І. Білім беру сапасын арттыру мәселелері
Көрнекіліктерді қолдану арқылы физиканы оқыту әдістерін жетілдіру
жүктеу/скачать 127.45 Kb.
|
| 2.2. Көрнекіліктерді қолдану арқылы физиканы оқыту әдістерін жетілдіру
Қоршаған ортаның заңдылықтары мен құбылыстарының шынайлығын эксперимент арқылы тани аламыз, жаратылыстану ғылымдардың ішінде физика-эксперименттік ғылым. Біздің түсінігіміз бойынша, физиканы меңгеру құбылысты көзбен көргенде ғана сенімді болады. Сондықтан оқушыларға физика сабақтарында тәжірибелерді көрсетуге немесе оны сипаттауға (көрсетулер жасау мүмкін болмаса) көбірек көңіл бөлінгені дұрыс. Алайда, тәжірибелерді бақылау –құбылысты оқып-білудің бастамасы ғана. Тәжірибе не үшін қойылғанын, түйіні неде екенін түсіндіруміздің өзі маңызды роль атқарады. Физикалық эксперименттерді немесе тәжірибелерді бақылаған кезде мыналарды ескерген жөн: •оқушыларға қойылу мақсатын айқындаймыз, түсіндіреміз; •экспериментті құрылғының схемасымен таныстырамыз; •тәжірибе барысын өткіземіз; •нәтижесін аламыз; Осыған орай, тербелістер мен толқындық қозғалыстары туралы білім беру мақсатында сыныпта зертханалық жұмыстардың екі түрлі әдіспен өтуді ұсынамыз: (7-сурет) 7-сурет Оқулықта зертханалық жұмыстар тербелістер және толқындар тақырыптарына толық берілген. Барлық сипаттамалар бір жоспар бойынша жазылған: 1)Жұмыстың нөмері аты және «Физика және астрономия-9» ( Р.Башарұлы, Д.Қазақбаева, У.Тоқбергенова, Н.Бекбасар. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық Алматы «Мектеп» 2009 ж) оқулық бойынша қайталауға арналған параграфтар; 2)жұмыстың мақсаты; 3)қажетті құрал-жабыдықтардың тізімі; 4)теориялық кіріспе; 5)жұмыстың орындалу тәртібі; 6)бақылау сұрақтары. Зертханалық жұмыстарды өткізер алдында оқушыларға күні бұрын жұмысқа арналған нұсқауларды таратып беру керек, Сонда оқушылар әрбір жеке белгіленген жұмыстың мазмұнын толық оқып үйреніп қысқаша жазбаша есеп беру үшін алдын ала біршама дайындық жасай алатындай болады. Орта мектептегі физикадан зертханалық жұмыстардың өткізудің әдістемесін жан-жақты талдау жасап, орындаудың тиімді әдістерін іздестірдік. Оның мысалын төменде келтіріп отырмыз: №1-зертханалық жұмыс (слайд) 9-сыныпқа арналған «Физика және астрономия» оқулығының § 27 өткенде жасауға болады: Жұмыстың аты: Серіппелі маятник тербелістерімен танысу Жұмыстың мақсаты: Серіппелі маятник тербелістерінің меншікті жиілігін анықтау. Құрал-жабдықтар: 1) механика бойынша жүктер жиынтығы НГМ-100; 2) спираль серіппелі ұстатқыш; 3) жұппай жұмысқа арналған штатив; 4) демонстрациялық метр; 5)қалта секундомері немесе секундық тілі бар сағат. Теориялық кіріспе Болат серіппеге іліп, тепе-теңдік күйден шығарылған жүк, серіппенің серпімділік және ауырлық күшінің әсерінен гармониялық тербелістер жасайды. Мұндай маятник тербелістерінің меншікті жиілігі: өрнегімен анықталады, мұндағы k- серіппе қатаңдығы; m-дененің массасы. Бұл жұмыстың міндеті теория жолымен табылған заңдылықты тексеру. Бұл міндетті шешу үшін алдымен зертханалық қондырғыда колданылатын серіппенің k қатаңдығын, жүктің m массасын анықтап, маятник тербелістерінің меншікті жиілігі мен Т0 периодын есептеп шығару қажет. Содан соң, массасы m жүкті серіппеге іліп, теория жолымен алынған нәтижені эксперимент арқылы тексеру керек. Жұмыстың орындалуы 1. Дәптерлеріңе өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін жазу үшін кесте сызыңыздар. Тәжірибе № F,H ∆χ, м k, н/м m, кг , с-1 ∆t¸c , с-1 1 2 2. Серіппені ұстатқышымен бірге штативтің қысқышына бекітіңіздер және оған массасы 100г жүк іліңіздер. Жүк жақтан өлшеуіш сызғышты вертикаль бекітіп, жүктің бастапқы қалпын белгіліңіздер (8-сурет). 