Сенсорлық жүйенің маңызы қандай жəне оның дамуы балалардың

Біріншісі
–
заттар
мен
құбылыстардың
əртүрлі
қасиеттері жөніндегі түсініктерді меңгеруі;
Екіншісі – қоршаған ортаны толықтай жəне жекелей
қабылдауға жаңа əрекетін игеруі.
Сенсорлық тəрбие – түйсік пен қабылдаудың бірдей
дамуы. Сəбилік шақтың алғашқы күндерінен бастап-ақ
өзін қоршаған заттардың қасиетін түсініп, талпыныс
пайда болады. Қабылдаудың ерекше қасиеті балалар
жақын адамдарды тани алатындығы. Бөтен адам көрсе,
жатырқап жылайды. Ал заттарды қабылдау дағдысы
ұмтылу іс-əрекеттері арқылы жасалады. Сенсорлық
тəрбие баланың сезім мүшелерінің дамуына, дүниені
түсініп, тануына əрекет жасайды.
2
2
13
Көру қабілеті бұзылған балаларды оқыту үшін қандай қосымша оқу
материалдары мен ақпараттық технологиялар ұсынылатындығын
көрсетіңіз.
Көру қабілеті бұзылған балаларды оқыту үшін олардың ерекше
қажеттіліктерін ескеретін жəне білім алудың қолжетімділігін қамтамасыз
ететін арнайы оқу материалдары мен ақпараттық технологияларды
пайдалану ұсынылады. Міне, осы материалдар мен технологиялардың
кейбірі:
### Оқу материалдары:
1. **Брайл қарпіндегі оқулықтар мен кітаптар**:
- Брайль қарпімен басылған арнайы оқулықтар мен кітаптар зағип жəне
нашар көретін балалардың өз бетінше оқып, білім алуына көмектеседі.
2. **Рельефтік кескіндер жəне тактильді карталар**:
- Түрту арқылы зерттеуге болатын көтерілген элементтері бар карталар,
диаграммалар жəне суреттер балаларға география, анатомия жəне басқа
пəндерді жақсы түсінуге көмектеседі.
3. **Аудио кітаптар мен аудио оқулықтар**:

- Сіз тыңдай алатын аудиожазбалы кітаптар мен оқу материалдары, бұл
əсіресе зағип балаларға немесе ақпаратты есту арқылы қабылдауды
ұнататындарға пайдалы.
4. **Ұлғайтқыш көзілдірік жəне басқа оптикалық құрылғылар**:
- Мəтін мен кескіндерді үлкейту үшін ұлғайтқыштарды, моноклдерді
жəне басқа оптикалық құрылғыларды пайдалану нашар көретін балаларға
материалдарды жақсы көруге көмектеседі.
### Ақпараттық технологиялар:
1. **Экранды оқу құралдары**:
- Соқыр пайдаланушыларға компьютерлерді басқаруға көмектесу үшін
экрандағы мəтінді оқитын JAWS (Job Access With Speech) немесе NVDA
(Visual Desktop Access) сияқты бағдарламалық құрал.
2. **Экранды үлкейтуге арналған бағдарламалар**:
- ZoomText немесе SuperNova сияқты бағдарламалар экрандағы мəтін
мен кескіндерді үлкейтеді, бұл көру қабілеті нашар пайдаланушыларға
жеңілдетеді.
3. **Электрондық Брайль оқырмандары**:
- Брайль пішіміндегі мəтінді оқуға жəне басып шығаруға мүмкіндік
беретін брайль дисплейлері жəне брайль принтерлері сияқты
мамандандырылған құрылғылар.
4. **Тактильді планшеттер мен дисплейлер**:
- Бейнелеуді қажет ететін тақырыптарды үйренуге көмектесу үшін
бедерлі суреттер мен мəтінді көрсетуге мүмкіндік беретін тактильді
планшеттер сияқты құрылғылар.
5. **Арнайы білім беру қолданбалары мен бағдарламалары**:
- Сандық кітаптарға қол жеткізуге арналған Bookshare немесе
математикалық есептерді шығаруға арналған MathTrax сияқты көру
қабілеті бұзылған балаларға арналған қолданбалар мен бағдарламалар.
6. **Тактильді графика мен сызбаларды жасауға арналған жабдық**:
- тактильді қабылдау үшін рельефтік графиканы, сызбаларды жəне
диаграммаларды жасай алатын принтерлер жəне басқа құрылғылар.
### Қолдау технологиялары мен ресурстары:
1. **Онлайн ресурстар мен дерекқорлар**:
- Брайль шрифтіндегі аудиокітаптар мен кітаптарға қолжетімділікті
қамтамасыз ететін Ұлттық кітапхана қызметі (NLS) немесе Bookshare
сияқты веб-сайттар мен онлайн кітапханалар.
2. **Көзі нашар көретіндерге арналған сипаттамасы бар бейне**:
- Көрнекі элементтер мен экрандағы əрекеттерді түсіндіретін аудио
сипаттамасы бар оқу бейнелері.

