Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
жазу арқылы халық өміріндегі ор- ны на көңіл аударуды, жинаудың, ел ау зы нан жазып алу жолындағы жұмыс тар дың орындалу техникасын, бел гілі бір нұсқаның көп вариантты- лы ғының ғылымдық мәнін үнемі ескертіп отырды. Фольклорлық мұра жайындағы ғылыми-зерттеушілік көз қарастың жоғарыдағыдай дәре- же де айтылуы қазақ әдебиеттану ғы лымының 1920 жылдардың бас ке зінің өзінде-ақ туа бастағанын дәлелдеу процесіне бет алғанын аң- ғар тады. А. Байтұрсыновтың бұл пі кірін С. Мұқанов кейінірек жаз- ған бір еңбегінде: «Ел әдебиеті ба- сылуы қажет, бірақ оны басқанда марксшілдік көзқараспен түсіндіріп беру керек, әйтпесе бұқара өз бетімен түсіне алмай адасады» деп маркстік- лениндік әдіснаманың принципіне сай нақтылай түскен болатын. Пролеткультшылдық нигилизм мен «тұрпайы социологизм» әді- сіне қарағанда «бірыңғай ағым» тео риясының әдеби мұраны иге- ру, зерттеудегі тиімді рөлін жоққа шы ғаруға болмайды. Кейінде ғана қайта орала бастаған халық ауыз әде- биетінің көптеген үлгілері әдебиет сүйер қауымның рухани азығына, фольклорист ғалымдардың зерт- теу нысанына айнала бастады. Осы 1920 жылдардағы кейбір пікірлерде айтылып, қазақ әдебиет тарихын зерт теуде үстемдік алған «тұрпайы со циологизм» әдісінің әсерінен кейі- нірек фольклорлық мұралардың көп шілігі халыққа жат саналып, ба- тырлар жырынын тек қана «Қамбар батыр» жырына іш тартқан кезімізді еске алсақ, «бірыңғай ағым теория- сын» үнемі даттаушылыққа шүбәлана қарамасқа болмайды. С. Мұқанов пікірінде сол дәуір- дегі жинау, зерттеу жұмыстарына байланысты бірқыдыру шындық бар. Қазақ оқығандары бастырған әдеби мұра мен жеке ақын шығармашы- лығына жазған ғұмырнамалық алғы сөздер мен түсіндірмелерде фоль- клор лық және классикалық мұраның халықтық және тарихилық сипаты дұрыс бағаланбаған кезі жоқ емес. «Бірыңғай ағым» теориясына бой ұру- шылар әдеби мұраны жинау, жария- лау, олардан үйрену, халық қажетіне жарату және зерттеу проблемасын көтеріп жатқан кезде, пролеткуль- тшылдар кең насихаттаған нигилис- тік көзқарас пролетарлық әдебиеттің кейбір өкілдерінен қолдау тауып, «халық творчествосы үстем таптың, байлар табының дәуірінде жасалған, үстем тап идеологиясын насихаттай- ды», «Біздің принциптеріміз байшыл- ұлтшылдардың принциптерімен рай- ласпақ емес, өйткені біз әдебиетті (әдеби мұраны. – Ж. С.) еңбекшілер тұрғысынан бағалаймыз, ал байшыл- ұлтшылдар байлардың тұрғысынан қарайды. Сондықтан біздің ымыраға келуіміз мүмкін емес» деген пікірлер жалпылама түрде айтылып, әдеби Ре по зи то ри й К ар ГУ |