Ылым министрлiгi шщкЩрiм атында

Сыр“анау подшипниктерініЈ ж±мыс істеу ›абілеттілігі ЇйкелістіЈ шамасына байласнысты аны›талады 24.3 суреттегі є=»1+»2 - с±йы› ЇйкелістіЈ пайда болу шартын кйрсетеді. М±нда“ы »1,»2 йЈделген беттердіЈ тегіс емес жерлері биіктіктіЈ ›осындысы. Ал диаграммада“ы f ЁCтыЈ еЈ кіші мЩні екінші нЇктеден сипатталады. ДЩл осы сЩтте біліктер мен подшипниктердіЈ беттеріндегі кедір-б±дырлар маймен толады да , с±йы›ты› Їйкеліс пада болады. Осы Їйкеліс коэффициентініЈ шамасы µ §-“а байланысты болады.

µ § (24.2)

М±нда“ы µ §-подшипниктіЈ ж±мыс істеу режимін сипаттайтын йлшемсіз коэффициент; µ §майдыЈ динамикалы› т±ра›тылы“ы; р-подшипниктіЈ тірек бетіне тЇсіретін меншікті ›ысымы.

µ § йскен сайын май ›абатыныЈ ›алыЈды“ы да ±л“ая береді. Б±л кедір-б±дырлардыЈ маймен толы› жабылуына Щкеп со“ады. Сонды›тан графиктегі 2-3 нЇктелер арасында“ы Їйкеліс с±йы› Їйкеліс деп аталады. С±йы› Їйкеліс кедергісі : f =0,001ЎK0,005.

Егер жо“арыда кйрсетілген шарт орындалмаса, онда жартылай с±йы› немесе жартылай ›±р“а› Їйкеліс пайда болады. ОлардыЈ Їйкеліс коэффициенті: f =0,008ЎK0,1(жартылай с±йы› Їйкеліс); f =0,1ЎK0,3 (жартылай ›±р“а› Їйкеліс).

Подшипниктер екі жолмен майланады:

љысыммен майлау(насоспен-гидростатикалы› майлау).

Айналып т±р“ан бйлшектерін шашатын май тамшылары мен гидродинамикалы› майлау.

СоЈ“ы кезде Їйкеліс коэффициентін мЇлде азайту Їшін сыр“анау подшипниктерін ауамен майлау Щдісі ±сынылуды. Ауа т±т›ырлы“ыныЈ мйлшері йте аз. Мысалы, индустриал майыныЈ т±т›ырлы“ы ауа т±т›ырлы“ынан 10 есе арты›. Майлайтын ауа ›абатыныЈ ж±мыс ›абілеттілігі жЩне айналу“а ›арсыласты“ы май ›абатымен салыстыр“анда тймен. Сонды›тан ауамен майланатын подшипниктер йте жо“ары жылдамды›пен айналатын жЩне кЇш шамалы тЇсетін біліктерде ›олданылады.

Ауамен майланатын подшипниктерді тймендегінше жобалап есептейді. Подшипникке тЇсетін кЇштіЈ шамасы былай аны›талады.

F =0,5рldКнК3 (24.3)

М±нда“ы р-меншікті ›ысым, ld- подшипниктіЈ ±зынды“ы мен диаметрі. Ал Кн жЩне К3 коэффициенттерініЈ мЩндері арнаулы кітаптан алынады. ®йкеліс моменті

МЇйк =µ § (24.3)

М±нда 4µ §- радиалды саЈылау; µ §-ауаныЈ динамикалы› т±т›ырлы“ы;µ § - біліктіЈ б±рышты› жылдамды“ы; d ЁC подшипниктіЈ диаметрі; µ § - ара ›атынас эксцентриситет.

®йкеліс коэффиценті: f=µ §

Машиналарды жЇргізу жЩне то›тату кезінде сыр“анау подшипникпен біліктіЈ сіреспеуі Їшін олардыЈ арасында“ы саЈылау“а 0,2...0,5МПа ›ысыммен ауа беру ›ажет.