3. **Интерактивті тактильді оқулықтар**:
- Тактильді элементтерді түрткен кездегі дыбыстар сияқты интерактивті
мүмкіндіктермен біріктіретін құрылғылар мен материалдар.
Бұл материалдар мен технологияларды пайдалану көру қабілеті бұзылған
балаларға толық жəне тиімді білім беруге, олардың оқу үдерісіне
интеграциялануына жəне олардың дағдылары мен білімдерінің дамуына
ықпал етуге мүмкіндік береді.
2
3
1
Ерекше
мұқтаждықтары
бар
балаларды
жалпы
білім
беретін
мектептердегі оқыту үрдісіне қосыңыз.
Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім
беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті
оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару,
барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге
оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру
идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал
етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Қазіргі таңда барлық əлем жұртшылығының назарын аударып отырған
мəселе балалардың жеке
сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім
беру үрдісіне толық қосуды
қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мəселеге əлем
ғалымдары мынадай анықтама береді:
инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде
мүмкіндіктері шектеулі балаларды
жалпы білім үрдісіне толық енгізу жəне əлеуметтік бейімдеуге, жынысына,
шығу тегіне, дініне, жағдайына
қарамай,
балаларды
айыратын
кедергілерді
жоюға,
атааналарын
белсенділікке шақыруға, баланың
түзеупедагогикалық жəне əлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни,
жалпы білім беру сапасы
сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту –
ерекше мұқтаждықтары бар
балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда
қолданылады. Демек, инклюзивті
оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару,
барлық адамдарға деген
теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше
қажеттілігі 8 бар балаларға арнайы
жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда
жетістікке жетуге ықпал етіп,
жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады. Инклюзивті білім беру немесе
«білім баршаға» бағдарламасы
- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте жəне
мектеп өміріне белсене қатысуға
мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның
Конвециясына
2006 жылдың 13 желтоқсанында енгізілді. Сонымен,
инклюзивті білім беру жағдайында
жұмыс жүргізетін мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша
реттеген абзал. Атап
айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары;
мүмкіндігі шектеулі балалардың
ақаулық
типтеріне
сəйкес
арнаулы
білім
беру
бағытындағы
оқу
бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі

балалардың психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып əзірленетін
оқытудың жеке бағдарламасы.
Жаңа түсіндірме бойынша «инклюзивті білім беру» - бұл ерекше білім беру
қажеттіліктері мен жеке-дара
мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылардың білім алуына тең
қолжетімділігін қамтамасыз
ететін процесс. Аталған анықтама жалпы білім беретін мектеп жағдайында
барлық балаларды оқыту үшін
оңтайлырақ тəсіл ретінде халықаралық қауымдастықпен танылған білім
берудегі инклюзияның мəнін
ашады. Бұл жағдайда инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын ұйымдар
ерекше білім беруге
қажеттіліктері бар білім алушыларды қамтуды, соның ішінде мигрант,
оралман балалар, сондай-ақ қоғамға
əлеуметтік бейімделуі қиын балалар сияқты басқа да санаттағы білім
алушыларға сапалы білім берудің тең
қолжетімділігін қамтамасыз етуді кеңейтуі мүмкін. Бейімделген білім беру
бағдарламасы - мүмкіндігі
шектеулі тұлғаларды оқыту үшін олардың психоденелік, дамуын, жеке
мүмкіндіктерін жəне қажет жағдайд
а аталған тұлғалардың даму бұзылыстарын түзетуді жəне əлеуметтік
бейімдеуді қамтамасыз ететін білім
беру бағдарламасы. Жеке оқу жоспары – нақты білім алушының
ерекшеліктерін жəне білім беру
қажеттіліктерін ескере 9 отырып, оның мазмұнын жекелеу негізінде білім
беру бағдарламасын меңгеруді
қамтамасыз ететін оқу жоспары Мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті
білім беру келесі модельдер
арқылы жүзеге асуы мүмкін: 1) толық инклюзия – мүмкіндігі шектеулі балалар
жалпы білім беру
мекемелеріне денсаулығы қалыпты қрдастарымен бірге барады жəне жеке
оқу жоспарлары бойынша
оқиды; 2) жартылай инклюзия – мүгедек балалар үйдегі жеке оқыту мен
жалпы білім беретін мекемеге
баруды қатар алып жүреді жəне жеке оқу жоспарларымен оқытылады. 3)
сабақтан тыс инклюзия – мүгедек
балалар (мүгедектер) тек үйде оқиды жəне үйірмелерге қатысады. Мүмкіндігі
шектеулі балалардың білім
беру бағдарламаларын меңгеруін қадағалауды жалпы білім беретін мекеме
жүзеге асырады. Əрбір жалпы
білім беретін мекеме аталған ереженің негізінде өз бетімен жалпы білім
беретін мекемедегі инклюзивті
білім беруді ұйымдастыру тəртібін анықтайтын ереже дайындайды. Білім
алушылар медициналық-
əлеуметтік-эксперттік
комиссияның,
жалпы білім берудің кез келген
деңгейінде мүгедекетігі расталуы
туралы қорытындылар болғанда атаанасының (заңды өкілдерінің) өтініші
бойынша инклюзивті білім
беруге ауыса алады. Əрбір білім алушыға жеке журналдар ашылады, онда
мұғалімдер сабақтардың
мерзімін, өткен материал мазмұнын, сағат санын жазады, ағымдық
бағаларын қояды.
2. Инклюзивті білім берудің сегіз принципі:
1.Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен
жетістіктерімен анықталмайды.
2. Əрбір адам сезуге жəне ойлауға қабілетті.
3. Əрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.

4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет
етеді.
7.Əрбір оқушы үшін жетістікке жету өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын
əрекетін жүзеге
асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
2
3
2
Инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістерін
көрсетіңіз.
Инклюзивті оқыту - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында
мектеп жəне мектепке өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді.
Инклюзивті оқыту - оқушылардың тең құқығын анықтайды жəне ұжым
іс- əрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Адамдармен қарым-қатынасына
қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту -
барлық балалардың мұқтаждығын ескеретін ерекше қажеттілігі бар
балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы.
Инклюзивті білім беру балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін
қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге
талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген
өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың
жағдйын да өзгереді. Инклюзивті білім беруді ашқан мектептерде оқыған
балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіндік алады. Инклюзивті
оқыту балаларды жалпы білім беру үрдісіне толық енгізу жəне əлеуметтік
бейімделуге, жынысына, шығу тегіне, дініне қарамай балаларды
айыратын кедергілерді жоюға ата-аналарын белсенділікке шақыруға
балалардың түзеу-педагогикалық жəне əлеуметтік қажеттіліктерін арнайы
қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне бейімделуіне
жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді
саясат.
Инклюзивті (франц. inclusif – өзіне енгізетін, лат. include – ішіне аламын,
енгіземін) немесе енгізілген білім беру – жалпы білім беру мектептерінде
ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту үрдісін сипаттау үшін
пайдаланылатын термин. Инклюзивті білім берудің негізіне балалардың
кез келген кемсітушілігін болдырмайтын, барлық адамдарға тең қарым-
қатынасты қамтамасыз етиетін, бірақ ерекше білім алу қажеттіліктері бар
балалар үшін ерекше жағдай жасайтын идеология жатады.
Инклюзивті білім беру мүмкіндігі шектеулі балалар мен жасөспірімдердің
жалпы мектептердегі білім беру үдерісіне белсенді қатысуы ғана емес,
негізінен жалпы білім беретін мектептердің оқыту жүйесінің барлық
баланың қажеттіліктерін қамтамасыз ете алатындай болып тұтастай қайта
құрылуы.
Саламан Декларациясына сəйкес инклюзивті білім беру саясатының
міндеттері мынадай болып ерекшеленеді:
- Əрбір бала білім алуға құқылы жəне оны алуға тиіс.
- Əрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері
жəне оқуға деген мұқтаждықтары болады.
-Білім беру жүйесіне оң өзгерістер, яғни осы мұқтаждықтарды
қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту
Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі шығады. Ол
мына принциптер:

