а – жуан, ашық, езулік
ә – жіңішке, ашық, езулік
е, э – жіңішке, ашық, езулік
|
ы – жуан, қысаң, езулік
і – жіңішке, қысаң, езулік
и – (жіңішке), қысаң, езулік
|
о – жуан, ашық, еріндік
ө – жіңішке, ашық, еріндік
|
ұ – жуан, қысаң, еріндік
ү – жіңішке, қысаң, еріндік
у – (жуан), қысаң, еріндік
|
Словообразование существительных
Совсем не обязательно выучивать все эти суффиксы. Перевод производных существительных даётся в словарях. Однако, если вы знаете словообразование имён существительных, то запоминать слова намного легче.
Производные существительные образуются с помощью суффиксов:
1. шы/шi (профессия или род занятия)
оқу – учиться, оқушы – ученик
қорғау – защищать, қорғаушы – защитник
жазу – писать, жазушы – писатель
төлеу – платить, төлеушi – плательщик
жұмыс – работа, жұмысшы – рабочий
ем – лечение, емшi – лекарь
ән – песня, әншi – певец
балық – рыба, балықшы – рыбак
2. дық/дiк, тық/тiк, лық/лiк
таза – чистый, тазалық – чистота
сөз – слово, сөздiк – словарь
дос – друг, достық – дружба
маман – специалист, мамандық – специальность
үш – три, үштiк – тройка
алты – шесть, алтылық – шестёрка
қышқыл – кислый, қышқылдық – кислотность
сүйкiмдi – привлекательный, сүйкiмдiлiк – привлекательность
3. шылық/шiлiк
қиын – трудный, қиыншылық – трудность
тар – тесный, таршылық – теснота
мүмкiн – возможно, мүмкiншiлiк – возможность
жауапкер – ответчик, жауапкершiлiк – ответственность
4. гер/кер, паз (деятели)
iс – дело, iскер – предприниматель
сауда – торговля, саудагер – торговец
ғарыш – космос, ғарышкер – космонавт
өнер – искусство, өнерпаз – деятель искусства
5. дас/дес, тас/тес, лас/лес (совместное действие)
жол – дорога, жолдас – попутчик
ат – имя, аттас – тёзка
қызмет – служба, қызметтес – сослуживец
жер – земля, жерлес – земляк
6. хана (название помещений)
кiтап – книга, кiтапхана – библиотека
дәрi – лекарство, дәрiхана – аптека
ас – пища, асхана – столовая
жатақ – лежанка, жатақхана – общежитие
7. ша/ше (часто уменьшительное значение)
айна – зеркало, айнаша – зеркальце
бөлiм – отдел, бөлiмше – отделение
алаң – площадь, алаңша – площадка
бет – страница, бетше – страничка
Ниже следуют суффиксы, которые образуют существительные от глаголов (суффикс "у" отбрасывается):
8. ғыш/гiш, қыш/кiш
iлу – вешать, iлгiш – вешалка
ұшу – летать, ұшқыш – лётчик
сыпыру – подметать, сыпырғыш – веник
ату – стрелять, атқыш – стрелок
9. ба/бе, па/пе, ма/ме
басу – печатать, баспа – издательство
жазу – писать, жазба – запись
көру – смотреть, көрме – выставка
сынау – опробовать, сынама – проба
10. ым/iм/м
бөлу – делить, бөлiм – отдел
кешiру – прощать, кешiрiм – прощение
келiсу – соглашаться, келiсiм – согласие
қысу – зажимать, қысым – давление, зажим
11. ыс/iс/с
кiру – входить, кiрiс – вход
жеңу – побеждать, жеңiс – победа
демалу – отдыхать, демалыс – отдых
ату – стрелять, атыс – стрельба
12. ық/iк/қ/к
тесу – дырявить, тесiк – дыра
төсеу – стелить, төсек – постель
қармау – ловить, қармақ – удочка
жару – раскалывать, жарық – свет
Достарыңызбен бөлісу: |