3. Серіппеге массалары 100г-нан болатын екі жүк іліңіздер және F ≈2Н күштің әсерінен оның ∆х ұзаруын өлшеңіздер. Өлшенген ∆х ұзартуы мен белгілі F күші бойынша серіппенің қатаңдығын есептеп шығарыңыздар: 8 — сурет 4. Серіппенің қатаңдығын біле отырып, массасы 200 және 400г серіппелі маятник тербелістерінің меншікті жиілігі мен Т0 периодын есептеп шығарыңыздар. 5. Серіппеге массасы 100г-дық екі жүк іліңіздер, серіппелі маятник 5-7см төмен түсіп, оның тепе-теңдік күйі бұзылады, енді маятник тербелістерінің ω жиілігін эксперимен жолымен аңықтаңыздар. Ол үшін маятник толық 20тербеліс жасайтындай ∆t уақыт аралығын өлшеп, оны мына формула бойынша: Есептеп шығарыңыздар, мұндағы n-тербеліс саны. 6. Осындай өлшеулер мен есептеулерді массасы 400г маятникпен де орыңдаңыздар. 7. Серіппелі маятник тербелістерінің ω0 меншікті жиілігінің есептелінген мәнінің эксперимент жолымен алынған ω жиілігінен ауытқуын есептеп шығарыңыздар, өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін таблицаға жазыңыздар. Бақылау сұрақтары 1.Серіппеге ілінген дене қандай зат бойынша тербеледі. 2. Маятник тербелістерінің жиілігі тербелістер амплитудасына тәуелді бола ма? 3.Салмақсыздық жағдайларында тәжірибе нәтижесі қандай болар еді? №2-зертханалық жұмыс, осы оқулықтың §28,31,32,33,34. қатысты жасалғаны дұрыс: Жұмыстың аты: Резонанс әдісімен ауадағы дыбыс толқыны ұзындығы мен дыбыс жылдамдығын анықтау. Жұмыстың мақсаты: Резонанс әдісімен толқыны ұзындығын және дыбыс толқының жиілігін аңықтау. Құрал-жабдықтар: 1) резонанс түтігі; 2) тербеліс жиілігі 440 Гц камертон; 3) камертонға арналған резеңке балға; 4) таға тәрізді магнит (екінші камертонның қызметін атқарады); 5) жаппай жұмысқа арналған штатив. Теориялық кіріспе Бұл жұмыста мынадай мәселелерді шешу керек: 1.Белгілі жиіліктегі камертоннан бір басы бітеу түтіктегі тұрған дыбыс толқындарын шығарып алып және осы тәжірибе деректерін пайдаланып дыбыс толқынының ұзындығын анықтау керек. 2.Дыбыс толқынының ұзындығы мен дыбыс көзінің жиілігін біле отырып, дыбыстың ауада таралу жылдамдығын анықтау керек. 3.Жиілігі белгісіз басқа камертонмен тәжірибені қайталап, ол жиілікті бірінші тәжірибеде қолданылған камертон жиілігімен салыстырып барып анықтау қажет. Бір жағы ашық түтік ішіндегі ауа бағаны меншікті жиілігі бар тербелмелі жүйе болып табылады. Егер ауа бағанының тербелісін жиілігі ауа бағанының меншікті жиілігіндей дыбыс импульстарымен қоздыратын болсақ, онда ондағы ауа тербелістерінің амплитудасы максимал мәнге жетеді, яғни резонанс пайда болады, оны біз дыбыс қаттылығының едәуір артқанынан байқаймыз. Резонанс кезінде түтік ішінде тұрғын толқындар пайда болады, сонда тербелістер түйіні ауа бағаны түбінде жатса, шоқтығы түтік тесігінде жатады. Егер түтік түбінен тесікке дейінгі қашықтық (9-сурет) тұрғын толқын ұзындығының жартысына тең болса, онда бірінші резонанс туады. 