1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен
жетістіктерімен анықталады.
2. Əрбір адам сезуге жəне ойлауға қабілетті.
3. Əрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет
етеді.
7. Əрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай орындай
алатын əрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді
Инклюзивті оқыту - мүгедек пен дамуында сəл бұзушылығы мен
ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың
əлеуметтендіру жəне интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы
бірлескен оқыту.
2
3
3
Еліміздің барлық аймағында мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беруді
қолдау негізінде, жалпы білім беретін мектептерде түзете-дамыта оқыту
сыныптары біртіндеп ашылуда,бұл сыныптардың мақсатын көрсетіп, іске
қосыңыз.
2
3
4
Инклюзивті білім берудің мүмкіндігі шектеулі балаға қалай əсер ететінін
түсіндіріңіз.
2
3
5
Ақыл-ойы кемістігі бар балаларда қабылдау дамуының денгейін
көрсетіңіз.
Түйсік мен қабылдау қоршаған ортаны танудың алғашқы сатысы. Бұл
саты барлық өмір жолында маңызды болып қала береді. Ақыл-ойы кем
балалардың тежелген, шектелген қабылдау қабілеттері оның психикалық
даму барысына, орасан зор əсер етеді. Ақыл-ойы кем балалардың
қабылдау жəне сезіну қабілеттерін, белгілі психологтар И. М. Соловьев,
К. И. Вересотская, М. М. Нудельман, Е. М. Кудрявцевалар зерттеген.
M. M. Нудельманның зерттеулері, көру арқылы қабылдаудың көлемінің
тарлығын дəлелдейді. Мысалы, терезеден көрінген кала көрінісінен,
ақыл-ойы кем балалардың байқағандары, сау балаларға қарағанда,
анағұрлым аз болған.
Шолып қараудың шектеулі болуын, И. М. Соловьев өз
зерттеулерінде толық сипаттайды. Мысалы, сау балалар бірден
байқаса, олигофрендер біртіндеп байқайды деп жазады. Ақыл-
ойы кем балалар, көшеде келе жатып, айналасындағыны өзінің
сау құрбыларына қарағанда, аз байқайды. Сондықтан, ол бөтен
жерлерде, таныс емес жағдаяттарда абыржып қалады, жағдайды
бағалай алмайды, оқиғаның мəнісін аңғармайды. Демек,

олигофрендер обьектілер арсындағы қатынастар мен
байланыстарды дұрыс ұғына алмайды. Ақыл-ойы кем балалардың
қабылдауындағы, əсіресе көрнекті ерекшелігі психикалық үдерістердің
баяулығы. Яғни қандай бір затты, құбылысты байқау, ізденіспен,
обьектіні табуға тырысу, қоршаған ортаның белгілі бір бөлігіне іздене
қарау, оның қажетсіз бөліктерін назардан тыс қалдыру сияқты қабілеттің
жоқтығы. Сюжетті суреттерді қарастыра отырып, оның нақты мазмұнын
ажырата алмайды. Белсенді, сыни көзқарас, жағдаяттың мазмұнын талдау
сияқты дағдылар, бұл балаларда
қиындықпен қалыптасады. Ақыл-ойы кем оқушыларды еңбекке баулуда,
жалпы ой- өрісін дамытуда, қабылдаудың басқа түрлері үлкен рөл
атқарады, мысалы, кинестетикалық қабылдау. Бұл баланың өз денесінің
күйін кеңістікте сезінуі. И. П. Павлов мұндай кинестетикалық немесе
проприоцептивтік қабылдауларды қимыл-қозғалыс анализаторларының
жұмысы деп атайды. Ақыл-ойы кем балалардағы проприоцептивтік
сезінулердің дəл болмауынан, қимыл-қозғалыстың тепе-теңдігі бұзылады.
Олардың қимыл- қозғалыстары оқыс, аяқ-қолдары қатты сермеледі.
Психиканың дамуында есту арқылы қабылдау қабілеттері,
өзіндік маңызға ие. Есту арқылы қабылдау, сөйлеудің дамуымен
тікелей, əрі тығыз байланысты. Егер есту анализаторларының
аймағындағы саралаушы шартты байланыстар өте баяу
қалыптасса, сөйлеудің қалыптасуы тежеледі. Бұл өз кезегінде ой-
өрістің дамуын тежейді. Жүйке жүйесінде кемістігі бар, барлық
балалардың дерлік сөйлеудегі дыбыстарды ажырату қабілеттері
өте кеш, əрі қиындықпен қалыптасады. Миы зақымданған
балалардың арасында, есту анализаторы əсіресе, қатты зардап
шеккендері кездеседі. Кейде, мұндай балаларды ақыл-ойы кем
балалармен шатастыруға болады. Сондықтан, есту арқылы
қабылдау қабілетін, арнайы əдістемелердің көмегімен анықтау
қажет. Мұндай тексерулер, нағыз ақыл-ойы кемістігін, есту
арқылы қабылдау кемістігімен байланысты, екінші кемістіктен
айырып алуға мүмкіндік жасайды. Есту арқылы қабылдау, тек
сөйлеудің дамуына ғана емес, сонымен бірге, сан алуан