Домалау подшипниктері. љазіргі кезде біздіЈ подшипник жасау йнеркЩсібібіз домалау подшипниктердіЈ мыЈнан астам тЇрлерін шы“арады. Ал олардыЈ ішкі диаметрлерін 1мм-ден 5-метрге дейін, салма“ы 0,5г-нан 3,5-тонна“а дейін жуы›тап жасай алады. Кйбінесе домалау подшипниктері домалау жолдары (науашалары) бар сырт›ы жЩне ішкі шы“ыршы›тан, осы шы“ыршы› жолдарында домалайтын шариктерден немесе роликтерден (домалау бйлшектерінен) жЩне сеператордан т±рады. Сеператор домалау бйлшектерін бір-бірінен бйліп ба“ыттап, олардыЈ д±рыс ж±мыс істеуін ›амтамасыз етеді.

Бір›атар жа“дайларда домалау подшипниктерін йлшемдерін кішірейту Їшін шы“ыршы›тардыЈ алынып тасталуы мЇмкін. М±ндай подшипниктерде домалау бйлшектері біліктегі немесе осьтегі домалау жолдарында (науашаларда) ›оз“алып т±рады.

Сыр“анау подшипниктерімен салыстыр“анда домалау подшипниктері аса кйп кЇтімді ›ажет етпейді жЩне ж±мыс кезінде м±нда Їйкеліс бйлшектерініЈ ›ызуы шамалы болады. Сонымен бірге б±л подшипниктерде Їйкеліс кЇшініЈ моменті мен жЇргізу моменті аз жЩне майлау материалы да кйп ж±мсалмайды. Міне, осы арты›шылы›тар домалау подшипниктердіЈ йнеркЩсіптіЈ машина жасау жЩне прибор жасау салаларында кеЈінен ›олданылуын ›амтамасыз етеді. Домалау подшипниктері кеЈінен стандарттал“ан жЩне оларды йндіру ісі мамандандырыл“ан зауыттарда шо“ырлан“ан. Б±л зауыттарда домалау подшипниктерін жаппай йндірі олардыЈ сапасыныЈ жо“ары жЩне ба“асыныЈ тймен болуына мЇмкіндік береді.

Осындай арты›шылы›тарымен бірге домалау подшипниктерініЈ сыр“анау подшипниктерімен салыстыр“анда кемшіліктері де бар. Атап айт›анда жо“ары б±рышты› жылдамды›пен Їлкен кЇш Щсер еткенде подшипниктердіЈ шыдамдылы“ыныЈ кемуі ; со››ы жЩне айнымалы кЇштерді ›абылдау шектілігі; Їлке кЇштерде ж±мыс істейтін подшипниктер диаметрлерініЈ Їлкен болуы; поддшипниктерді аз шы“ар“анда олардыЈ ›ымбат›а тЇсуі.

Осы“ан орай, тиісті машина жасау йнеркЩсібініЈ кейбір салаларында домалау подшипниктерініЈ орнына сыр“анау подшипниктері шы“арылады.

Домалау подшипниктері домалау бйлшектерініЈ пішініне ›арай шарикті жЩне роликті подшипниктерге бйлінеді. РоликтердіЈ пішініне ›арай роликті подшипникті ±зын жЩне ›ыс›а цилиндрлі роликлі, б±рама роликті, немесе диаметрі кіші ±зын цилиндрлі роликті деп ажыратады.

Шарикті подшипниктер роликті подшипниктерге ›ара“анда жо“ары б±рышты› жылдамды›тарда жа›сы істейді, йздігінен орны“у“а ›абілетті жЩне олардыЈ бЩрі де осьтік кЇштерді ›абылдай алады. Ал роликті подшипниктердіЈ шарикті подшипниктермен салыстыр“анда жЇк ›абілеттілігі арты› келеді.