9-сурет Жиілік өзгермесе, ауа бағаны ұзындығы үш есе артқанда, яғни болғанда, екінші резонанс туады. Жалпы алғанда резонанс ауа бағаны ұзындығы тұрғын толқын жартыларының тақ санындай болғанда пайда болады. Тұрғын дыбыс толқындарын алуға арналған құрал (10-сурет) шыны түтік болып табылады, оның ішінде кішкене саңылауы бар шағын цилиндр қалықтап орын ауыстыра алады. Ауа бағанын дыбыс көзімен резонанс күйіне келтіргенде цилиндр орын ауыстыруы үшін жіп қызмет атқарады, ол цилиндр түптеріне байланып түтік қабырғасымен өтеді. 10 — сурет Жиілігі 440 Гц деп белгіленген «ля» камертонынан басқа тағы бір камертон қажет болады, оның қызметін квадрат қимасы 10Х10 мм болатын таға тәрізді магнит атқара алады. Резеңке балғамен ұрған кезде ол таза және едәуір қатты тон шығарады. Магнитті ортасынан штативтің муфтасына қыстырып қоюға болады, сонда ол саптың қызметін атқарады. Жұмыстың орындалуы 1. 11-суретте көрсетілгендей етіп камертонды штативтің муфтасына бекітіңіздер, оның сирағын қандай да бір жұмсақ шүберекпен орап қойыңыздар. 2. Камертонды резеңке балғамен ұрып қоздырып, әрі түтік бойымен цилиндрдің орнын ауыстырыңыздар, сонда дыбыстың едәуір күшейгені байқалатындай цилиндрдің орнын іздестіріңіздер. Осындай орындарды белгілеп, табылған учаскеде цилиндрді әрі-бері қозғай отырып, оны неғұрлым дәл күйге келтіріңіздер. 440 Гц жиілікті камертон үшін мұндай екі орын табылуы мүмкін. 3. Бірінші және екінші резонанс тұсында ауа бағаны ұзындығын өлшеңіздер және алдымен тұрғын толқынның l ұзындығын, сонан кейін жүгірме толқынның ұзындығын есептеңіздер. 11-сурет 4. Температурасы белгілі ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығын, алынған нәтиженің салыстырмалы және абсолют қателігін есептеп шығарыңыздар. 5. Резонанс әдісімен жиілігі белгісіз екінші камертоннан (магниттен) шығатын толқынының ұзындығын анықтаңыздар және табылған дыбыс толқынының ұзындығын, бірінші камертоннан шығатын толқын ұзындығымен салыстыра отырып, екінші камеритонның жиілігін анықтаңыздар. Бақылау сұрақтары 1.Екінші резонанс тұсында ауа бағанының қай жерінде (6-сурет) ауа бөлшектері ең үлкен амплитудамен тербеледі? Олардың фазаларының айырмасы қандай? 2.Қай жерлерде тербелістер амплитудасы нольге тең болады? 3.Фазаның қай жерлерінде бөлшектер тербелістері деп келеді? Қай орындарда олар қарама-қарсы болады? 4.Қай жерлерде амплитудалар тең, ал фазалары қарама-қарсы болады? 5.Ұзындығы белгілі ауа бағанының бірінші резонанс 440 Гц жиілікте пайда болса, енді қандай жиіліктерде резонанс байқалуы тиіс? №3-зертханалық жұмыс. Бұл жұмыс «Физика және астрономия-9» оқулығындағы §31,32,34. тақырыптардын соң берілсе болады: Жұмыстың аты: Ультрадыбыстың жылдамдығын анықтау Жұмыстың мақсаты: Құрал-жабдықтар: 1)лабораториялық ультрадыбыстық генератор; 2)микрометр С-25; 3)қоректендіру көзі УЗГ; 4) жаппай жұмысқа арналған штатив; 5) сұйық (су және спирт) құйылған колбалар; 6) тамызғыштар. Теориялық кіріспе Беті ультрадыбыс шығаратын пластинканың бетіне параллель болатын шағылдырғышты (рефлекторды) тербелмелі пьезоэлектрлік пластинкадан біршама қашықтықта жайлап орын ауыстратын болсақ, онда пластинка мен шағылдырғыш арасында бірдей жиіліктегі қарсы толқындар таралатын болады. Тура толқынның таралу бағыты тұтас стрелкамен, ал шағылған толқын – пунктир стрелкамен көрсетілген. Шағылдырғыш белгілі бір жағдайға келгенде ультрадыбыстық тұрған толқындар пайда болады. Тұрғын толқынның ұзындығы жүгірме тоқын ұзындығының жартысына тең. Егер пластина мен шағылдырғыш арасында жүгірме толқынның саны бүтін жарты толқындары жайғасса, онда пластина тербелмейді десе де болады және ультрадыбыс шығарушы қуат аз. Қашықтықты жүргірме толқын ұзындығының төрттен біріне өзгертсе, пластина ең үлкен амплитудамен тербеледі әрі дыбыс шығарудың қуаты ең көп болады. Сөйтіп, шағылдырғыш орын ауыстырған кезде дыбыс шығарғыштың қуаты, демек, ультрадыбыс шығарғыштың тізбегіндегі ток күші де (индикаторлық лампы жарқырауының) периоды түрде өзгереді. Мұны ультрадыбыстың жылдамдығын және дыбыс шығарғыштың тербеліс жиілігін аңықтау үшін пайдалануға болады. 