дыбыстардан тұратын, қоршаған ортаны сол күйінде дұрыс
қабылдауға тікелей əсер етеді. Егер осы түрлі дыбыстардан
құралған өмірді, баланың дұрыс қабылдауға мүмкіндігі болмаса,
оның айналаны бағдарлай алмауына таңдануға болмайды.
Уақыт пен кеңістікті қабылдау қабілеттері, айналаны
бағдарлауда өте маңызды. Егер сыртқы ортаны қабылдау
«жолдары» арқылы алынатын мəліметтер, бала санасына еніп,
қалыптасатын болса, онда мұндай «жолдары» өте тар, қиын
болып келетін, ақыл-ойы кем балалардың алатын мағлұматтары
өте аз, анық емес, түсініксіз болатындығына күмəн жоқ. Бұл
жерде Л. С. Выготскийдің ақыл-ойы кемістігінің алғашқы
(ядролық) жəне екінші симптомы туралы пікірінің мəні ашылады.
Нашар сезіну мен қабылдау нағыз өзекті симптомдард болып
табылады. Олар жоғары психикалық үдерістерді тежейді,
баяулатады, əсіресе ойлау қабілеті қатты зардап шегеді. Ақыл-
ойы кем оқушылардың сезінулері мен қабылдауындағы барлық
кемшіліктер мен ерекшеліктер арнайы мектептептердегі оқыту-
тəрбиелеу үдерісінде жеңілдейтін немесе орны толтырылатын,
салыстырмалы эксперименталды зерттеулерде дəлелденеді.
Түйсіну мен қабылдаудың дамуы, ЖЖЖ қызметінің біртіндеп орнына
келуінің көмегімен спонтанды түрде дамуы мүмкін. Осыған орай, жүйке
үдерістері анағұрлым икемделіп, күшейе бастайды, сезіну мен қабылдау
қарқыны жылдамдайды. Психикалық үдерістерді дамытуда, ең алдымен,
мектептегі оқу бағдарламасы септігін тигізеді Ол тек оқу ғана емес,
топсаяхаттар, серуендер, əртүрлі шаралар, ойындар, т.б. Өмірлік
тəжірибесі
молайған
балалардың
дүниетанымдары
кеңейеді,
мағлұматтары көбейеді. Айналаны тану сапасын жоғарылатудың негізгі
жолы. қабылдау мен сезіну
2
3
6
Ақыл - ой дамуының бұзылысы кезінде пайда болатын факторларды
көрсетіңіз.

2
3
7
Мектепке дейінгі жастағы қабылдаудың дамуы сенсорлы эталондар
жүйесін меңгеру арқылы жүретінін көрсетіңіз.
2
3
8
Аутизм ауруын тудыратын себептертерді көрсетіңіз.
2
3
9
Еліміздегі мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортаға
кіріктіру мəселесіне анықтама беріңіз.
2
3
10
Ақыл ойы дамымаған баланы оқыту техникаларын көрсетіңіз.
2
3
11
Инклюзивті білім берудің Қазақстандағы деңгейін көрсетіңіз.
2
3
12
Көзі нашар көретін оқушылар үшін жұмыс орны қандай болуы керек
жəне олардың оқу процесін жеңілдету үшін қандай қосымша шаралар
қолданылуы керектігін көрсетіңіз.
2
3
13
Көру қабілеті нашар жəне соқыр балаларды оқыту үшін оқу мен жазуда
сыни тұрғыдан ойлауды дамытудың қандай шығармашылық
стратегиялары қолданылатындығын көрсетіңіз.
2
3
14
ҚР сы дамуында кемістігі бар балалар мен аз қамтылған отбасы
балаларын əлеуметтік қолдаудың қандай шаралары мен бағдарламалары
бар жəне олардың еліміздің əлеуметтік дамуына қосқан үлесі туралы
жазыңыз.
3
1
1
Балалардың тірек-қимыл аппаратының зақымдалуын түсіндіріңіз.
алалардың туа біткен жəне жүре келе пайда болған аурулардың
7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды..
ірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда жəне журе
айда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай
үрлері болады.:
ірек қозғалысының түғаннан патологиясы:
қисык мойын
, сколиоз,
яқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған жəне тірек аппаратыньң зақымдалануы,
олиартрит, қанның. аурулары т.б.
ЦП ақырғы жолдары өте жиі кездесетін ауру, ол балалар
расынды жүйке жүесының жаратылған ауытқы.
ЦП ерте антогенезде мидың. зақымынан дамыуна пайда болады.
Мында
мидың
жас
бөліктеріне
əсер
етеді
–
үлкен
олушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу жəне
асқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП – да əр-түрлі
ұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық жəне сөйлеуінде
ЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы
арысында психикалық жəне сезінде бұзылуы анализтарлық
үйесіңің
қызметтер
, бұзылуы, cipecпe аурулары.
имыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы əртүрлі болады
ейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін.
сихологиялық жəне сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың
ұзылуы сияқты əртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың

