«геодезиялық астрономия»
жүктеу/скачать 2.37 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Астрономиялық анықтаудың зениттік тəсілдері туралы . Тұғым
- Т,Δи,Δа
- (sinA= +1)
- Нег. [32- 46], 5[17- 21] Қос. 1[22- 30] Бақылау сұрақтары
- 10 - сурет. Екі экваторлық жұйенің қиылысуы.
- 23°27 ≤ δ ≤ + 23º27
- 11-сурет. Экватордың эклиптикаға еңкіш келуі.
UTI пункттен де бір мезгілде анықталған(немеое сол сəтке келтірілген) бір аттас жергілікті уақыттьщ айырымьша сандық жағьшан тең. Сондықтан пункттің узақтығьш есебі мьшадан тұрады: - Кейбір Т мезгілінде s немесе m жергілікті уақытгың шырақтарджьщ зениттік қашықгығьшьщ немесе олардың азимуттарының өлшеулері бойынша анықтау;- Дəл сол Т мезгілде меридианньщ s немесе UTI бастапқы уақытын, мысалы уақыттың радиосигналдарынан алып анықтау. 
8 - сурет. Бағыттар азимуты Жер заты бағыгьшьщ а азимутын анықтау міндеті(7- сурет) əдетге А шырағының азимутьш анықтауға жəне шырақ пен жергілікті зат аралығындағыQ горизонталь бұрышын өлшеуге келіп саяды. Бұл ретге жер заты бағытының азимуты: a=A+Q формуласымен анықталады. Ендікті, уақытты жэне азимуттыц анықтаудың əр- алуан тэсілдерін аналитикалық негіздеу əрбір бақылауға алынатьш шыраққа қойылған PZδ паралллакстік бұрышьшын шешуден туындайды. 
12
9 - сурет. Параллакстік үшбұрыш. алдымен жалпылама қарастыра отырып, астрономиялық анықтаудың кейбір зениттік, еодан соң азимуттық тэсілерін негіздеуді қарастыралық, Астрономиялық анықтаудың зениттік тəсілдері туралы .Тұғымəсілдердің бұл тобьшда PZδ параллакстік ұшбұрышынан туындайтын жэже кейбір Т мезгілінде ф ендігі мен s уақытының ( u хронометрінщ түзетулері) өлшенетін z памасымен байланыстыратьш негізгі теңдеу байланыстьщ белгілі теңдеуі
z жэне Т өдшеулерден белгілі екенін, ал а жəне б экваторлық координаттарының мэнін бақылау мезгілінде жұлдыз каталогынан іріктелетінін ескерсек, (13) тендеуден екі белгісізді: ф жэне u аламыз. Осы белгісіздерді (13) теңдеу негізінде анықтауды кабыстыра да, жекеше де жүргізуге болады. Бұл ретте екі жағдайда да іздестірілген шаманы табу олардың жуық мэндерінен алдьш ала белгілі болатындықтан оңайға түседі.Сондықтан қабыстыра аныктау тəсілдерінде ф0 жəне ύ0 белгісіздердің жуық мэндеріне лф жəне Ди кіші түзетулерін табуға тура келеді. Жекеше анықтау тəсілінде- белгілі ф ендігінде u сағат түзетуіндегіф ендігін дəл анықтау қажет. Жоғарыда көрсетілгендей, қабыстыра анықгау үшін екі ез бетіндік өзара перпендикуляр вертикалдардың жазығьша жақьш орналасқан кем дегенде екі шырақтың зенитгік кашықөтығын өлшеу қажет. Сонда екі теңцеу түрінің кабыстыра шешуінен (13) 
