Грамматикасы
жүктеу/скачать 1.05 Mb.
|
| «Were-to-инфинитив» конструкциясы қалау райдың өткен шақ формасында келсе айтушының болжамының өте күмәнді екенін білдіреді.
If he married this year, everybody would surprise (Егер ол биыл үйленсе, бәрі таң қалар еді). If he were to marry this year, everybody would surprise (Егер ол биыл үйлене қалса, бәрі таң қалар еді). Осы келтірілген екі сөйлемнің де мағынасы бірдей, бірақ екін ші сөйлемде айтушы өзінің бұл ісәрекеттің іске асуына сенбей тіндігін білдіріп тұр. «Were, had, should» көмекші етістіктерімен келетін шартты бағыныңқылы сөйлем басыңқы сөйлеммен жалғаулықсыз байла нысады. Мұндай жағдайда сөйлем мүшелерінің орны ауысады. Were he to know his friend’s new address, he would visit him (Ол өзінің досының жаңа мекенжайын білсе ғой, оған барар еді). Should you follow your mother’s advice, you would’t make such a mistake (Анаңның айтқанын тыңдасаң ғой, мұндай қате жібермес едің). Had Asan joined us he would have had a good time, too (Асан да бізбен барғанда, ол да уақытты қызықты өткізетін еді). Мұндай конструкция ауызекі тілге қарағанда жазба тілде көбірек қолданылады. Іске аспайтын шартты бағыныңқылы сөйлем мынадай тәсіл дермен беріледі. But for the heavy traffic we should get to the airport in time (Жол қарбалас болмағанда, біз әуежайға уақытында жететін едік). But for his illness he would have passed all his exams (Сыр қаттанбағанда ол барлық емтиханды тапсыратын еді). If it were not for the dry climate everything would have grown (Ауа райы құрғақшылық болмағанда, бұл жерде бәрі өсетін еді). If it were not for the accident he would’t have injured (Жол оқиғасы болмағанда, ол жарақаттанбаған болар еді). Қалау рай пысықтауыш бағыныңқылы құрмалас сабақтас сөйлемде келеді. Шартты бағыныңқылы құрмалас сабақтас сөй лемдерде іске аспайтын ісәрекетті білдірумен қатар, қалау рай формалары мақсат, салыстырмалы және қарсылықты бағының қылы құрмалас сабақтас сөйлемдерде де кездеседі. Мақсат бағыныңқылы сөйлем басыңқы сөйлеммен «so, that» (кейде әдеби тілге тән «that, іn order, that» және ауызекі тілде «so» жалғаулықтары) жалғаулықтары арқылы байланысады. Мұндай бағыныңқы сөйлемнің баяндауыш қызметін «mіght (could)» модаль етістіктері мен негізгі етістіктің тұйық түрінің тіркесі атқарады. The teacher explained the students the rules so that they could do the task at home (Оқытушы студенттерге үй тапсырмасын үйде (өз беттерінше) орындай алатындай етіп түсіндірді). The lecturer spoke slowly so that the audience could under- stand him (Лектор тыңдаушылар оны түсіне алатындай етіп жай сөйледі). Қалау райдың аналитикалық формасы («should+инфинитив»), әсіресе болымсыз сөйлемде мақсат бағыныңқылы құрмалас са бақтас сөйлемде келеді. She entered the room quietly so that they shouldn’t be dis turbed (Ол бөлмеге басқаларға кедергі жасамау үшін жайлап кірді). Әдеби тілде мақсат бағыныңқылы сөйлем басыңқы сөйлеммен «lest» жалғауы арқылы байланысады. Мұндай жағдайда «lest» жал ғаулығы болымсыз мағынаны білдіретіндіктен, «should+инфи- нитив» формасы болымды сөйлемде келеді. He put on his warm clothes lest he should get a cold (Суық тиіп қалмас үшін, ол жылы киінді). Қалау рай келетін сөйлемдерде шақтардың қиылысу ережесі еске алынбайды. Ағылшын тіліндегі (қазақ тілінде жоқ) салыстырмалы басың қы сөйлемді қимылсын бағыныңқылы сөйлем деп түсінуге бола ды. «Қалай» деген сұраққа жауап беретін мұндай бағыныңқы сөй лем басыңқы сөйлеммен «as іf, as though» жалғаулықтары арқылы байланысады. Өткен шақ қалау рай бағыныңқы сөйлемдегі іс әрекет басыңқы сөйлемдегі ісәрекетпен мезгілі бірдей екендігін көрсету үшін қолданылады. She looked at me in surprise as if she didn’t recognize me (Ол мені танымайтындай маған таңырқап қарады). He listened to the lecture attentively as if he should remember even word (Әрбір сөзді есіне сақтағысы келгендей, ол лекцияны ыждаhатпен тыңдады). Бұрынғы жедел өткен шақтағы қалау рай формасы бағының қылы сөйлемдегі ісәрекет басыңқы сөйлемдегі ісәрекеттен бұ рын болғанын білдіру үшін қолданылады. They talked much as if they had known each other long before (Бірбірін баяғыдан білетіндей олар көп әңгімелесті). His hands trembled as if he was afraid of something (Бірдеңеден қорыққандай, оның қолдары дірілдеп кетті). Қалау рай формасы бар мұндай сөйлемдерде де шақтардың қиылысу ережесі сақталмайды. Басыңқы сөйлеммен «even іf, even though» жалғаулықтары арқылы байланысатын қарсылықты бағыныңқылы сөйлемнің шартты бағыныңқылы сабақтас сөйлеммен ұқсас жақтары көп. Қарсылықты бағыныңқылы құрмалас сабақтас сөйлем де іске ас пайтын шартты бағыныңқылы құрмалас сабақтас сөйлеммен бір дей үлгіде жасалады: қалау райдың өткен, бұрынғы жедел өткен шақ формасы бағыныңқы сөйлемде, ал басыңқы сөйлемде анали тикалық формасы «should (would)» етістігі мен негізгі етістік осы шақ немесе жедел өткен осы шақ формасында келеді. Even if he tried hard, he wouldn’t remember the story (Қанша тырысқанмен, ол әңгімені есіне түсіре алмады). Even if he had had hard times, he wouldn’t have kept from writing (Қанша қиын уақыттарды бастан кешіргенмен, ол жазуды тоқтата алмап еді). Басыңқы сөйлеммен «though, although, whenever, wherever, no matter how» т.б. жалғаулықтарымен байланысатын қарсылықты бағыныңқылы құрмалас сабақтас сөйлемнің екі бөлігінде де (басыңқы, бағыныңқы сөйлемде) ашық рай келеді. Though it will be difficult to find right decision we shall try (Дұрыс шешім қабылдау қанша қиын болғанмен, біз бар күшімізді салып тырысамыз). No matter how hard the team tries to win the game, they loose it (Команданың ойында жеңуге қанша тырысқанына қарамастан, олар ұтылды). Кейде әдеби тілде «may(mіght)+инфинитив» конструкциясы қолданылады. No matter what others may say, I will make my own decision (Өзге жұрт не десе де, мен өз шешімімді қабылдаймын) (Өзге жұрттың не айтатынына қарамастан, мен өз шешімімді қабылдаймын). жүктеу/скачать 1.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|