Геологияның парадигмалары ретінде
жүктеу/скачать 257.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Рифтілік белдемдер
- Субдукция белдемдері
| рифтілер жүйесімен сипатталады, тақталардың дивергенттік
Н. Сейітов, Т.Н. Жарқынбеков 94 шекаралары деп аталатын бұл жүйелер өңіріне созылу, яғни жыртылу деформациялары тəн (3.15-сурет). Жылжымалы тақталардың бір-бірімен соқтығысу шекаралары, керісінше, тақталардың конвергенттік шекаралары деген атауға ие; «субдукция» жəне «коллизия__________» деп аталатын процестер көрініс беретін бұл аймақтар ғаламат қарқынды сығымдалу деформацияларымен сипатталады (3.15-суретке қараңыз). Қазіргі таңда ЛТТ идеялары басты төрт қағиданы біріктіреді, олар «континенттер дрейфі», «мұхит түбінің спредингі», «мұхиттық литосфераның континенттік литосфера астына субдукциясы» жəне «коллизия» деп аталады. Континенттер дрейфі – тұтас континенттердің (материктердің) немесе олардың ірі бөліктерінің көлбеу (горизонталь) бағытта алыс қашықтықтарға жылжып кетуіін қамтамасыз ететін жалпыпланеталық тектоникалық қозғалыстар екендігі жоғарыда айтылды (3.13-суретке қараңыз). Соңғы 30–40 жыл ішінде жүргізілген арнаулы зерттеу қорытындылары континенттер дрейфін қамтамасыз ететін қозғаушы күші астеносфера қимасындағы конвекциялық ағымдар деп шамалауға мүмкіндік береді. Континенттер дрейфінің расынан да жүзеге асатындығын, яғни континенттердің ұдайы көлбеу (горизонталь) бағытта жылжып отыратындығын біржақты дəлелдеуде Жердің жəне жер қыртысын құрайтын таужыныстардың палеомагниттік қасиеттерін зерттеу шешуші рөл атқарды. Арнаулы зерттеу нəтижелері жекелеген континенттердің немесе олардың ірі бөліктерінің көлбеу (горизонталь) бағытта жылжу жылдамдығы жылына бірнеше мм-ден 15-18 см-ге дейін жететіндігін дəлелдеді. Геотектоника жəне геодинамика 95 3.14-сурет. Жердің литосфералық тақталары: Шағын тақталар мен микротақталар: Х – Хуан-де Фука; Ко – Кокос; К – Кариб; А – Араб; Кт – Қытай; И – Үндістан; О – Охот; Ф – Филиппин (В.Е.Хаин мен М.Г. Ломизенің «Геотектоника с основами геодинамики» оқулығынан алынды. Москва, 2005). Шартты белгілер: 1– дивергенттік шекаралар (спрединг өстері); 2 – конвергенттік шекаралар (субдукция белдемдері, сирегірек коллизия белдемдері); 3 – трансформалық жарылымдар жəне өзге де шекаралар; 4 – литосфералық тақталардың «абсолюттік» жылдам- дықтарының нұсқамалары (векторлары) (ыстық ноқаттардың координаттарымен белгіленген), Дж.Министер, Т.Джордан (1978) мəліметтері бойынша, толықтырылған; ең жоғарғы жылдамдық 10 см⁄жыл. шамасында Н. Сейітов, Т.Н. Жарқынбеков 96 3.15-сурет. Қазіргі континенттік жəне мұхиттық рифтілердің жаһандық жүйесі, субдукция мен коллизияның негізгі белдемдері, салғырт (тақтаіштік) континенттік жағалаулар (В.Е.Хаин мен М.Г. Ломизенің «Геотектоника с основами геодинамики» оқулығынан алынды. Москва, 2005). Шартты белгілер: Рифтілік белдемдер: Орталық Атлант (ОА), Америка-Антарктика (А-А), Африка-Антарктика (Аф-А), Оңтүстік- батыс Үнді мұхиты (ОБҮ), Араб-Үнді (А-Ү), Шығыс Африка (ША), Қызыл теңіз (Қт), Оңтүстік-шығыс Үнді мұхиты (ОШҮ), Австралия- Антарктика (Ав-А), Оңтүстік Тынық мұхит (ОТ), Шығыс Тынық мұхит (ШТ), Чили (Ч), Глапагос (Г), Калифорния (К), Рио-Гранде- Алаптары мен Жоталары (АЖ), Горда-Хуан-де-Фука (ХФ), Нансен- Геккель (НГ), Мом (М), Байкал (Б), Рейн (Р). Субдукция белдемдері; 1– Тонга-Кермадек, 2 – Жаңагербид, 3 – Соломон, 4 – Жаңа Британия, жүктеу/скачать 257.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|