принципті тұрде ф ендігі менu хронометрінің тұзетулерінің іздестірілген мəнін табуға болады. Жалпы алғанда ендік пен уақытты қабыстыра анықтау тапсырысы шырақтардың елшенген зенитгік п қашызсгығы бойынша шешіледі,сол үшін мұнда сызықтық түрге келтірілген п>2 теңдеуі (13) неғұрлым кіші квадраггар əдістемесі бойышпа шешіяеді. Қандай болмасын астрономиялық анықтаулар тəсілдерін негіздеу кез келген өлшеулерде атап айтқанда, анықталатын шамалардың мейлінше дэлдігі ұстанымында қолданатын жалпы ұстанымға кұрылған. Өлшеулердін аталған құралдары үшін анықталатын шамалардьщ мейлінше дэлдігіне қол жеткізілетін бақьшау шарттары бақылаудың тиімді шарттары деп аталады. Бақылаудың аса тиімді шарттарын сақгаған жағдайда өлшеу қателітерінің ə,сері содай-ақ бастапқы мэліметтер мейлінше аз болуға тиіс. Зенитгі тэсілдерде бұл мақсатқа бірінші қатардағы мұшеоіерді ескере отырьш, өрнектерді (13) Тейлор қатарына жіктеу жолымен алынған шырақтың зениттік қашықтыгы өзгеруінің дифференциалды формуласьш қолданад: 
Дифференцалды формулаларды (15) жэне (16) талдаудан төмендегідей қортынды жасауға мумкіндік береді: Шырактардын елшенген зенитгік кашықтыгы бойынша ендікті аныктау үшін оларды меридианда бакылау аса тиімді шарттары болып табьшады(15- формула) Бұл ретте ендікті анықтаудағы шьшайы қателік Т,Δи,Δа түзетулеріне байланысты емес, өйткені шырақтарды меридианда бақылау кезінде коэффицентtgA нөлге айналады(tgA=O). Егер ендікті аньпсгау үшін екі жұлдызға, зенитген оңтүстікке қарай екіншісіне (cosA= 1) бақылау 
жүргізсек, ендіктің орташа қортындысын алғанда шырақтың зениттік қашықтшыяа байланысты болмайтьш тұрақты құрамдас &х қателігінің эсері жойылады. Аталған аса тиімді 13
шарттарға сəйкес меридиандағы немесе одан тікелей жуық тұрған қос жұлдыздьщ өлшенген зениттік қашықтығы бойынша ендікті анықтау тэсілі түзіледі.Шырақтардың əлшенген зенитгік кашыктыгы бойынша хронометрдін тузетулетан анықтау ушін оларды бірінші
шараларды қолдану қажет. Сондай- ақ, шырақгардьщ уақыты немесе ұзақтықты анықгау дэлдігіне арналған зенитгік кашықгықгы өлшеудің кездейсоқ қателіктерінің эсері бақылау пункті ендігінін зесфпропорционал ұлғаюмен арта туседі Оңіустік жұлдыз бен (13) формуланы cost-1 меридианын ескере отырьш 
болады.
аламыз. Солтүстік жəне оңтүстік жұлдыздардың бақылаулары бойынша Бул тəсілді вертикаль дөңгелектен бақьшау үшін Пуяков обсерваториясының негізн қалаушы В.Я.Струве жасаған. Нег. [32- 46], 5[17- 21] Қос. 1[22- 30] Бақылау сұрақтары:
қалай есептеп шығарылады? 3-лекция. Уақытты өлшеу. Координаттардың бірінші жэне екінші экваторлық жүйелері арасындағы байланыс. 14
Бірінші жəне екінші экваторлық жүйелердеS ауысуы бірінші координаттық болып табылады. Екінші координат сағапық бұрыш пен шырақтық тікелей жоғары шығуы аралығындағы байланысты анықтау қалады. 