те күрделі бұзылуында психологиялық жəне сөйлеу бұзылуы
олмауы мүмкін. Əлде керсінше де болады БЦП-нің себебі əртүрлі
олады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға
пренатальный),
жуу
барысында
(интранатальный),нəресте
езеңінде.
иянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті əйел
уырса (қызылша,
вирусты инфекция
, токсиплазмоз) жеріктік,
изикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның
рлестер
резус-фактор
бойынша
психологиялық
жарақат,
изикалық фактор дəрімен улануы, экологиялық қолайсыздық.
əзіргі уақытта дəлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса
акторлар. Əсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған
арақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу
арысындағы жарақат асфиксиямен сəйкес келеді. Осыдан еткен
алаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да
олуы мүмін ол
менингит
,энцефалит аурулары жəне ауыр бастың.
ақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
алалардық психикалық əрекетін хронологиялық жетелуі тез
оқталып соның барысын əр түрлі психикалық бұзылуы формасы
лінеді, бəрінен бұрын жанымыздылық əрекетінің бұзылуы.
озғалы
психикалық
бұзылуларының
өзара
байланысының
олмауы мүмкін мысалы: ауыр қозғалыстардың бұзылуы жеңіл
сихикалық дамуының бөгемүі мен 6ipiктесу, ал жеңіл БЦП
үрлері ауыр психикалық қызметерінің дамымауымен.
сихикалық дамуының аномалиясы БЦП балаларға мінездемесі
рекше: мидың органикалық бұзылуы əр түрлі қозғалыстардың
өлеу жəне сенсорлық деректерімен болады. Генездегі психикалық
ұзылумыунда басты рөлді əрекетін шектелуі, əлуметтік қатынас,
онымен қатар тəрбиелеу жағдайлары, айналысы да ойнайды.
ЦП
ауруының
интелектуалдық
деректісінің
құрылысы
пецификалық ерекшелігімен мінездемледі.
Айнала туралы түсінігінің жəне аз білсендігі.Ол бірнеше
ебептерден болады а)өріксіз
изоляция
, баланың құрдастарымен,
лкендер қатынастауы, жүре алмағандықтан. б) заттық –

рактикалық əрекетің процсінде айналамен тануыстыруының
иыншылығы, козғалыстарының бұзылуының əсері. в) сенсорлық
ызметтерінің бұзылуы.
ҚП ауруында анализаторлық жүйсінің əртүрлі координациялық
рекеттерінің
бұзылуы
белгіленеді.
Көру,есту,бұлшық
ет
уындарының патологиясы жалпы қабылдауына біленеді, көбін
лар өз практикасынан білееді.
Интелектуалдық жеткіліксіздігі
біргелікті емес
,дисгармониялық
інез, яғни 6ip интелектуалдық қызметтерінің бұзылуы, басқа
амуларының
тежелеуі,үшіншілерінің
сақталуы.
Ерте
даму
езендегі
миын
органикалық бұзылуы психикалық дамуы
озаикалық мінездемемен байланысты. Мидың жəне ен жас
ызметтеріне əсер етеді олар интеллектуалдық əрекеттерінің
үрделі биік ұйымдастырушы жақтарын қамтамасыз етеді жəне
асқа биік қыртыстарының қкызметтерің қалыптастырады. Жоғары
ыртыстық
қызметтерінің.
қалыптаспауы
тең,
əрекеттік
ұзылуының манызды звеносы болады.
ейбір
балалардың
көрнекті
ойлау
формалары
амиды,басқаларында керсінше көрнекті əрекеттін ойы бұзылады
а сонда логикалық ойлауы дамиды.
Психоорганикалық кұбылыстарының анықталуы – аяулауы,
сихикалық
процестерінін төмендеуі
, басқа əрекеттерге ауысуы ,
қылас концетрациясының толық еместігі, механикалық есінің
өмендеуі көп балалардың танымдылық белсенділігі төмен,
ондықтан
оқуға
деген
қызығушылығы
жоқ
,
баяулауы
,
қыптылығы жəне басқа психикалық процестерге ауысуы жоқ.
ала тез шаршайды.
ЦП балалардың эмоциялық еркіндік сфераларының қатарының
ұзылуы тəнімді. Кейбір балаларда жоғары эмоцияларды түрде
лінеді, тітіренту,басқаларында тоқтатылған ұялшақтық.

ала жыласа, күлсе тоқтай алмайды. Жаңа сəттерде, шаршағанда
үшейеді.БЦП балалардың. тұлға құқрылысы ерекше.
ЦП балалардың дефект құрылысында манызды орынды сөйлеу
ұзылуы алады, олда мидың локомдық бұзылуына байланысты.
еректі бас мидың қыртыстарының
дамымауы баланың сөйлеу
,
сихикалық əрекет дамуына əсер етеді. Көп қателіктерді ата-аналар
ібереді, олар баланың сезін дамытпай, өздері алдынала жасайды,
онымен бала сөйлеу қатынасынан айырылады.
ЦП балалардың сөйлеу жəне козғалыс бұзылуымен байланысты.
оникалық
рефлекстерінің
ұзақ
сақталуы
артикуляциялық
ппаратының бұлшық еттерінің тонусына тepic əсерін тигізеді.
өйлеу бұзылуы баланың айналамен қатынасын тepic дамуында
иындатады.
ЦП психикалық дизонтогенездің ерекше түрі туралы айтуға
олады: дамуыньң тапшылығы кейбір анализаторлық жүйесінің
уыр бұзылуында психикалық дизонтогенез пайда болады,сонымен
атар БЦП-да козғалыс кейбір психикалық қызметтерінің бұзылуы
алпы психикалық дамуды тоқтатады.
3
1
2
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларда қандай тіл кемістігі жиі
кездесетінін айтыңыз.
Тірек қимыл аппараты зақымдалған балалардың кемістік құрылымының 80% тіл мүкістіктері
құрайды. Тіл мүкістіктердің ауырлығымен орналасуына байланысты. Тіл мүкістіктерінің
механизімінде ең маңыздысы болып қозғалыс патологиясының өзі болып табылады.
Тірек–қимыл
аппаратының
зақымдалуы
кезінде
тіл
мүкістіктері
тікелей
қозғалыс
бұзылуларымен
байланысты.
Сонымен
қатар
, артикуляциялық аппараты зақымдалуы
ауырлығымен қол қызмет зақымдануынң ауырлығы байланысты. Тірек–қимыл аппараты
зақымдалған балаларына əр түріне өзіндік тіл кемістіктері тəн. Сөйлеу кемістіктері тірек–қимыл
аппараты зақымдалған балалардың басқалармен қарым–қатынасын тежеп қиындата қоймай
олардың жалпы дамуына кері əсерін тигізеді. Тірек–қимыл аппараты зақымдалған балаларда
келесі тіл кемістіктері байқалады: дизартрия, тіл дамуының тежелуі, алалия, жазбаша сөйлеудің
бұзылулары.
Тірек–қимыл аппаратының зақымдануы кезінде баланың сəбилік жəне ерте жасында
ата-аналарының барлық күштері зақымдалған тірек–қимыл қызметін дамытуға жəне түзетуге,
яғни қалыпқа келтіруге бағытталады.
Мұның себебі
, кейбір ата-аналар баланың психикалық
жəне тілдік дамуының ерекшелігін байқаса да, арнайы педагогтарға, логопедтерге, психологтарға
жүгінуге асықпайды. Басқалары баланың психикалық жəне тілдік дамуы оның қозғалыс
əрекетінде үлкен жетістіктерге жеткенде немесе сауығып кеткенде қалыпқа келеді деп есептейді.