Домалау подшипниктерініЈ домалау бйлшектерініЈ ›атар санына ›арай бір ›атарлы, екі ›атарлы жЩне кйп ›атарлы деп ажыратады (25.1-сурет)

љабылдау кЇшініЈ ба“ытына ›арай домалау подшипниктерініЈ тек ›ана радиалды кЇштерді ›абылдайтындарын ЁC радиалды, ал тек ›ана осьтік кЇштерді ›абылдайтындарын ЁC сЇйеніш, радиалды жЩне осьтік кЇштерді ›абылдайтындарын ЁC радиалды сЇйеніш домалау подшипниктері деп бйледі.

Домалау подшипниктері конструциялы› жЩне пайдалану ерекшеліктеріне ›арай йздігінен орны“атын жЩне йздігінен орны›пайтын (барлы› сфералы емес подшипниктер) болып бйлінеді.

Габариттік йлшемі (диаметрі, ені, биіктігі) мемлекеттік стандарт бойынша бекітілген.

Домалау подшипниктері радиалды› габариттік йлшемдері бойынша йте жеЈіл (екі сериялы,) ерекше жеЈіл (екі сериялы), жеЈіл, орташа, ауыр (барлы“ы жеті серия) болып, ал кйлденеЈі бойынша ЁC еЈсіз, Щдеттегідей кеЈ жЩне ерекше кеЈ ЩртЇрлі серия“а бйлінеді.

љазіргі кезде жеЈіл жЩне орташа сериялы, енді домалау подшипниктері кеЈінен тарал“ан.

Домалау подшипниктері каталогтармен Щріптерден т±ратын шартты белгілермен белгіленеді.

Домалау подшипниктерініЈ шариктері, роликтері жЩне шы“ыршы›тары кйбінесе ШХ6, ШХ9,ШХ15 жЩне ШХ15СГ сия›ты жо“ары кйміртекті хромды болаттардан жасалады. (м±нда“ы цифрлар хромныЈ мйлшерін проценттіЈ оннан бір бйлігімен кйрсетеді). ШХ15СГ болатыныЈ ›±рамында ›осымша 0,5% кремний жЩне шамамен 1%-дай марганец бар.

Хромды болаттар мен бірге домалау подшипниктерініЈ шариктері, роликтері жЩне шы“ыршы›тары аз кйміртекті ›оспалы шыны›тырыл“ан жЩне цементтелген болаттардан да жасалады.

Б±л подшипниктердіЈ сеператорлары кйміртекті ж±мса› болаттан, ›оладан, алюминидіЈ ерітпе ›оспаларынан пластмассалардан жЩне т.б материалдардан жасалады.

СоЈ“ы кезде домалау подшикниктерініЈ шариктері мен роликтерін пластмассалардан (кйбінесе шынылы пластиктерден) жасай бастады, б±л жа“дайда подшипниктердіЈ шусыз, бір›алыпты ж±мыс істеуі ›амтамасыз етіледі.

Жо“арыда біз домалау подшипниктерініЈ кйптеген конструкциялы› тЇрлерініЈ бар екендігін бай›ады›. Енді не“±рлым кйп тара“ан домалау подшипниктерініЈ конструкциясы мен оладыЈ міндетін ›арастыралы›.

ЕЈ алдымен шарикті подшипниктердіЈ негізгі тЇрлеріне назар аударайы›. Радиалды бір ›атарлы шарикті подшипник МЕСТ 8338-75 бойынша стандарттал“ан (25.2 а-сурет)

Олар сырт›ы жЩне ішкі шы“ыршы›тан, бір›атар шариктер мен сеператордан т±рады. Б±л подшипниктер кйбінесе радиалды кЇштер кезінде пайдаланылады. Сондай-а› олар кейбір жа“дайда радиалды кЇшпен бір мезгілде осы кЇштіЈ пайдаланылма“ан бйлігініЈ 70%-дан аспайтын осьті кЇштер Щсер еткенде де ›олданылуы мЇмкін.

