Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Автор «күндікке ізденіп, өзінше ойың нан ұйқасыңқырап шыққан ке ректі-керексіз сөздің» бәрін көр- кем шығарма деп тануға, «кейіп жоқ, келісім жоқ «қатын ойбайды» өлең деп бағалауға қарсы шығады. «Милли шиғыр», «Әдебиет өрнегі», «Ақырет» деген өлең кітаптардағы өлеңдерден нақты үзінділер ала оты- рып, оларға «Қайда қиысқан на зым? Қайда көңілге, тілге ұнау, теп-тегіс өрескелсіз өлең?» – деп өлең сөз- дің теориясына лайық талап қояды. Мақаланың басты мақсаты қазақ тілінің тазалығы мен өлеңтану са- ласы болғандықтан, С. Торайғыров қазақ поэзиясындағы «ескі» және «жаңа» өлең туралы көзқарасты тереңдете отырып, жаңа сипаттағы өлең қоғамдық өмірдегі негізгі мәселелерді сөз ететін мағыналы да көркем болуымен қатар, соны тақырыптар мен жаңа идеяларды жырлайтын, шын мәніндегі «анық ақсүйек, аты жоғалмайтын «өлең» деп, «өнер» деп атайтын» әдеби ту- ынды болуын талап етеді. Ал «қа- зақтың исі де жоқ құр «қатын ой- бай» өлеңдер жазу сән болып бара жатқандығын» қатты сынай оты- рып, бұл сияқты өлеңдер ұлттық по- эзиямызды не поэтикалық көркемдік тұрғыдан, не идеялық, тақырыптық жақтан да көркейтпейтінін ашық ай- тады. Сұлтанмахмұт қазақ өлеңінің қоғамдық-әлеуметтік тақырыптарды жырлаған жаңашыл идеяларға толы болуын талап еткенде Абай поэзия- сынан үлгі-өнеге алуға шақырады. Қазақ поэзиясының ендігі ұстар бағыты мен жолы Абай бастаған ағартушы-демократтық жол ғана бо- луы керектігін дұрыс тұжырымдап берген. Абай шығармалары мен «қа- тын ойбай» өлеңдердің құры лысы- на теориялық талдаулар жасалмаса да мақаланы сол кездегі жаңа ояна бастаған ұлттық әдеби-теориялық ой-пікірде ерекше орны бар еңбек деп бағалаған дұрыс сияқты. «Біздің әдебиетіміз жетілген жұрттардікін- дей азуы алты қарыс емес... Ал дыңғы туғандарды көш жүре түзе лер, жоқтан бар жақсы, біздің не міз жетісіп тұр деп жүген-құрық тигізбедік. Мұнан былайғылардың мі нін қолға алып, үлгіні осы бастан түзете беру керек» деген пікірінен қазақ поэзиясының бағыт-бағда рын айқындап, жақсы- жаманын тезге салып отыратын әдеби сын мен теориялық талдаулардың қажет екенін аңғартқанын байқаймыз. С. Торайғыровтың өнертану, өлең- тану саласындағы әдеби-теориялық көзқарасы «Өлең һәм оны айтушы- лар», «Жаңа кітап» секілді басқа да мақалаларында жалғастық тапты. Бұлар да қазақ поэзиясының әдеби- теориялық тұрғыдан зерттеу нысана- сына айнала бастағанын дәлелдейтін құнды еңбектер болды. С. Торайғыров мақалаларына тән әдеби-теориялық ой-пікір «Қазақ» газетіндегі Ә. Бөкейхановтың «Ән, Ре по зи то ри й К ар ГУ |