Ал үшіншілері қандай да бір ауру
əрқашан баланың психикасында
, тəртібінде өзгерісті
қалдырады деп санайды. Осындағы кез келген жеке ойлар көптеген ересектердің тірек-қимыл
аппараты зақымдалған балаларға арналған арнайы (түзету) оқыту мен тəрбиелеу жүйесі бар
екенін білмейтіндіктерін көрсетеді. Осыған орай, осындай патологиясы бар балалармен
жүргізілетін психологиялық-педагогикалық жəне логопедиялық түзету жұмыстарының негізгі
бағыттары мен жолдары бірнеше онжылдықта əзірленіп, əртүрлі мекемелердің тəжірибесінде
кеңінен қолданылып жатыр. Ресейлік ғалымдар тірек–қимыл аппаратының
зақымдалуы бар
балаларды
, оның өмірінің алғашқы айларынан бастап-ақ арнайы оқыту мен тəрбиелеу
қажеттілігін негіздеді. Олар негізгі мақсаттарды көрсетіп, сəбилік, ерте жəне мектепке дейінгі
жаста жүргізілетін түзету жұмыстардың мазмұны мен əдістерін ашып, жəне оларды ерте
бастаған жөн екенін түсіндіріп, дұрыс түзету əрекетінің жағдайлары кезінде аса тиімді екенін
дəлелдеді.
Түзете-дамыту жұмысының мақсаты дер кезіндегі
тілдік жəне танымдық даму
, баланың жеке
тұлға ретінде қалыптасуы мен қоғамда бейімделуін қамтамасыз ететін іс-əрекеттер жүйесін
бірізділікпен дамыту жəне түзету, қолдың ұсақ моторикасын қалыптастыру болып табылады.
Осыған орай, түзете-дамыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі қағидаларын атауға болады:
- Тірек–қимыл аппараты зақымдалған балалар үшін түзете-дамыту жұмысының ерте басталғаны
дұрыс, себебі қимылдық бұзылыстар басқа да қызметтердің екіншілік
тежелуіне əкелетіндіктен
,
өмірінің алғашқы аптасынан жəне айынан бастау керек.
- Педагогикалық түзету кезінде дефектолог пен мүгедек баланың ата-анасы арасында өзара
байланыстың болуы өте маңызды. Отбасылық тəрбие қателіктері психофизикалық дамудың
ауытқуын одан да қиындатып жіберуі мүмкін. Сондықтан, ата-аналар дефектологтан баласының
өзіне-өзі қызмет көрсету дағдысы, қолдың
ұсақ моторикасын дамытуды
, қорғаныс тəртібін
сақтау, ерекше баласына шыдамдылықты таныту, үй жағдайында ауызша жəне жазбаша сөйлеу
тілін қалыптастыру бойынша ұсыныстар мен кеңестерді алып жатады. Осындай кешенді
түзете-дамыту
жұмыстары танымдық
, қимыл-қозғалыстық жəне эмоционалды-ерік саласындағы
кемшіліктерді жоя отырып, əр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына жəне əлеуметтік ортаға
бейімделіп енуіне оң əсер етеді.
3
1
3
Ата-аналардың балаларының дамуындағы байқалған ерекшеліктеріне
қарамастан мамандарға жүгінбеуінің себебін түсіндіріңіз.
Мүмкіндігі шектеулі баласы бар отбасында өз кезегінде толып жатқан проблемалар туындайды:
дамудағы кемістіктің қандай көріністе кездесетіні
туралы мағлұматтың болмауы
, баланың
болашақтағы дамуы туралы болжай алмауы, өздері қамқорлық жасай алмайтын уақыттағы
баланың тағдыры үшін алаңдау; ата-аналардың психологиялық дезадаптациясы; мүмкіндігі
шектеулі баланы тəрбиелеуден бас тарту мен баланы мемлекеттік мекемеге орналастыру туралы
шешім қабылдаудағы сергелдең сондай-ақ, баланың тууымен қатар материалдық жəне əлеуметтік
проблемалар да пайда болады. Отбасы мен қоғам арасындағы қарым-қатынас қиындайды. Егер
мемлекет тарапынан көрсетілетін əлеуметтік жəне моральдық-психологиялық қолдау жеткіліксіз
болса, мұндай жағдаяттар өрши түсуі мүмкін. Сондықтан мүмкіндігі шектеулі баланы үй
жағдайында тəрбиелеу туралы ата-аналарды сауаттандыру жұмыстары жүргізіледі, арнайы
əдебиеттермен қамтамасыз етіледі.
Дамуында қандай да бір ауытқуы бар бала өсіріп отырған барлық ата-аналардың мінез-құлқының
бірнеше түрін ажыратады:
- Ата-ана баланы оның кемістігімен бірге қабылдауы – баланың кемістігін қабылдайды, адекватты
бағалайды жəне балаға шынайы адалдық көрсетеді, оның кемістігіне деген жағымсыз көзқарас
немесе өзін де, баланы да кінəлау сезімі болмайды.
- Теріске шығару, мойындамау реакциясы – баланың кемістігі мен мүмкіндіктерінің шектелуі
теріске шығарылады, сондықтан баласының қабілетінің жоғары болуын талап етеді.
- Шектен тыс қорғау реакциясы – бұл тым күшті қамқорлық жасау, балаға аяныш сезімімен қарау
жəне шектен тыс жақсы көру. Баланың орындайтын істерін өздері орындайды, нəтижесінде бала
өздігімен əрекеттенуге дəрменсіз, өмір бойы инфантильдік деңгейде қалып қояды.
- Баладан жасырын бас тарту, шеттету – бұл жағдай ұят болып саналады.
Ата-аналар өздерінің
жиреніш
, жеккөрініш сезімдерін шектен тыс қамқорлықпен жасырады.
- Баладан ашық бас тарту, шеттету – мұнда ата-аналар өздерінің жауығу, жеккөру сезімдерін
жасырмайды. Ата-аналар өздерінің бақытсыздығына қоғамды, дəрігерлерді, мұғалімдерді
кіналайды, балаға да оның кемістігіне де адекватты емес көзқараспен қарайды.
Шектен тыс қамқорлық (протекция) пен бас тарту, жасырын немесе ашық шеттету – мұның
барлығы
ата-ананың теріс реакциялары
, бұлар баланың дамуын тежейді немесе дамуға кедергі