Б±л подшипниктер йзініЈ жина›тылы“ы, жеткілікті жЇк кйтергіштігі шыдамдылы“ы, осьтік кЇштерді ›абылдай алатындылы“ымен кеЈінен тарал“ан. Сфералы подшипниктіЈ йздігінен орны“уын ›амтамасыз ету Їшін оныЈ шы“ыршы“ыныЈ науашасы подшипник центрінен сызыл“ан сфералы› бет бойынша жасалады. Б±ндай подшипник негізінде білік 2-3 градус›а ›и“ашталуы бол“ан кездегі радиалды кЇштерге ж±мыс істейтіндігініЈ 20%-нан аспайтынды“ын осьтік кЇштерді де ›абылдай алады.

Домалау подшипниктерініЈ ішкі диаметрі 3...10 мм аралы“ында Щрбір 1мм-ден кейін, 10...20мм аралы“ында 2-3 мм-ден кейін, 20-110 мм аралы“ында Щрбір 5 мм-ден, 110...200 мм аралы“ында 10 мм-ден, ал 500 мм-ден жо“ары 20 мм-ден кейін стандарттал“ан.

Домалау подшипниктерініЈ номерлері тйменгі шартты белгілерді кйрсетеді. ЕЈ соЈ“ы цифраны 5-ке кйбейтсек подшипниктердіЈ диаметрі 20...495 мм аралы“ында аны›талады. СоЈынан немесе оЈынан сана“анда 3-ші цифр олардыЈ сериясын, ал 4-ші цифр подшипниктерініЈ тЇрлерін тйменгіше аны›тайды. 3-ші цифр: йте жеЈіл серия ЁC 1, жеЈіл-2, орта-3, ауыр- бір›атарлы шарикті подшипниктер ЁC 0 радиалды екі ›атарлы сфералы шарикті ЁC 1, радиалды кеспек роликті-2, радиалды сфералы екі ›атарлы роликті ЁC 3, ±зын роликті жЩне инелі ЁC 4, б±рмалы роликті подшипниктер ЁC 5, радиалды сЇйеніш шарикті подшипникті ЁC 6, конус роликті ЁC 7, шарикті сЇйеніш ЁC 8, роликті сЇйеніш подшипниктер ЁC 9 цифрларымен белгіленген. Мысалы, радиалды бір ›атарлы шарикті подшипник, ішкі диаметрі 25 мм-ге теЈ болса, жеЈіл серия Їшін 205, орта-305 жЩне ауыр сериялар ЁC 405 олып белгіленеді, ал конус роликтіжеЈіл сериялы подшипниктер ЁC 7205, радиалды сЇйеніш подшипниктер ЁC 36205 деп белгіленеді. Шы“ыршы›тарды ы“ыстырып, пайда бол“ан саЈылау“а шариктерді сый“анынша орналастырады да, содан соЈ шеЈбер бойымен науаша“а таратады. Енді екі жа“ынан сеператор ›ойып, заклепкамен бекітіледі.

Енді роликті подшипниктердіЈ негізгі тЇрлерін ›арастырайы› 25.4-сурет. Радиалды ›ыс›а цилиндрлі роликті подшипник, (25.4 а-сурет, МЕСТ 8328-75) Їлкен радиалды кЇштер кезінде ›олданылады. ОныЈ жЇк кйтерілімділігі радиалды бір ›атарлы шарикті подшипникке ›ара“анда шамамен 1,7 есе арты›.

Подшипниктерді таЈдап алу.Келтірілген кЇшті аны›та“ан соЈ, подшипниктердіЈ ж±мыс істеу мерзімін (L) аны›таймыз. L дегеніміз ›ажау пайда бол“ан“а дейін немесе ж±мыс істеу мерзіміне байланысты миллионмен алын“ан подшипниктердіЈ айналу саны, олай болса олардыЈ ж±мыс істеу мерзімін уа›ыт йлшеміне айналдырса› (са“)
µ § (25.10)

L» ЁC подшипниктердіЈ са“ат йлшемінде алын“ан ж±мыс істеу мерзімі (L»µ §2500...10000); n ЁC подшипниктердіЈ бір минутта“ы айналу саны.