12 — сурет Жұмыстың орындалуы 1. Дәптерлеріңе өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін жазу үшін кестені сызыңыздар. Тәжірибе № Микрометрдің көрсетуі Тұрғын толқын ұзындығы 2. Ультрадыбыстық қондырғыны құрастырыңыздар. Штатив қысқышына микро-метрді бекітіңіздер, ал оның төменгі шығыңқы жеріне дыбыс шығарғышты орнатыңыздар (13-сурет). Тамызғышпен дыбыс шығарғышты сумен толтырыңыздар. Осы түрде қондырғы жұмысқа дайын саналады. 3. Электр қоректендіру көзінен генераторға кернеу беріп, оның жұмыс істейтініне индикаторлық лампының әлсіз жарқырауы арқылы көз жеткізіңіздер. 4.Трещетканы айналдырып, микрометр стерженін жайлап суға түсіріңіздер. индикаторлық лампының алғашқы максимал жарқырауы кезінде микрометрдің бастапқы көрсетуін байқаңыздар және нәтижесін таблицаның бірінші бөлігінің қарсысына жазыңыздар. Содан соң таблицаға жарқыраудың әрбір келесі максимумы кезіндегі микрометрдің барлық басқа көрсетулерін жазыңыздар. 5.Микрометрдің көрсетуі бойынша тұрғын толқындардың ұзындықтарын есептеңіздер және оларды таблицаға жазыңыздар. Жүгірме толқын ұзындығының орташа мәнін аңықтаңыздар. 6.Бөлме температурасы жағдайында дыбыстың суда таралу жылдамдығы 1490 м/с екендігін біле отырып, ультрадыбыс шығарғыштың жиілігін формуласы бойынша табыңыздар, мұндағы ультрадыбыс шығарғаштың жиілігі; берілген ортадағы дыбыс жылдамдығы; жүргірме толқын ұзындығы. 13-сурет 7. Дыбыс шығарғышты спиртпен толтырып, жоғарыда сипатталғандай етіп, тәжірибені қайталаңыздар. Өлшеулерді орындап, таблицаны микрометр көрсеткен нәтижелермен толтырыңыздар. Ультрадыбыс шығарғыштың бұрын табылған жиілігі өзгермегендігін біле отырып, ультрадыбыстың спирттегі жылдамдығын табыңыздар және алынған нәтижені таблицадағы нәтижемен салыстырыңыздар. Кейбір сұйықтардағы дыбыс жылдамдығының шамасы: ЗатЖылдамдық м/с Су, 80С Керосин Этил спирті Глицерин 1435 1295 1180 1923 Бақылау сұрақтары 1. Бұл жұмыста микрометр көрсетулерінің санақ басы үшін индекаторлық лампы жарқырауының минимумдарын пайдалануға бола ма? 2. Берілген ортада бір генератормен қоздырылған жүгірме және тұрғын толқындар ұзындықтарының арасындағы қатынас қандай? 3. Ультрадыбыстық толқындар басқа да осындай жағдайлардағы дыбыс толқындарға қарағанда тез өшетіні неліктен? 4. Ультрадыбысты қолдануға мысал келтіріңіздер. Өздеріңіз көрсеткен қолданыс оның қандай қасиеттеріне негізделген? «Физика және астрономия-9» оқулығының §31,34,35. тақырыптарына қатысты №5-зертханалық жұмыс (слайд). Жұмыстың аты: Ультрадыбыстың көмегімен жүрек тербелісін байқау. Жұмыстың мақсаты: Ультрадыбыстың көмегімен жүрек тербеліс периодын аңықтау және жүректің соғу үрдісін физикалық тұрғындан түсіндіру. Көрнекі құрал-жабдықтар және ОТҚ: 1) медициналық фонидаскоп; 2) жүректің формасы; 3) жүрек кардиограммасы; 4) Интерактивті тақта немесе мультимедиалық техналогиялар. Теориялық кіріспе Адамның жүрегі еркін тербелістерге жатады. Өйткені, еркін тербеліс