жасайды. Мұндай отбасыларына психологиялық қолдау қажет, сондықтан мұнда əлеуметтік
қызметкерлер, арнайы мамандар үлкен роль атқарады.
Мүмкіндігі шектеулі баласы бар ата-ана үшін теріс эмоциональдық сезімдер туғызып қана
қоймайды, ол отбасының үйреншікті тұрмысын, өмір сүру жағдайын өзгертеді, отбасындағы басқа
балаларға деген көзқарас пен олармен қарым-қатынасты да өзгертеді. Кейбір отбасылар ел көзіне
түспеуге тырысып тасаланады, аяушылыққа немесе
мазаққа тап болудан қорқады
, басқа
туыстарымен қарым-қатынастарын шектейді. Мұның барлығы қоғамның мүмкіндігі шектеулі
балаларды қабылдауға дайындық деңгейіне байланысты, қоғам əлі де бұған əзір емес. Қоғам
қоғам болғалы дені сау адамдар мен даму мүмкіндігі шектеулі балалар арасында болатын
«психологиялық бөгет» əлі де түбегейлі өшкен жоқ. Бұл жағдайдан адамдардың моральдық
қатігездігі арта түседі, өзге адамдардың бақытсыздығы мен қасіретіне деген сезімталдық
жоғалады.
Мүмкіндігі шектеулі бала дүниеге келгеннен кейін оның тəрбиесіне отбасының əрбір мүшесі
жауапты болуы тиіс. Сондықтан, мұндай отбасыларға арнайы педагог мамандардың, соның ішінде
дефектолог, психолог, əлеуметтік-педагогтардың көмектері ауадай қажет. Мүмкіндігі шектеулі
балалар ерекше көңіл бөлуді, арнайы тəрбиелеу мен оқытуды талап етеді. Оның отбасындағы
қарым-қатынасын жəне өзі қатарлас
балалармен араласуын анықтау
, олармен бірдей деңгейде
араласуына мүмкіндік туғызу, білім деңгейіне сай оқыту жəне қоғамның болашақта өз-өзіне
сенімді азамат етіп тəрбиелеу үшін педагог мамандар ата-аналармен, əлеуметтік сала
қызметкерлерімен тығыз байланыста болуы керек. Тек осы жағдайда ғана, мүмкіндігі шектелген
балалардың өздерін қоғамның толыққанды азаматы ретінде қабылдауына жағдай туады.
Қазіргі кезде мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған əртүрлі дəрігерлік-əлеуметтік мекемелер мен
психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттері т.б. қызмет етеді. Аталған мекемелердің қызметі
үш негізгі мəселені қамтиды. Бірінші орында – білім бағдарламасын меңгеруде қиындық көретін
балаларға көмек беру; екінші орында – əр баланың ерекшелігіне қарай дара психологиялық,
педагогикалық, əлеуметтік,
дəрігерлік
, заңгерлік қолдау жасауды жүзеге асыру; үшінші орында –
білім беру мекемелерінде баланың дамуына ықпал ететін анағұрлым қолайлы жағдайлар туғызу.
Психологиялық қызметтің құрылымдық буындары Қазақстан Республикасындағы əрбір білім беру
мекемесінде бар (балабақшалар, əртүрлі типті мектептер, балалар үйлері, интернаттар, орта
кəсіптік оқу орындары, жоғары оқу орындары т.б.).
Ата-аналарды оқыту отбасындағы баланы тəрбиелеуге байланысты білімдер мен дағдылар туралы
ақпараттарды тарату мақсатындағы жүйелі жəне мақсатты жұмыстардың бірі болып табылады.
Педагогика ғылымында ата-аналарды оқытудың екі маңызды міндеті қарастырылған. Олар:
1) бала тəрбиесіне қажетті, педагогикалық білімдерді жинақтау;
2) өзін-өзі тəрбиелеу, ата-аналарға өз мүмкіндіктерін
дұрыс бағалауға көмектеседі
, балаға деген
сенімділік пен дұрыс ұстанымды қалыптастырады .
Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-наларымен жұмыс істеудің бірнеше бағдарламалары
жасалған. Бірінде – барлық күш бала мінез-құлқын түзетуге бағытталса, басқалары – оның ақыл
ойының дамуына арналған. Ата-ана тəрбиесінің жалпы бағдарламаларына тəн нəрсе, балалардың
əртүрлі міндеттерді шешу кезінде, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасауда, əртүрлі
жағдайларда мінез-құлықтың түрлерін таңдағанда оның дербестігін кеңейтуге ұмтылу болып
табылады.
Əр түрлі арнайы бағдарламалар баланың тілін дамытуға, оның танымдық жəне əлеуметтік
дағдыларын, қоғамда
өзін-өзі дұрыс ұстай білуін
, яғни баланың тұлғасын дамытуға, əлеуметтік
біліктілік пен мінез-құлқын бейімдеуге бағытталған.
Ата-анаға көмек бағдарламалары өзінің ерекше бағасын ақыл-ойында кемістігі бар балалардың
отбасымен жұмыс істеген кезде алады. Аталған бағдарламалардың мақсаты төмендегідей болып
табылады:
ата-анаға жоғары дəрежедегі психологиялық көмек көрсету;
ата-анаға баласын тəрбиелеу мен оқытуда белсенді əрекет жасау үшін керекті жағдайлар туғызу;
баланың дамуына қолайлы отбасылық жағдайлар жасау мақсатында жақын туыстарына көмек
көрсету;
ересектер мен олардың балалары арасында дұрыс қарым-қатынас қалыптастыру.
3
1
4
Тірек-қимыл
аппаратының
зақымдануы
бар
балаларға
эмоционалды-энергетикалық
сфераның
қандай
ерекшеліктері
тəн
екендігін айтып беріңіз.
БЦП балалардың эмоциялық еркіндік сфераларының қатарының бұзылуы тəнімді. Кейбір
балаларда жоғары эмоцияларды түрде
білінеді
, тітіренту,басқаларында тоқтатылған ұялшақтық.
Бала жыласа, күлсе тоқтай алмайды.
Жаңа сəттерде
, шаршағанда күшейеді. БЦП балалардың.
тұлға құрылысы ерекше.
Тірек–қимыл аппаратының зақымдануы кезінде психикалық даму кемістігі танымдық əрекетінің,
эмоционалдық-жігерлі сферасының жəне жеке тұлғаның қалыптасуының бұзылуларынан
тұрады.