ПодшипниктердіЈ динамикалы› жЇк кйтергіш ›абілеттілігі былай аны›талады:

C =µ § (25.11)

ДЩреже кйрсеткіші р шарикті подшипниктер Їшін 3-ке, ал роликті подшипниктер Їшін 3,33-теЈ. Табыл“ан динамикалы› жЇк кйтергіш ›абілеттілігі бойынша каталогтан керекті подшипниктер Їшін таЈдап алады. Кейбір жа“дайда подшипниктер машиналардыЈ конструкциялы› ерекшеліктеріне байланысты бірден алынуы мЇмкін, б±л жа“дайда олардыЈ ж±мыс істеу мерзімі аны›талуы керек:
µ § (25.12)

Подшипниктер т±ра›сыз режимінде ж±мыс істегенде оларды эквиваленттік кЇш ар›ылы таЈдайды.

Эквиваленттік кЇш деп, подшипниктер ›ажалып, оны ж±мыс істеу ›абілеттілігінен айыру“а дейін жеткізетін кЇштерді айтады.
Fэкв =µ § (25.13)

F1 ЁC подшипниктердіЈ L1 миллион айналым жасауында Щсер ететін т±ра›ты кЇш; F2 ЁC подшипниктердіЈ L2 миллион айналым жасауында Щсер ететін кЇш; Fn ЁC подшипниктердіЈ Ln миллион айналым жасауында Щсер ететін кЇш; LЁC F1, F2 жЩне Fn кЇштері Щсер ететін айналу сандарыныЈ жиынты“ы.

ПодшипниктердіЈ статикалы› жЇк кйтергіш ›абілеттілігі.

Кей домалау подшипниктері айналымсыз реживде жЇк кйтеруге мЩжбЇр болады. Б±л кезде жЩне µ § жа“дайда шектік кЇштіЈ мЩні подшипниктіЈ ж±мыс істеу мерзімінде кедергі беретін кЇштердіЈ мЩндерінен жо“ары болмау керек. радиалды жЩне радиалды тіректі шарикті подшипниктер Їшін статикалы› жЇк кйтергіш ›абілеттілігін тймендегі формула ар›ылы аны›тайды:

С0 =K0 izµ §cos б (25.15)

Роликті подшипниктер Їшін:

С0 =2,2 iz lpµ §cos б (25.16)

Тіректі жЩне тіректі-радиалды шарикті подшипниктер Їшін

С0 =5 izµ §cos б (25.17)

і, z ЁC ›атар саны жЩне бір ›атарда“ы домалау дененлерініЈ саны; dш ЁC шарик диаметрі, мм; dр,lр ЁC роликтіЈ ±зынды“ы жЩне диаметрі,мм;µ § - номиналды› жанасу б±рышы; Кµ § - коэффициентті радиалды жЩне радиалды тіректі подшипниктер Їшін 1,25 ал йзінше орналасатын подшипгиктер Їшін 0,33.

Осы кйрсетілген формулалар ар›ылы роликті подшипниктеріміз статикалы› жЇк кйтергіш ›абілеттілігі шарикті подшипниктерге ›ара“анда Їлкен деп айтуымыз“а болады.

Келтілілген стптикалы› кЇш радиалды шарикті пошшипник, радиалды тіректі, шарикті жЩне роликті подшипниктер Їшін келесі формула ар›ылы аны›талады:

F0 =Х0Fr+ ®0 Fa жЩне F0 = Fr

Х0,®0 коэффициенттерініЈ мЩндері 25.3 кестеден алынады.