деп отырғанымыз — сыртқы әрекет жоқ кезде пайда болатын тербеліс. Осы жүректі біз кардиаграммаға түсірілген кезде гармоникалық тербелісті байқаймыз. (14-сурет). Гармоникалық тербеліс (гректің «гармония»-үйлесімділік, келісушілік деген мағнада) деп-нүктенің тепе-теңдік күйден ауытқығанның уақытқа тәуелділігін sin немесе cos заңы бойынша өтетін заңды айтады. χ =χmsinωt немесе χ =χmcosωt. (1) 14-сурет І. Тербеліс периоды. Дене қозғалысы толығымен қайталанып отыратын ең аз уақыт аралығын (интервалын)-тербеліс периоды деп атайды. Басқаша айтқанда, тербеліс периоды дегеніміз-біз толық тербеліс жасауға кеткен уақыт. Тербеліс периоды секундпен © өлшенеді және оны Т әрпімен белгілейді. (2) мұндағы: t-уақыт, n- нүктенің шеңбер бойымен бір айналым саны (3), -тербелістің жиілігі ІІ. Тербеліс жиілігі. Бір уақыт ішіндегі тербелістер саны тербеліс жиілігі деп аталады. Тербеліс жиілігінің өлшем бірлігі атақты неміс ғалымы Генрих Герцтің құрметіне герц (Гц) деп аталған. 1Гц=1c-1 (4) ІІІ. Тербеліс амплитудасы. Тербеліс амплитудасы деп- дененің тепе-теңдік күйінен ең үлкен ығысуының мәнін айтады. Амплитуда А әрпімен белгіленеді, яғни Ультрадыбыстар дегеніміз-тербеліс жиілігі 20 000 Гц-тен жоғары дыбыс толқындарды атайды. Ультрадыбыстар физикалық және технологиялық әдістерде кеңінен қолданылып отыр. Ультрадыбыс толқындарының басты ерекшеліктері-оларды дыбыс көзінен белгілігі бір бағытта таралатындай етіп бағыттауға болады. Медицинада ультрадыбыс адам денесін ультрадыбыстық тексеру (сканерлеу) үшін пайдаланылады. Сүйек, жүрек, май және бұлшық еттер ультрадыбысты түрліше шығалдырыды. Электр импульстеріне тұрлендірілген бұл шағылған толқындар экран кескін береді. Ультрадыбыстық тексеру жолымен сырқат адамның денесіндегі әртүрлі ауытқулар-қатерлі ісіктер, дене мүшелері пішінінің өзгерулері анықталады. Ультрадыбыстың көмегімен тастар ұнтақталады, металдарды және аса қатты материалдарды кесу және дәнекерлеу жүзеге асырылады. Алайда ультрадыбысты адамның ұзақ уақыт бойы қабылдауы нерв жүйесіне әсер етеді, қанның құрамының, сапасының және қысымының өзгеруін, бас ауруын тудырады, құлақ та естімей қалуы мүмкін. Ультрадыбыстарды дельфиндер, иттер, жарқанаттар және басқада тіршілік иелері шығарады. Мысалы, жарқанаттың ультрадыбыстық гидролокаторлары адам жасаған ең күшті деп есептелетін радио және гидролокаторлармен салыстырғанда мүлтіксіз жетілген. Жұмыстың орындалуы 1.Жүректің кардиограммасының бастапқы деп алып, графиктерін салыңдар. 2.Жүректің кардиограммасын қандай заңдылықпен өзгеруін анықтау. 3.Гармоникалық тербелістің фонедаскоп арқылы жүрек соғу пульсін анықтау. 4.Адам жүрегі 1 минутта қанша тербеліс жасайды? Бақылау сұрақтары Ультрадыбыс дегеніміз қандай дыбыстар? 1.Ультрадыбыстың қандай ерекшелігі оны эхолокацияда қолдануға мүмкіндік береді? 2.Ультрадыбыстық толқындарға мысал келтіріңіздер? №5-зертханалық жұмыс оқулықтың §31,34,35. тақырыптарына арналған: Жұмыстың аты: Серіппедегі толқындық қозғалысты байқау. Жұмыстың мақсаты: Серіппенің көмегі мен толқындық қозғалысты бақылау. Көрнекі құрал-жабдықтар және ОТҚ: Интерактивті тақта Теориялық кіріспе Толқын деген не, ол судан басқа ортада (қатты денеде, газда) тарай ала ма деген сұраққа жауап бергенде денеге күш әсер еткенде ол деформациялана-тындығын айтамыз (15-сурет). Егер күш әсер етуін тоқтатқаннан кейін дене бұрынғы қалпына қайтып келетін болса, онда ол денені серпімді деп санауға болады. Ары қарай дипломдық жұмысымыздың “Тербелмелі және толқындық қозғалыстарды оқытудың кейбір түйінді мәселелері” атты бөліміндегі теориялық түсінікке тоқталамыз. Жұмыстың орындалуы. 1. Ыдыс ішіне су толтырыңыздар. 2. Су құйылған ыдыстың ішіне қандайда бір зат тастаңыздар. 15-сурет 3. Қай кезде көлденең және қума толқындарды байқаймыз. 4. Период, амплитуда, жиіліктер қалай өзгеріп жатырқаның түсіндірініздер. 5. Толқын ұзындығы мен жылдамдығын аңықтаңыздар. Бақылау сұрақтары 1.Толқын дегеніміз не? 2. Көлденең толқын қандай ортада пайда болып таралады? Қума толқын ше? 3. Толқын энергия тасмалдайтынын қалай дәллелдеуге болады? 4. Су бетінде көлденең толқындар пайда болады. Бұл сұйықтарда қума толқындар ғана таралуы мүмкін деген қағыдаға қайшы келмей ме? Жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелеріне талдау біз ұсынып отырған педагогикалық жүйені мектеп оқыту үрдісінде толығымен пайдалануға болатындығын білім, білік дағдысы мен тұлғалық сапаларын қалыптастыруға игі әсер ететіндігін дәлелдеп берді. Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру мақсатында тарауларды толық өткеннен кейін білімдерін бағалап, сонымен қатар оларға төмендегідей жарыс сабағын ұйымдастыруды жөн көреміз: Сабақтың тақырыбы: Тербелістер мен толқындарды қорытындылау сабағы Жарыс сабағының мақсаты: •Білімділік мақсаты: тербеліс пен толқындар тарауы бойынша алған білімдерін қорытындылау және бекіту; •Дамытушылық мақсаты: оқушыларды жаңа инновациялық технологиялар-ды (интерактивті тахта, мультемедини паректор) қолдана отырып, пәнге қызығушылықтарын, ойлау, есте сақтау сақтау қабілеттерін дамыту. •Тәрбиелік мақсаты: белсенділік, іскерлік, зейінділік, ұлттық дүние танымға тәрбиелеу. Сабақтың тақырыбы мен мақсаты түсіндірілген соң, сынып оқушыларын екі топқа бөліп, әр топқа ат қойылады. Мысалы, мен І топты «Толқын», ІІ топты «Тербеліс» деп бөлдім. Содан соң, тақтаға екі топтың балы жазылатын арнайы кесте ілінеді. Әрбір тапсырманың балы әр турлі жалпы берілетін 100 балды қамтиды. Сабақ ІІІ тапсырмадан түрады. Жарыс сабағында оқушылар тербелмелі әрі толқындық қозғалыстарына байланысты сұрақтарға жауап беріп, формулаларды жазып, тәжірибелер жасайды. Енді, ойынның шарттына назар аударайық: І тапсырма ІІ тапсырма ІІІ тапсырма Бұл қызыл қорапшаның «Ойлан, тап!» тапсырмасы: екі топтан бір-бір оқушы алдағы сұрақтарға кезекпен тәжірибе жасап көрсетіп, тәжірибеге байланысты сұрақ қояды. Қарсы топ мүшелері жауап береді тапсырманың жалпы бағасы 55 балды құрайды. Эксперименттік тапсырма 1) жіпті маятниктің тербеліс периодын анықтаңдар 2) вертикаль серіппелі маятник арқылы пластилин кесегінің массасын анықтаңдар 3)Толқын қалай пайда болады? 4) Суға лақтырылған дененің тербелісін түсіндіріңіздер? 5)Толқынның жағаға ұрылып кейін қайтуын қандай заңмен түсіндіруге болады. 6)Пружинадағы толқындық қозғалысты байқау. 7) Ультрадыбыстың көмегімен жүрек тербелісін байқау. ІІ тапсырма Көк қорапшасы «Кім шапшаң?» деп аталады және ол екі кезеңнен тұрады. Ол ойының бірінші кезеңнің ерекшелігі сонда: парақтарға жазылған физикалық белгілеулерді таңдап, келісі сұрақтар бойынша формулаларды жазу оған 2 минутта кім көп жазса, екінші кезеңнінде соған жоғары 35 балл беріледі. Формулалар құрастыру: 1) Тербелістің амплитудасы 2) Толқын ұзындығы 3) Тербеліс периоды 4) Толқын ұзындығының жылдамдығы 5) Тербеліс жиілігі ІІІ тапсырма «Қызықты сұрақтар» деп аталып, осы сайыста оқушылар тест түрінде берілген келесі сұрақтарға жауап берулері тиіс. Ол интерактивті тақтада слайд түрінде көрсетіледі. Соңғы сайыс 10 балмен бағаланады. 