10 - сурет. Екі экваторлық жұйенің қиылысуы. Аспан эваторьшан көктемгі γ күн мен түннің теңелуі нүктесінен эватордың жоғарғы нүктесіне дейінгі доғаның шырақтың тікелей жоғары шығуымен сағаттың бұрышыньщ косьшдысына эрқашан тең екенін сызбадан көреміз. Олай болса, tr= а+1 (19) Жұлдыздық уақыт. Аспан сферасында тəуліктің ұзакгығын анықтау үшін іріктеліп алынған үш нүктенін, қозғалысы əртүрлі. Олай болса, тəуліктердіц узактығы да эртурлі болады, өз осі айналасында жер айналымын кай нүкте тұрғысынан есептеп шығыратынына байланысты. Егер тэуліктердің ұзақтыгын анықгау кезінде көктемгі күн мен туннің тенелуінің нүктесі қолданылса, онда осы ретте алынатын уақьп бірлігі жулдыздық тэуліктер деп аталады. Алайда, біз жердің айналуын тура бақыламаймыз,оның бейнесін- аспан сферасыныц көрінетін тəуліктік қозғалысын бақылаймыз. Ол меридиан арқылы мезгілдік өтулерге, яғни аспан сферарының кез келген нүістесінің,соның ішінде көктемгі күн мен түннің теңесуі нүктесінің де шарықтау шегіне əкеледі. Жұлдыздық тəуліктердің басталуына ( оп жұлдыздық уақыттың) Т күн мен түн теңелуі нүктесінің жоғарғы шарықтау шегі алынады.Олай болса, жүлдыздық тэуліктер осы пункттің меридаанкндағы көктемгі күн мен түн теңесуі нүктесінің екі жүйелі жоғарғы шарықтау шегі аралығындағы уақыт аралығы ретінде анақталады. Жулдыздық тэуліктер 24n құрайды. Күн мен түннің теңелу нүктесінің жоғарғы шарықтау шегі сэтінде оның сағаттьщ бұрышы ноліге, ал жүлдыздык уакыт 0n00m00s=Ke тең болады. Жұлдырдық тəуліктерден бастап кез келген басқа сəтке өткен, күн мен түннің теңелу нүктесі жағдайымен анықталған,жрідыздық сағаттардан, минуттардан жэне секундтардан көрініс тапқан уакытжұлдыздық уақыт деп аталады жəне s əрпімен белгіленеді.
Аспан күмбезінде көктемгі күн мен түннің теңелу нүктеоі ештеңемен белгіленбеген,ол енді олай болса, тура бақылауға қол жетпейді.Ал егер қандай болмасын уақыттың бір сэттік
нүктесінің сағаттық бұрышын шығатынын9 суреттен кереміз. Ендеше, жер бетінің кез келген күктесінде шырақтың сағаттық бұрышыонын тікелей жоғары шығу қосындысымен бірге алғанда уақыттың сол сэті үшін көктемгі күн мен түннің теңелуі нүктесінің сағаттық бұрышын көрсетеді. 15
Бірак олай болса Формуладан білгеніміз, жер бетінің кез келген нүктесінде жүлдыздық уақыт кез келген сэтте шырақтың тікелей жоғары шығуы мен сағаттық бүрышының косындысымен алғанда сандық теңцікте болады. Шырақгың жоғарғы шырқау шегі сэтінде оның сағаттық бұрышы t = оһ, олай болса s = a (22) яғни шырақтың жоғарғы шырқау шегі сəтінде жұлдыздық уақыт сандық ясағынан оның тікелей жоғары шығуына тең. Шырақтың төменгі шырқау шегіндегі сəті t + 12Һ, олай болса
яғни шырақтың төменп шырқау шеп сəтшде жүлдыздық уақыт сандық жағьшан онын 12 = ге үлғайған тікелей жоғары шығуына тен. Жұлдыздық уақыт оны астрономиялық байқаулар мен эралуан ғылыми міндеттерді шешу кезінде пайдалану үшін қолайлы. Алайда күнделікті тұрмыста жəне кейбір ғылыми зерттеулерде жүлдызды уақьгпы пайдалану қолайлы да емес. Жүлдыздық тəуліктердің басталуы, яғни жұлдыздық уақыттын Оһ1күн тəуліктерінін əртүрлі сəттерінде келеді жəне бірде , күндізбірде түнде болады. Сондықтан уақыт өлшемі Күн бойынша атқарылады. Шынайы күндік уақыт. Уақытты Күн бойынша өлшегенде соған қатыоты Жердің өз ооі мен айналуларын санайтын нүкте ретінде күн бетінің орталығы алынады, оны эдетте шынай Күн деп атайды.