Домалау подшипниктерін орнатыу.Домалау подшипниктері дайындау жЩне жинау тазалы“ы мен дЩлдігіне бакйланысты, МЕСТ 520-71 бойынша бес класс дЩлдігіне бйлінеді: 0-›алыпты ; 6-жо“арлатыл“ан; 5-жо“ары; 4-йте жо“ары; 2-тым жо“ары. Жалпы машина тораптарында ›алыпты класс дЩлдікпен (0) дайындал“ан подшипниктер пайдаланылады.

Шлбетте олардыЈ дЩлдік класы жо“арла“ан сайын ба“асы да ›ымбаттайды.

Домалау подшипниктерін орналастыру Їшін шамасы мен ба“ытына ж±мыс істеу жа“дайларына, радиалды жЩне осьтік саЈылауларын ретту тЩсілдеріне, жиналуына байланысты алынады. Кйбінесе олардыЈ ішкі шы“ыршы›тары біркелкі ›оз“алмайтындай етіп отыр“ызылады, ал сырт›ы шы“ыршы“ы ауыспалы ›ондыру Щдісімен немесе азда“ан саЈылаумен жылжымалы етіп оорналастырылады.

Подшипниктерге тЇсетін кЇштіЈ йзгеруіне байланысты олардыЈ білік пен корпус›а ›алай ›ондырылыуын таЈдау 25.4 кестесінде, олардыЈ дЩлдік шегініЈ аума“ы 25.5 кестесінде жЩне іс жЇзінде алынатын ›ондыру мысалдары 26.6 кестесінде кйрстілген.

Сырт›ы шы“ыршы›тыЈ жылжымалы етіп ›ондырылуы подшипниктердіЈ бір›алыпты тозуына жа“дай ту“ызады. ПодшипниктердіЈ ±за› уа›ыт ж±мыс істеуіне олардыЈ бет-бедерлерініЈ тазалы“ы йте кйп Щсер етеді, сонды›тан олардыЈ шамасы 0,4...0,8 мкм(МЕСТ 2789-73)

.

Муфталар.МуфталардыЈ ат›аратын ›ызметі жЩне олардыЈ тЇрлері.

Техникада муфта деп, біліктерді жал“астыратьын тетікті айтамыз. Муфталар машиналарда кйбінесе ›оз“алт›ышпен редукторды жЩне редуктор мен ат›арушы механизмді жал“астыру Їшін ›олданылады. Машина жасау йндірісінде муфталар кйбінесе мынадай жа“дайларда ›олданылады.

а) Біліктерді йзара жал“астыру Їшін;

Щ) љоз“алт›ыштар мен ж±мыс істейтін механизмдерді ›осу жЩне ажырату Їшін;

б) Ж±мыс істеп т±р“ан машина бйлшектерін шамадан арты› тЇссетін кЇштен са›тау Їшін;

в) динамикалы› кЇштерді азайту Їшін ;

г) машина тораптарын ›±растыр“анда пайда болатын ›ателіктерді жою Їшін.

Муфталар йздерініЈ ішкі ›±рылысына жЩне ат›аратын ›ызметіне ›арай бйлінеді:

а) Механикалы› муфталар;

Щ) Электрлік муфталар;

б) Гидравликалы› муфталар.

Машина бйлшектері курсында тек механикалы› муфталар “ана ›арастырылады.

Механикалы› муфталар. Механикалы› муфталардыЈ йзі ат›аратын ›ызметіне ›арай Їш тЇрге бйлінеді: а) бас›арылатын; б) бас›арылмайтын; в) автоматтандырыл“ан(йзін-йзі бас›аратын).

Ал бас›арылмайтын муфталар“а: 1) т±йы› муфталар; 2) теЈелту муфталары; 3) еркін ›оз“алыс муфталары жатады.

