Негізгі: 1[54-64]
Бақылау сұрақтары :
-
Эфемериттік уақыт деген не?
-
Атомдық уахытдеген не?
12-лекция . Жердегі динамикалық уақыт.
Уақытты өлшеу мен сақтауды өлшеу үрдісін релятивистік айту көзқарасымен алғанда Күнге байланысты дамылдаған санақ жүйесіндегі координатты уақытты жəне Жерге,сағаттарға байланысты меншікті уақытпен анықталатын жердегі уақытты бөлу қажет.
Жердегі жəне координатты уақытты байланыстыратын өзгерістер уақыт"өзгеруінің" жылдамдықтарының тұрақты айырымын жəне периодтық мүшелерін құрайды.Аспан денелері қозғалысы теориясында координаттық уақыт ауыспалы теңдеулерге тəуелсіз болмағандықтан, оны өлшеу бірлігі еркінше таңдап алынуы мүмкін,өйткені бұл бірліктің қзгеруі кейір тұрақты интеграциялауда тиіс өзгертулерге ұшыратады.
Олай болса,координаттық уақытты жердегіден тек қана периодтық мүшелермен ерекшеленетіндей етіп анықтау орынды.Сонымен, уақыттың жердегі динамикалық уақыттың жүйесі аталатын жаңа шəкілін анықтауға барамыз,ол 1986 жылдан бастап АЖ кестелерінде дəлел болып табылады жəне1976 жылы МАС (ХАО) астрономиялық тұрақты
жүйеде
|
қабылданған, ең бастысы Күн мен Айдың[2,1]
|
жағдайымен анықталатын
|
уақыт
|
шəкілінен ерекшеленеді.
|
|
|
|
|
|
|
Динамикалық уақыттың уақытты өлшейтін басқа жүйелермен байланысы
|
|
|
МАС (ХАО)-тың 16 жəне 17 ассамблеяларында
|
қабылданған ұсыныстарға сəйкес
|
АЖ-ға
|
көзге
|
көрінетін
|
геоцентрикалық
|
эфемеридтердің
|
бастыдəлелі
|
ретінде"эфемеридтік
|
уақыттың" ЕТ дəлелі орнына жердегі динамикалық уақыттың
|
ТДТ
|
дəлелі . енгізілді
|
Ньютондық динамикалық бір қалыпты шəкілдік мəні бар жəне қозғалыстың гравитациялық
|
теориясының дифференциялды теңдеулері дəлелін анықтаған"эфемеридті уақыт" шəкілі
|
барицентрикалық динамикалық уақыт ТДТ шəкілімен ауыстырылды.
|
|
|
|
АЖ-да уақыттың жаңа шəкілін қолданудың
|
басқалайшарттары ішінде айырмашылықтар
|
бар, Күн жүйесінің барицентріне жатқызылған қозғалысты теңдестіру үшін уақыттың осы
|
шəкілі мен көзге көрінетін геоцентрикалық эфемерид үшін қабылданған шəкіл арасында тек
|
қана периодтық варнациялар болатындай уақыттың сондай шəкілдері қабылданды.
|
|
|
Салыстырмалықтыңжалпы
|
теориясы
|
терминологиясында
|
жердегі
|
динамикалық
|
уақыттың ТДТ-ның шəкілі меншікті уақытқа, ал барицентрикалық динамикалық уақыттың
|
ТДВ-ның шəкілі
|
координаттық уақытқа сəйкес
|
келеді.Осы шəкілдерді
|
байланыстыратын
|
ерікті тұрақты ара қатынастар меншікті жəне координаттық уақыттың шəкілдері бір-бірінен
|
|
тек қана периодтық өзгеріп тұратын шамалармен ерекшеленетіндей етіп таңдап алады.
|
|
Уақыттың жоғары дəлдігін талап етпейтін эфемеридтер қолайлы болуы үшін "дүние жүзілік
|
|
уақыт" аргументі бойынша АЖ-да берілгенін қосып айтуға болады.
|
|
|
ТDТ мен NTI уақыт жүйесін байланыстыратын ара қатыстар: TDT=NTI+∆T(A) түріне
|
|
енеді, ∆T(A) түзетуі АЖ-да жарияланады. 1988(немесе 2008) жылға алғашқы мəні ретінде:
|
|
∆T(A)=+57s
|
алуға
|
болады.NTI
|
бүкіл
|
дүние
|
жүзілік
|
уақытының гринвичтік орташа
|
|
жұлдыздық
|
уақыты S0m-да 0h
|
аргумент бойынша2000
|
ж. дəуірінен
|
NTI жүйесіндегі
|
|
юлиандық
|
жүз
|
жылдықтардағы
|
уақыт
|
аналитикалы(формула
|
бойынша) есептеп
|
|
шығарылады. Жұлдыздық жəне бүкіл дүние жүзілік арасына байланыс қоятын ара қатынас
|
|
орташа экваторлық күннің тіке жоғары шығуын есептеп шығару
|
үшін
|
формулалармен
|
|
беріледі, бұл ретте тұрақты прецессияның дəл маңызын білу
|
жəне
|
іргелі
|
каталогта
|
қолданылатын күн мен түннің теңелуі нүктелерінің жағдайын ескерту қажет.
