Тәрбие мақсаты – Тәрбие үдерісі – Тәрбие нәтижесі Бұдан туындайтын ой-мақсат тәрбие үдерісінің мазмұнын айқындайды, мақсат тәрбие нәтижесіне негіз болады, мақсат – педагогтың кәсіби іс-әрекетінің баға-өлшемі, мақсат – педагог санасының үздіксіз айналымда жүретін ой объектісі. Педагогикадағы мақсат болжау анықтамасы:мақсат болжау – бұл қазіргі заман өркениетінде жасап жаңартушы қабілетке ие осы дәуір жеке адамның қажетті даму деңгейін қамтамасыз ететін объектив, әлеуметтік-психологиялық және мәдени жағдайларды түсіну; бұд сондай адамның жалпы идеал бейнесін мейлінше нақтылайтын сөз жүйесін іздестіру.
БПҮ-те тәрбие үдерісі ерекше орын алады. Тәрбие - бұл тұлғаны мақсат-бағдарлы қалыптастыру үдерісі. ТҮ – бұл белгіленген мақсатқа жетуге бағытталған тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің нақты пәрменді бірлескен әрекеті.
ТҮ-тің өзіндік ерекшеліктері бар. Ең алдымен бұл үдерісс мақсат-бағдарлы болып табылады. ТҮ – көпфакторлы үдерісс. Ондағы көптеген объективті, субъетивті факторлардың әрекеттері бұл үдерістің өте күрделі екенін байқатады. ТҮ өзінің ұзақтығымен ерекшеленеді. Негізінен ол өмір бойына созылады. К.Гелвеций былай деп жазды: «Мен әлі оқуды жалғастырудамын, менің тәрбием әлі біткен жоқ. Ол қашан бітеді? Менің оған тек өлген соң мүмкіндігім болмайды. Менің бар ғұмырым ұзақ тәрбиеден тұрады».
ТҮ-нің тағы бір ерекшелігі – оның үзіліссіз болуы. Мектептік тәрбие үдерісі – бұл тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара жүйелі, үздіксіз әрекеттесу үдерісі. Жеке бір ғана «іс-шара» оқушының мінез-құлқын ерекше өзгертеді деуші тәрбиешілер қателеседі. ТҮ – комплекстік үдерісс, тәрбиелік жұмыстардың мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістерінің бірлігін білдіреді. Жеке тұлғаның сапалы қалыптасуы кезектесіп жасалынбайды, бір уақытта болғандықтан педагогикалық ықпал ету комплексті сипатта болады.
ТҮ-не нәтижелердің бірмәнді және анық болмауы да құбылыс. Жағдайлар бірдей болғанда да нәтижелер бөлектеніп тұрады. ТҮ-і екіжақты сипатымен ерекшеленеді. Олар тәрбиешіден тәрбиеленушіге (тікелей байланыс) және тәрбиеленушіден тәрбиешіге қарай (кері байланыс). ТҮ диалектикалық сипатта болып келеді. Бұл оның үздіксіз дамуынан, динамикалық болуынан, қозғалмалы әрі өзгермелі болуынан байқалады. ТҮ болып жатқан себептерге сәйкес дамиды. ТҮ – күрделі динамикалық жүйе. Бұл жүйенің әр компоненті өз кезегінде өзіндік компоненттері бар жүйе ретінде қаралады. Қазіргі технологиялық педагогикада ТҮ талаптарымен құрылған мынадай жүйелер белгілі: ТҮ мақсаты, міндеті, мазмұны, үдерістің өту жағдайлары, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің қарым-қатынасы, тәрбие іс-әрекетінің қолданылатын әдістері мен формалары, үдерістің даму кезеңдері және т.б. солардың кейбіреулерін қарастырайық:
