кейбір әндер, дұғалар қазақ тілінде айтылып, оқылған. Ораза кезінде Үлкен Нарымның миссионері құдайға құлшылық етуді апта бойы қазақ тілінде жүргізді. Дәл осындай әрекетін ол өзі қызмет еткен Бөкен тұрағында да қайталады. Қырғыз миссиясы өздеріне жүктелген міндеттерді жүзеге асыруда бірқатар кедергілерге тап болып, біраз мәселенің түйінін шешуге мұқтаждық етті. Сондай кедергілердің бірі ретінде архив деректерінде байырғы халық өкілдерінің ислам дінін берік ұстануы және Мекеге қажылыққа баратындардың санының көбеюі, сапардан келгендердің тұрғындар арасында беделдерінің артуы атап көрсетіледі. Қазақтанның оңтүстік аймақтарында діни нанымның беріктігі, мұсылмандардың медреселер мен мектептерде, молдадан білім алулары, олардың көзі ашық адамдар ретінде айналасындарға ықпалы кедергілер ретінде саналған. Жаңадан шоқынғандарға жер үлестерінің уақытында үлестірілмеуі, материалдық ынталандырудың да үнемі әрі тұрақты берілмеуінің салдары миссионер қызметіне көлеңке түсірген. «Христиан дінін уағыздау бұратаналар арасында толқулар тудырады» деген үрей де орын алған. Сондықтан миссионерлер уағыздарын аса сақтықпен жүргізуге мәжбүр болған. Биліктегілер мен дін басшылары ашық уағыздың жағымсыз нәтижелерге әкеп соғатындығын ескерткен. Сондай келеңсіз жағдай архипастырдың Ақмола облысына келген сапарында болыс билеушілерімен, билермен және басқа да құрметті қазақтармен әңгімесінен кейін орын алған. Діни басшының әңгімесінен кейін қазақтар өзара келісіп, Петерборға жоғары мәртебелі патша ағзамға діни сенімдерге қол сұғудан қорғайтын арнайы муфтий тағайындау туралы өтініш жазған. Осы мақсатта бірнеше рет заңсыз жиналыстар, алдымен болыстарда, кейін Арықбалық станицасында билердің кезектен тыс съезі өткізілді. Бұл жиналыстарда дін басшысының іс-әрекеттері қолдау тауып, қазақтарды христиан дініне мәжбүрлеп кіргіземіз деп қорқытқан (ҚР ОМА, 436:32). Мұның өзі орыс миссонерлерінің қызметтерін бір жағынан заң және ережелер шеңберінде жүргізуге тырысқанын, екінші жағынан христиан дініне жергілікті тұрғындарды көбірек тарту мақсатында олардан аттап кетіп отырғандықтарын көрсетеді. жүктеу/скачать 4.7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|