|
|
|
|
|
|
|
ГринвичтікшынайыжұлдыздықS0
|
уақыт: S0=S0m+
|
тіке
|
жоғары
|
шығу
|
нутация
|
|
|
формуласымен анықталады. Егер S0-да аргумент (уақыт динамикалық жүйеде ТДВ немесе
|
|
ТДТ) көрсетілсе, онда
|
есептеп
|
шығару
|
нəтижесінде
|
динамикалық
|
жұлдыздық
|
уақыт
|
|
(тиісінше орташа жəне шынайыS0+) аламыз. Кейде нутацияның тек қана ұзақ мерзімді
|
|
мүшелерін ескере отырып есептеп шығарылатын квазнистік жұлдыздық уақыт қолданылады.
|
|
|
Бүкіл дүние жүзілік, жердің динамикалық жəне жұлдыздық уақыт арасындағы негізгі ара
|
|
қатысты келтірелік.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Барицентрикалық
|
жəне
|
|
жердің
|
динамикалық
|
уақыты
|
|
арасындағы
|
у
|
айырмашылығы
|
|
практикалық
|
|
қажетті
|
дəлдікпен
|
|
мына
|
:
|
арақатына
|
TDB=TDT+0,001658ssin(g+0,0167sing)
|
беріледі,
|
мұнда
|
g-жердің
|
орташа
|
|
ауытқуы
|
|
(аномалиясы): g=(357,528°+35999,050°T)2π/360°
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т=2000 ж. дəуірінен есептеп шығарылатын юлиан жүз жылдықтарындағы уақыт.
|
|
|
|
|
Бұрын атап көрсетілгендей (АЖ 1986 ж.) динамикалық уақыт бүкіл дүние жүзіліктен ∆T(A)
|
|
|
түзетуінің, яғни
|
*
|
|
шамасымен
|
айырықшаланады,
|
мұнда
|
*
|
|
динамикалық
|
|
|
М =М+∆ T
|
М-жердің
|
|
|
уақыты,
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
М-бүкіл дүние жүзілік уақыт.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Егер жұлдыздық жəне орташа уақыт арасындағы байланысты анықтайтын формулаға
|
|
динамикалық уақыттың мəнін ауыстырып қойсақ, онда динамикалық жұлдыздық уақыт үшін
|
|
|
S*, яғни S*=S+(I+M)∆T(A) өрнекті аламыз.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Динамикалық уақыт жүйесінде жұлдыздық тəулік ішінде бір айналымға сəйкес келетін,
|
|
|
тұрақты жылдамдықпен айналатын қосалқы меридианды қарастыруға енгіземіз.Осы
|
|
|
меридианның жаңдайын бастапқы кезде бастапқы (гринвичтік) меридианға сəйкес келеді деп
|
|
|
қабылдаймыз. Мұндай меридиан эфемеридті аталады.Эфемеридті меридианның бойлығы
|
|
Гринвичпен салыстырғанда Жердің айналуының бұрыштық жылдамдығының бір қалыпты
|
|
еместігі түрлерінің ықпалынан тұрады жəнеl*=(I+M)∆T тең. Сондықтан ∆T>0, эфемеридті
|
|
|
меридиан Гринвичтен шығысқа қарай жатыр.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
TDT дəлелі бойынша есептеп шығырылған орташа экваторлық Күннің тіке жоғары шығуы
|
|
динамикалық
|
орташа
|
Күннің
|
*
|
|
жоғары шығуы
|
ретінде
|
қарастырады,яғни
|
|
|
α()Мтіке
|
|
|
α(Mα)=M+M∆T(A). Баяндалғандар негізінде төмендегі анықтамаларды қабылдаймыз:
-
Бүкіл дүние жүзілік уақыт– Гривичте орташа Күннің эфемеридті меридианға қатысты 12h-ге ұлғайтылған.
-
Жердің динамикалық уақыты– эфемеридтік меридианға қатысты12-ге ұлғайтылған динамикалық орташа Күннің сағаттық бұрышымен өлшенеді.
-
Динамикалық жұлдыздық уақыт– эфемеридтік меридианға қатысты көктемгі күн мен
түннің теңелуінің сағаттық бұрышымен өлшенеді.
*
4. Уақыт теңдеуі – динамикалық орташа жəне шынайы Күннің кейбір Мкезінде жердің динамикалық уақыты бойынша тіке жоғары шығуының айырмашылығы болмақ.
Негізгі: 2[72-80]
Бақылау сұрақтары :
-
Динамикалық уахыттың анықтамасы?
-
Уахыт теңдеуі деген не?
13 - лекция. Күннің экваторлық координаттарын АЖ – дан интерполяциялау. Шамаларды (күннің экваторлық жəне эклиптикалық координаттарын,Күннің радиусын
жəне т.б.) астрономиялық бақылауларды өңдеуге қажеттілер АЖ-да жердің динамикалық уақыты үшін 0h беріледі. Жылдың əрбір күні үшін, яғни кестелік аралық тəуліктерге тең келеді. Өйткені осы шамаларды уақыт функциясы ретінде өзгеруі сызықпен жүрмейді, оларды қарапайым (сызықпен) интерполяциялау қолданылмайды.