Тірек–қимыл аппаратының зақымдануындағы интеллект кемістігінің құрылымы бір қатар өзіндік
ерекшеліктерімен сипатталады:
Қоршаған орта туралы мəліметтің бір шама аз көлемі. Бұл келесі себептердің салдары болып
табылады: а) ұзақ мерзім бойы қозғалмау жағдайы жəне кеңістікте ерсілі-қарсылы жүру
қиындығымен
байланысты
амалсыз
оңашалау,
құрбылармен
ересек
адамдармен
қарым-қатынастың шектеуілігі
, б) тірек–қимыл зақымдануымен байланысты затты-практикалық
əрекет барысында қоршаған ортаны танудың қиынға түсуі, в) сенсорлық қызметтердің бұзылуы.
· Тірек–қимыл аппаратының зақымдануы кезінде əр-түрлі талдағыш жүйелерінің үйлесімді
қызметінің бұзылулары байқалады. Түрлі заттарды сипау, манипуляциялау, яғни іс-барысында
тану қызметтері ТҚАЗ кезінде бұзылады.
·
Ой-өріс кемістігінің əркелкі
, дисгармоникалық түрде болуы, яғни бір интеллектуалдық
қызметтер бұзылып екіншісі тежелсе, үшіншісі қалыпты жағдайда сақталып қалады. Мұндай
өзгешелік мидың ерте даму сатысындағы органикалық зақымдануымен байланысты. Сонда
көбінесе жоғарғы интеллект қызметімен басқада ең жағарғы қыртыс функцияларды қамтамасыз
ететін мидың «жастау» функционалдық жүйелері күйзеледі. Кейбір балаларда ойлаудың көрнекі
түрлері
дамиды,
басқаларында,
керісінше
,
көрнекі-қызметтік
ойлау
төмендегенімен
сөйлеу-логикалық ойлау жақсырақ дамиды.
· Психоорганикалық көріністердің ұлғаюы: психикалық процестердің бəсеңдігімен əлсіреуі,
əрекеттің басқа түрлеріне ауысуы, зейін шоғырлануының жеткіліксіздігі, механикалық зерде
көлемінің төмендеуі.
Тірек–қимыл аппараты зақымдалған балаларға эмоционалдық–жігерлі сферанының бұзылулары
тəн. Кейбіреулерінде ол жоғары эмоционалдық қозуымен қатар шегіндірілген
тежелуімен
байқалады
, басқаларына – ұяңдықпен сескенушілікпен сипатталады. Тəртіп бұзылулары
қозғалыстың шегіндірілген тежелу, ашушаңдық, қоршағандарға қарсы шығумен сипатталады. Ал
кейбір балаларда
керісінше толық немқұрайлық
, селқостық, қатынаспаушылық орын алады.
ТҚАЗ балалардың психологиялық сипаттамасы И.О Левченко, И.И. Мамайчук еңбектерінде
ұсынылған. Тірек–қимыл аппаратының
зақымдануы қозғалтқыш
, сенсорлық, когнитивті,
əлеуметтік депривацияға жəне эмоционалды–күш жігерінің зақымдануымен көрініс табады.
Эмоционалдық сферасы көптеген себептерге байланысты сəтсіздікке ұшырайды. Бір жағынан
баланың орталық жүйке жүйесінде зиянды органикалық зақымдануы оның аффективті
тұрақсыздыға əкеп соқтырады. Тірек–қимыл аппараты зақымдалған
балаларда сонымен қоса
,
ақыл–ой кемістігі қатар жүрсе, онда бала сырттан келген тітіркендіргіштерге жауап қайтара
алмайды. Егерде ақыл–ойы кем болмаса, онда балалар кез–келген тітітркендіргіштерге жауап
қайтара алады
3
1
5
Церебральды сал ауруы бар балалар: негізгі қозғалыс жəне сөйлеу
бұзылыстары туралы жазыңыз.
Церебральды сал ауруы (ЦП) қимыл-қозғалыс пен позаның бұзылуын тудыратын жетілмеген
мидың зақымдануынан туындайды. Бұл босанғанға дейін немесе босану кезінде немесе олардың
өмірінің алғашқы екі жылында болуы мүмкін.
Церебральды сал ауруы бар балалар мен ересектерде
бұлшық еттерін қозғалту
, бақылау жəне
үйлестіру проблемалары бар. Кейбір церебральды сал ауруымен ауыратын
адамдарда ақыл-ой
кемістігі
, құрысулар жəне көру немесе есту қиындықтары бар.
Церебральды сал ауруы екі жолмен жіктеледі – дененің қай бөліктері көбірек зардап шегеді жəне
қандай қозғалыс бұзылысы көбірек көрінеді.
Церебральды сал ауруының төрт түрі бар. Олар мидың əртүрлі аймақтарының зақымдануынан
туындайды.
Церебральды сал ауруының түрлері:

жүктеу/скачать 4.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: