Геологияның парадигмалары ретінде
жүктеу/скачать 257.5 Kb.
|
| Шартты белгілер: FDF – мұхиттық тақтаның астеносферамен
ілінісу күші; FCD – континенттік ілінісу күші; FRP – мұхиттық жотаның сығымдау күші; FSP – субдукцияға ұшыраған мұхиттық тақтаның өзін- өзі төмен тарту күші; FSR – _____мұхиттық тақтаның төмен сұғынуына қарсылық көрсететін күш; FCR – тақталардың соқтығысуынан туындайтын күш; FTF – трансформалық жарылымдардың қарсылық көрсету күші; FSU – сорғылау күші (Эльзассер күші) Н. Сейітов, Т.Н. Жарқынбеков 102 3.21-сурет. Еуразия (ЕА) жəне Австралия (А) литосфералық тақталарының конвергенттік шекараларында субдукцияның тəмамдалып, коллизияның басталу болмысы, Н.Прайс пен М.Одули-Чарльз (1987) мəліметтеріне сəйкес (В.Е.Хаин мен М.Г. Ломизенің «Геотектоника с основами геодинамики» оқулығынан алынды. Москва, 2005). Шартты белгілер: 1 – континенттік литосфера; 2 – мұхиттық литосфера; 3 –сейсмикалық ошақтар ЛТТ тұжырымдамасына сəйкес, тектоникалық құрылымдардың геологиялық даму процесі, шартты түрде алғанда, бес сатыға жіктеле отырып, төмендегі ретпен өтеді. 1) Рифтогендік саты. Тектоникалық тұрғыдан мейлінше салғырт қозғалыстармен сипатталатын континенттік литосфера ауқымындағы бұрынғы платформа тектоникалық Геотектоника жəне геодинамика 103 белсенділікті иелене бастайды. Бұл белсенділік платформаның нақтылы өңірінде созылу кернеулері туындатқан жыртылыс құрылымының, яғни континенттік рифтілердің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Рифтілер аймағы мейлінше белсенді тектоникалық жəне магмалық əрекеттермен сипатталатын болады, мұның нəтижесінде сол аймақта алуан түрлі эффузиялық магмалық таужыныстар мен шөгінді таужыныстардан тұратын арнаулы геологиялық формациялар жиынтығы түзілетін болады. Мұндай формациялар жиынтығын «рифтогендік формациялар» деп атайды. 2) Мұхиттық саты. Жыртылыс құрылымы болып табылатын континенттік рифтінің қарама-қарсы жақтаулары бір-бірінен бірте-бірте қашықтауы, яғни континенттер дрейфіне ұшырауы нəтижесінде континенттік литосфера толығымен «жыртылады», сөйтіп континенттік рифт енді мұхиттық рифтімен алмасатын болады. Мұхиттық рифт аймағында астеносфера заттарының балқымаларының есебінен жаңа мұхиттық литосфера қалыптасатын болады. Жаңадан қалыптасқан мұхиттық литосфера мұхиттық рифтінің қарама- қарсы жақтауларына қарай спрединг процесінің нəтижесінде жылжи береді, осылайша мұхиттың түбі де дрейфке ұшырауы нəтижесінде қарама-қарсы бағытта жылжып бара жатқан континенттік жағалауларға бағыттас бағытта жылжып отыратын болады. Осылайша «бірте-бірте ашылып келе жатқан» мұхиттардың жағалаулары «салғырт континенттік жағалаулар» деп аталады, мұндай жағалаулар тектоникалық жəне магмалық тұрғыдан расынан да мейлінше салғырт болып келеді (мысалы, Атлант мұхитының жағалаулары). Мұның салдарынан мұхит алабы бірте-бірте кеңи береді, спрединг процесі осы мұхит түбін мұхиттық литосфераның беткі қабаты болып табылатын базальттармен жаппай көмкереді. Кейінірек базальттардың бетін тереңсулық шөгінділер көмкеретін болады. Мұхит түбіндегі аталған таужыныс қабаттары ешбір деформацияға ұшырамайды, яғни мұхиттық литосфераның қимасы кəдімгі қат-қабатталған пирог сияқты көлбеу бағытта көсіле төселеді. Қимасының астыңғы өңірі Н. Сейітов, Т.Н. Жарқынбеков 104 ультрабазит-базит интрузияларынан, беткі бөлігі базальттар мен жүктеу/скачать 257.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|