І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1-А, 2-В, 3-С, 4-Д. 1 – сал, 2 – бер, 3 – ион, 4 – рош
| d түрінде көрсетілген әріп d мен j дыбыстарының қосындысын таңбалайды.
Сондықтан жүз/дүз болып екі түрлі айтылатын бір сөзді жазбақ болсақ, дүз түрінде ғана жазуымыз керек. Сонда ол жүз болып та, дүз болып та оқылады. Демек, ж әрпі өз дыбысын таңбалай алмайды: Демек, сөз басында «д» келсе де, «ж» келсе де бәрі бір-екі сөз емес, бір сөз болады. Біздің тілімізде жыбыр, дыбыр деген сөздер бар. Бұл да әлгі сөздің бұрын қимылды білдіргендігін білдіреді (бетін жыбырлатып сөйлесу). Қазірде «жыбырды» жек көру себебіміз сөйлеу тілінің, ым тілін жеңгендігінен болу керек (бет пішінімен айту). Слово – слова=атақ-даңқ. Даңқылдау – дүңкілдеу vox (ата) – сөз, дыбыс, ән – вокальная музыка. vo vx – вокал-дыбыс, сөз (латынша). Дыбыс шығару, дыбыстану вокализация делінеді. «Ұятсыз» дегенді «бетсіз» деуіміз сөзді материямен байланыстырып айтатындығымыздан. «Бас» сөзін жоғарылылық, биіктікпен байланыстырамыз. Орыс тіліндегі выражение (выразить) – көрсету, ойын білдіру. Ымдағандағы дыбыс шығару процесі осы күнгі тіл дыбыстарының жүйесіне келмейді, ол біреуге ернін шығарғандағы дыбыс. К, д, ж, р әріптері таңдай қағуда түйдектеліп бір жүреді (дефузды – физика термині). Деффуз деп дыбыстардың бірінен соң бірі айтылмай, бәрі бірге қосылып естілуін айтамыз. Әндетіле, аяқ қозғалысының ырғағына сала жүре, айқайлай жүре дыбыстан жіктеледі. Әнді дыбыстар бір нәрсені атау үшін, сөйлеу, сөйлесу үшін емес, табиғатқа әсер ету үшін қажет. Дыбыстар бірден жіктелмеген. Әуелі дауыссыз+дауысты+ сонор түрінде топ- топ болып айрылған. Сөйтіп алғашқы буындар пайда болған. Маррдың айтуынша төрт буын пайда болған. Олар «Маррдың төрт элементі» деп аталады: 1-А, 2-В, 3-С, 4-Д. 1 – сал, 2 – бер, 3 – ион, 4 – рош. Бұлар ішіндегі дыбыстарды формулдағанда былайша бөлінеді: 1 – Тіл/Дз + Ды + а/с-р осының әрқайсысы бір дыбыс болып, бір буын болып бір жүрген, диффуз болған. 2 – Ерін/Дз + Ды + а/с-р 3 – Тіл/Дз + Ды + м/с-р 4 – Ср + Ды + Тіл/Дз Біз адам болмастан бұрын да дыбысымыз болған. Ол кезде тіл дыбысын шығарайын дегендіктен емес, қорыққанда, шақырғанда шығарғанбыз. Марр жалаң дыбыстар патриархат заманында пайда болған, ал деффуз (түйдек дыбыстар) матриархат заманында пайда болған дейді. Кейбір елдерде африкат дыбыстар (д=д+и+дж) сақталған. Йон буынындағы й әрпі рл тобына кірмейді, һ дыбысының ағайыны. Бұлар тіл керек үшін болмай, би керек үшін, еңбек өнімін арттыру үшін шыққан дыбыстар. Орыстың ц, ч сияқты әріптері деффуз дыбыстарды таңбалайды: жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|