1.Тербелмелі қозғалыс деп қандай қозғалысты айтамыз? А. зарядтың, конденсатордың астарларындағы кернеудің, тербелмелі контурдағы ток күшінің периотты өзгеруін айтады. (дұрыс емес) Ә. қайтымды — ілгерілемелі сипаты бар және периодты қайталанатын қозғалысты айтады. (дұрыс) Б. кезінде координата, жылдамдық, үдеу, заряд, кернеу, ток күші және тағы басқа шамалар периодты өзгеріп отырады және тербелмелі қозғалыс кезінде максимал мәндер қабылдайды .(дұрыс емес) 2.Тербеліс периоды деп нені айтамыз? А. бір уақыт ішіндегі тербелістер санын атаймыз.(дұрыс) Ә. дененің тепе-теңдік күйінен ең үлкен ығысуының мәнін айтады.(дұрыс емес) Б. дене қозғалысы толығымен қайталанып отыратын ең аз уақыт аралығын атаймыз. (дұрыс емес) 3. Атақты неміс Генрих Генц ғалымына тербелмелі қозғалысты сипаттайтын қайсы шамаға “ГЕРЦ” өлшем бірлігі берілді? А. Тербеліс жиілігіне (Генрих Генц ғалымының өмірбаяны жазылған терезе) Ә.Тербеліс периодына.(дұрыс емес) Б. Тербеліс амплитудасына.(дұрыс емес) 4. Толқын дегеніміз не? А. механикалық тербелістердің серпімді ортада таралу үрдісін айтамыз. (дұрыс) Ә. ортаның бөлшектері толқынның таралу бағытына перпендикуляр тербелетін толқындар. (дұрыс емес) Б. ортаның бөлшектері толқынның таралу бағытымен тербелетін толқындар. Қума толқындар қатты, сұйық және газ тәрізді орталарда тарала алады (дұрыс емес). Сабақты қорыта келе, өткен тарауды пысықтау кезеңін сапалы өткізуге, оқушылардың материалды толық меңгеруне көмектеседі. Белсендіктері арттады, ойлау өрісі дамиды. Қорытынды Қазіргі заманда оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты мәселелердің бірі болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп, ғылым негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін азамат етіп шығару. Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп, жетілдіре түсу. Бұл мәселе білім деңгейін анықтау және физикалық түсінікті қалыптастыру арқылы жүзеге асады. Мысалы, мектеп бағдарламасында тербелістер мен толқындар туралы мағлұмат жеке тақырыптар болып беріледі. Мұнда олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы нақты айтылмайды. Ал ұстаздың міндеті осы ұғымдарды түсіндірумен бірге олардың қасиеттерін, өзара байланысын жан-жақты зерделеу, оқушының санасына сіңірудің тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау және қолдану. Мұғалім пәнді оқытудың әдіс–тәсілдерін орынды пайдаланғанда ғана оқытудың мақсатына қол жеткізе алады.Сондықтан да оқытудың оқушы тұлғасын дамытуды қамтамасыз ететіндей неғұрлым тиімді әдіс – тәсілдерін таңдау мәселесі мұғалімнің алдында тұрған үлкен міндет болып саналады. Әртүрлі әдістемелік құралдарда ұсынылып жүрген дәстүрлі күнтізбелік жоспарларды пайдаланған кезде әр сабақ сайын дерлік жаңа тақырып өтіледі. Демек, бір сабақта оқулықтың бір–екі параграфын түсіндіруге тура келеді. Бұл жағдайда оқушылар төрт –бес сабақтан кейін өтілген материалды ұмыта бастайды. Ал бір сабақты материалды бағдарлама деңгейінде игеру мүмкін емес, оның үстіне, көптеген мәселелер бүкіл тақырыпты тұтастай саналы түрінде ой елегінен өткізіп зерделеуді талап етеді. Орта мектептерде оқулықтың «Тербелістер мен толқындар» тарауын