АЖ-дан көрсетілген шамалардың мəнін тапқанда сағаттық өзгерістермен интерполяциялау қолданылады. Бұл ретте кестелікпен сəйкес келмейтін t мезгілі үшін ƒ(t) функциясының мəні
ƒ(t)= ƒ(t0)+h формулалары = 0+Dh/48 D= - 0 h=(t-t0)h бойынша орналасады.
Мұнда ƒ(t)-мұның алдындағы t0 кестелік мезгілге сəйкес келетін функцияның кестелік мəні, 0-t0 мезгіліне арналған функцияның сағаттық өзгеруі,
1 – одан кейінгі t кестелік мезгілге арналған функцияның сағаттық өзгеруі, 0 – ½(t+t 0)-ге тең мезгілге арналған функцияның сағаттық өзгеруі,
h – берілген жəне кестелік мезгілдердің айырмашылығына тең жəне сағаттар мен сағат бөлігінен көрініс тапқан интерполяция аралығы.
Негізгі: 3[40-44]
Бақылау сұрақтары :
-
Күннің экваторлық коор-на анықтама?
-
Берілген жəне кестелік уахыттың айырмашылығы?
14-лекция. Уақытты өлшеудің бір жүйесінен басқасына өту, уақыттың орташа күндік жəне жұлдыздық бірліктері арасындағы арақатынас.
Жердің күнді айнала айналуына байланысты жұлдыздық тəуліктер орташадан шамамен төрт минутке қысқа. Осы төрт минут ішінде жинама келіп, бір тропикалық жыл ішінде күн мен түннің теңелуі нүктесінде γ орта күнге қарағанда қандай бір нүктенің меридианында бір рет артық культиваторлауға əкеледі.Олай болса, тропика жылы жұлдызды тəуліктер орташаларға қарағанда бір тəулікке артық,яғни 365 болады; 2422 орташа күндік тəулік-366,2422 жұлдыздық тəулікке тең. осыдан келіп, бір күндік тəулік= 356,2422/365,2422 жұлдыздық тəулік немесе орташа күндік тəулік - (1нм) жұлдыздық тəулік болады, мұнда
М
|
1
|
0,00273791
|
365,2422
|
|
|
Сондықтан
|
уақыттыңm орташа бірліктері уақыттыңm=(I+M) жұлдыздық бірліктерін
|
_
құрайды. S арқылы жұлдызды бірліктерден көрініс тапқан уақыт аралығын,ал орташа m бірліктерінен көрініс тапқан уақыттың сондайлық аралығын көрсете отырып,уақыттың орташа бірліктерінен жұлдыздыққа өтетін формуласын аламыз:
_ _ _ _
S = m(1 + m) = m+ m m
_
m m - туындысы орташа бірліктерден жұлдыздыққа өткені үшін редукция аталады.
Олай болса, орташа күндік бірліктерден көрінген уақыт аралығының жұлдыздыққа өтуі
_
үшін оған m m редукциясын қосу керек. Нəтижесінде біз жұлдыздық бірліктерден көрініс
тапқан уақыттың
|
сол аралығы
|
аламыз Егер жұлдыздық бірліктерден
|
көрініс
|
тапқан уақыт
|
аралығы берілсе,
|
|
|
_
|
_
|
формуласы
|
онда оның орташа бірліктерге өтуі үшінm = S (1 - v) = S - S v
|
қызмет етеді, мұнда v
|
1
|
0,00273044336 .
|
|
|
366,2422
|
|
|
|
|
|
|
|
Sv туындысы жұлдыздық орташа уақыттың орташаға көшкені үшін редукция аталады.
_
m m жəне Sv редукциясын есептеп шығару үшін АЖ-ның тиісті кестелерін пайдаланған ыңғайлы, онда олар орташа жəне жұлдызды уақытқа сəйкес дəлелдер бойынша берілген.
_
1 мысал. Орташа күндік уақыт уақыт бірліктерімен берілген уақыт аралығы m 16h 5m 24,76s жұлдыздық уақыт бірліктерімен өрнектеу.
_
m дəлелдемесі бойынша m m редукциясын табамыз:
-
16h
|
2m37,704s
|
15m
|
2,464
|
24s
|
0,066
|
0,70s
|
0,002
|
2 m40,236s
_
Олай болса, S = 16h15m 24,76s + 2m 40,231s = 16h18m 04996s
_
2 мысал. Жұлдыздық уақытпен берілген уақыт S = 9h 46m 35,25s аралығын орташа күндік бірліктермен өрнектеу.
_
S дəлелдемесі бойынша Sv редукциясын табамыз.
9h
|
1m28,466s
|
46m
|
7,536
|
35s
|
0,096
|
|
0,25s
|
0,001
|
_
|
|
1m36,009s
|
|
|
= 9h 44m 59,151s .
|
Олай болса, m = 9h 46m 35,25s -1m 36,099s
|
Достарыңызбен бөлісу: |