Муфталар ар›ылы берілетін айналу моментініЈ мйлшері олардыЈ негізгі сипаттамасы болып табылады.
Т±йы› муфталар.Т±йы› муфталар біліктерді бірт±тас етіп байланыстырыу“а арнал“ан.Т±йы› муфталардыЈ бір кемшілігі оларды ›ондыру ж±мыс істеп т±р“ан машиналарды то›татып, сол муфта ар›ылы байланыс›ан агрегаттарды ось бойынша жылжыту керек.

Т±йы› муфталар серпімді жЩне реттеуші муфталар“а ›ара“анда аз орын алатын бол“анды›тан, оларды ±зын жЩне йте жа›ын орналас›ан біліктерді байланыстыру“а ›олданады.

Т±йы› муфталар втулкалы жЩне фланецті болып екі тЇрге бйлінеді.

Втулкалы муфталар. Втулкалы муфталардыЈ ›±рылысы ›арапайым жЩне кйлемі кіші болады. Осы“ан байланысты жеЈіл машиналарда диаметрі 60...70 мм-ден аспайтын біліктерді ›осу“а жиі ›олланылады. Б±л муфталардыЈ ауыр машиналарда ›олданылатын себебі монтаждау кезінде біліктерді ось бойымен жылжытуды ›ажет етеді(18).

Втулкалы муфталар біліктерге бірнеше Щдіспен а) конусты немесе цилиндрлі штифт ар›ылы(26.1 а-сурет); б) призмалы немесе сегментті шпонка жЩне орны›тыру винті ар›ылы (26.1 б-сурет) бекітіледі.

Втулкалар болаттан жасалады. Кейде не“±рл±м кйлемді втулка Їшін СЧ 12 маркалы шойын пайдаланылады. МуфталардыЈ негізгі йлшемдері: D=(1.5ЎK1.8)d L=(2ЎK4)d, м±нда“ы d-білік диаметрі; D-муфтаныЈ сырт›ы диаметрі; L-муфтаныЈ ±зынды“ы. Б±л муфталар штифтіЈ, шпонканыЈ жЩне втулканыЈ беріктігіне есептеледі.

Фланецті муфталар. Фланецті муфта т±йы› муфталардыЈ негізгі тЇріне жатады. Жал“астырылатын біліктердіЈ ±шына фланецті екі жарты муфта ›ондырылып, оларды йзара болаттармен ›ысып бекітеді.

Б±л жарты муфталарды бекітетін болаттар саЈылаулы жЩне саЈылаусыз етіп ›ойылады. 26.2-суретте кйрсетілгендей(1-варинат) саЈылаусыз ›ойыл“ан болаттар мен екі жарты муфталар бекітілген.

Айналыс моменті бірінші жа“дайда фланецтердіЈ арасында“ы Їйкеліс кЇші ар›ылы берілсе, екінші жа“дайда фланецті болат денесі ар›ылы беріледі. Сондай-а› саЈылаусыз ›ойыл“ан болаттар біліктердіЈ центрлеу функциясын ат›арады.

Егер бекітуші болаттар саЈылау етіп ›ойылса, онда тЇсетін кйлденеЈ кЇштерді ›абылдайтын бедер ар›ылы біліктерді центлеуге болады.

љауіпсіздік техникасыныЈ ережесіне байланысты болттардыЈ шы“ып т±р“ан бйліктеріне ›оз“алыс ›ал›ан жасайды. Б±л муфталарда шпонканыЈ, втулканыЈ жЩне болттардыЈ беріктігі есептеледі. СаЈылаусыз ›ойыл“ан болттар Ст5 маркалы болаттан жасалынады. Осы“ан орай болттыЈ тарту кЇші есеріліп, р±›сат етілген ›иылу кернеуі µ §Мпа болуы керек.

Жарты муфталар маркасы 40,35 болаттарынан жЩне СЧ28 маркалы шойыннан жасалады. МуфтаныЈ сырт›ы диаметрі D=(3ЎK5)d ±зынды“ы L=(1,5...4)d, м±нда“ы d-білік диаметрі.