оқытуға бағдарлама бойынша 5 сағат бөлінген. Тақырыпқа талдау жасай отырып, негізгі ұғымдарды анықтап алуға болады, олар: механикалық және электромагниттік тербелістер, тербелмелі қозғалысты сипаттайтын негізгі шамалар; математикалық және серіппелі маятниктер, тербелмелі контур. Оқулық материалының берілу логикасынан тербеліс кезіндегі энергияның түрленуі, еркін және еріксіз тербелістер тақырыптары түсіп қалғандай болып көрінеді, шын мәнінде электромагниттік тербелістер ұғымын еркін және ерксіз тербелістер, резонанс ұғымдарын өтпей тұрып-ақ түсіндіруге болады. Материалды қысқаша қорытынды ретінде тағы да бір рет қайталау керек, яғни механикалық тербелістер деген не, оның негізгі сипаттамалары қандай тербеліс жиілігі неге тең, период пен жиілік арасында қандай байланыс бар, жиіліктің өлшем бірлігі не дегенге тоқталады. Осылайша өткенді қысқаша қорытындылау. материалдағы ең маңыздыны ажырату оқушыға үйде сабақ дайындаған кезде белгілі бір жоспар қызметін атқарады. Үйге тапсырма бергенде оқушыларға тақырыпты жаттап алу міндет емес екенін, олардан оқу материалындағы ең маңызды нәрсені ажырату, яғни тербелмелі қозғалыстың мәнін ұғу, тербелмелі қозғалыстың басқа қозғалыс түрлерінен айырмашылығын түсіну талап етілетініне назар аударылады. Әрбір сабақтың соңында ненің жақсы меңгеріліп, ненің әлі де болса пысықтай түсуді қажет ететіндігін, үйде қандай жұмыстар жүргізу керек екендігін айтып, қорытындылап отыру керек. Оқушылардың білімін тексеру олардың іс-әрекетін бақылап, оған түзетулер енгізу арқылы жүзеге асырылады. Оқушылардан тек сынақ қана алынып қоймай, тақырыпты зерделеу барысында лабораториялық жұмыстар орындалып, өзіндік жұмыстар жүргізіледі. Педагогикалық іс-тәжірибе өту кезіңде Шымкент қаласындағы №7 Қ. Спатаев атындағы мектептің 9 «А», 9 «Ә», 9 «Б» сыныптарында осы әдістемелік нүсқауларды қолдандық. Сабақтың тиімділігін арттыру, тербелмелі және толқындық қозғалыстарды зерделеу мақсатында оқушыларға тапсырмалар берілді, сабақты өтудің бірнеше әдістемесі жасалды. Зерттеу барысында 9 «А» сыныбының 17 оқушысының алған білімдері алғашқы берілген мағлұматтарға сәйкес анықталғандай 100-ден 42% көрсетіп, ұсынылып отырған қайталау, қорытындылау, жарыс сабақтарын өткізу нәтижесінде 100дік шкаланың 82% құрады. 9 «Ә» сыныбының 19 оқушысының алғашқы көрсеткіші 100-ден 56% болды, ұсынылып отырған әдіс-тәсілдерді қолданудан соң 100дік шкаланың 79% берді, 9«Б» сыныбының 15 оқушысының алған білімдерін 100-ден 53% деп есептедік, біздің ұсынысымыздан кейін 100дік шкаланың 89%-дай физикалық білім деңгейіне қол жетті. Мұның кестесі төменде берілді: 9 «А», 9 «Ә», 9 «Б» тербелмелі және толқындық қозғалыстар туралы алған білімін бағалау жұмысы бойынша мониторингі Сабақта білімді физикалық құбылыстар мен заңдылықтарды сурет және сұрақтар арқылы беріп, оқушылардың физикалық ойлауын дамытуға, білімдерін дидактикалық материалдарды қолдану арқылы (плакаттар жүйесі) ізденімпаздығын арттыруға бағытталған жұмыстар жасалды. Қорытындылау, бақылау-бағалау сабағының нәтижесі бойынша оқушылардың материалды жақсы түсінгендіктері, пәнаралық байланысты дұрыс қолдана алатындықтары белгілі болды. Жарыс сабағында оқушылар тербеліс пен толқынның арасындағы байланысты ашып көрсетті, көрсетілген тәжірибелерді талдау арқылы білімдерін толықтырды. жүктеу/скачать 127.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|