күндік уақыт 12Һ = ге тең. Сонымен, шынайы түн ортасы арасындағы уақыт аралық шынайы тəуліктер деп аталады. Шынайы түн ортасынан кез келген басқа сəтке дейін өткен уакыт жергілікті шынайы күндік уақыт деп аталады жəне m əрпімен белгіленеді.
Сонымен, кез келген сəтте шынайы күндік уақытты анықтау үшін сол сэтте байқаулардан шьшайы Күннің сағаттық бұрышын шығару жеткілікті. Алайда, шынай Күннің сағаттық бұрышы уақытқа пропорциялы өзгермейді, яғни шынайы кұндік уақыт төмендегі себептер бойьшша бір қалыпты жылжымайды. Кеплердің бірінші заңьша сэйкес Жердін. жылдык қозғалысы эллипс журеді, оның фокустарының бірінде Күн де тұр.Кеплердщ секториал жьшдамдықтың тұрақтылығы туралы екінші заңьша сəйкес Күннің Жерді айнала қозғалуы бір қалыпты емес. Жердің қозғалу жылдамдығы өзінің неғұрлым Күнге жақын орбитасындағы нүктесінен өткен кезде ең үлкен шамаға жетеді. (перигелия); орбитаның ең алыста жатқан нүктесінде Жер ең аз жылдамдықпен қозғалады. Аспан экваторының эклиптикаға еңкіш келуі шынайы күндік уақыттьщ бір қалыпты өтпеуінің екінші себебі больш табылады. Жыл ағымында Күннің еңкеюі 23°27' ≤ δ ≤ + 23º27' шегінде өзгереді. Жоғарьща қарастырылған себептердің эрекеті нəтижесінде шынайы тəуліктердің ұзақтығы жыл ағымында 5011=те дейін өзгереді.
16
Орташа эклиптикалық Күн шынайы Күнмен қатар перигей жəне апогей арқылы да өтеді. Шынайы Күннің қозғалу жылдамдығы перигеяда барынша болғандықтаін,онда ол перигей арқылы өткеннен кейін орташа эклиптикалық Күннің алдына . Апогеяғашығады жақьшдауьша қарай шынайы Күннің козғалысы бэсеңдейді жэне орташа эклиптикалық Күн оны бірте - бірте куып жетеді. Олар апогей арқылы бір мезгілде өтеді.Апогеядан кейін орташа эклиптикалық Күн шьшайы Күннің алдьша шығады,бірақ соңғысының қозғалу жылдамдығы перигеяға жақындаған сайын арта түскендіктен, олар перигей арқылы бір мезгілде өтеді. Уақыттың қайсы бір аралығьшда орташа эклиптикалық Күннің ұзақтығы шынайы Күннін
Орташа эклиптикалық Күнді енгізу уақыт бірлігінің өзгеруін туғызатьш факторлардьщ біреуін ғана өшіре алады. Екінші фактор мынадай - экватордьщ экяиптикаға еңкіш келуі орташа эюшптикалык Күннің тікелей жоғары шығуының қалыпсыз артуын, олай болса, оның сағаттық бұрышының өзгеруінің қалылсыздығын туғызады.  
11-сурет. Экватордың эклиптикаға еңкіш келуі. Тік төртбұрышты сфералық үшбұрыштан Непер - Модюм ережесінен: табамыз. Мүлда тиісінше 1ср-экл,, аср экл., δср-экл. - ұзақтық, Күннің тікелей жоғары шығуы жэне эклиптикалық еңкеюі. Осы пункттің меридианындағы орташа экваторлық Күннің жоғарғы шырқау шегішн сəті орта түн ортасы аталады. Аталған пункттщ меридианындағы орта экваторлық Күннің екі жүйелі төменгі шырқау шегі арасындағы уақыт аралыгы орташа Күн тэулікгері аталады. Орташа экваторлық Күннің төменгі шырқау шегі сэтінде,яғни орта түн ортасында. орташа күндік уақыт, ал орташа экваторлық Күннің сағаттық бұрышы 12Һ = ге тең.
һ Орташа күндік уақыт сандық жағьшан осы меридиандағы орташа экваторлық 12жэне арттырылған сағаттық бұрышқа тең. 
жүктеу/скачать 2.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||