ФланецтердіЈ арасында“ы Їйкеліс кЇші ар›ылы берілетін айналу моменті мына“ан теЈ
ТЎЬµ § (26.1)

Б±дан

’тар ЁC саЈылаумен ›ойыл“ан болттыЈ тартылу кЇші; dор ЁC Їйкеліс бетініЈ орташа диаметрі, шамамен болттыЈ орналасу диаметріне теЈ; µ § - болттар саны; f ЁC Їйкеліс коэффициенті.

Фланецті муфталарды біліктердіЈ диаметрі dЎЭ200мм-ден ас›ан жа“дайларда да ›олдану“а болады(26.2 -сурет).

Клеммалы муфталар. Клеммалы муфталар деп, біліктердіЈ ±шына отыр“ызылып, осьті ›амтып орналас›ан, болттармен бекітілетін втулкаларды айтамыз. Б±л муфталардыЈ еЈ негізгі ›асиеті ЁC олар ›±растыр“ан жЩне ажырат›ан кезде біліктерді ось бойымен жылжытуды керек етпейді.

Айналу моменті болттар мен втулкаларды ›ыс›ан кезде біліктердіЈ бетіне пайда болатын Їйкеліс кЇші ар›ылы беріледі. ®йкеліс кЇші ар›ылы берілетін айналу моменті аз бол“анды›тан, клеммалы муфталар техникада аз тарал“ан.
ТеЈелту муфталары.Машина бйлшектерін дЩл жасама“анды›тан жЩне оларды ›±растыр“анда жіберілетін ›ателіктерге байланысты кйбінесе біліктердіЈ осьтері сЩйкес орналаспайды. Сонды›тан оларды йзара теЈестіру Їшін теЈелту муфталары ›олданылады.

Іс жЇзінде біліктерге Їш тЇрлі ауыт›у кездеседі (26.3 сурет) (18): 1) бойлы› ы“ысу µ §; 2) кйлденеЈ ы“ысуµ §µ §; 3) б±рышты› ауыт›у µ §.

ТеЈелту муфталарыныЈ негізгі тЇрлері мыналар:

тісті муфталар;

жылжымалы муфталар;

ай›ас муфталар.

Тісті муфталар. Тісті муфталар екі ішкі тісті ›±рсаудан (3) жЩне сырт›ы тісті екі жарты муфтадан (1,2) т±рады. Ішкі тісті ›±рсау сырт›ы тісті жарты муфта“а кигізіледі (26.4-сурет).

Ал жарты муфталар жал“астырылатын біліктердіЈ ±шына отыр“ызылады. љ±рсаулар бір-бірімен болттар ар›ылы бекітілелді. ОлардыЈ тістерініЈ профилі кйбінесе эвольвентті болып келеді, µ §.

Тістер саны муфтаныЈ кйлеміне байланысты(z=30...80) алынады. Б±л муфталардыЈ бас›а муфталар“а ›ара“анда тймендегідей арты›шылы›тары бар: а) тісті муфталардыЈ беріктігіне байланысты, олар Їлкен кЇшті ›уатты бере алады; б) тістердіЈ айналу жылдамды“ы 25м/с-›а жетеді.

в) біліктердіЈ диаметрі d=40...50мм жЩне беретін айналу моменті Їлкен Тайн =700...10000 Нм-ге теЈ дейін жетеді.

Жарты муфталар жЩне ›±рсаулар 40,45Л болатынан жасалады. Тісті муфталар стандарттал“ан, олардыЈ кйлемі МЕСТ 5006-55 бойынша есептеу моменті ар›ылы алынады.

Те=К1К2Т (26.3)к

М±нда“ы Кµ §µ §- ›ауіпсіздік коэффициенті. Муфта сын“ан кезде машина тораптары апат›а ±шырайтын болса, К=1,1 алынады; муфтаныЈ сынуы машинаны апат›ы ±шырататын жа“дайда Кµ §=1,2; муфтаныЈ сынуы бірнеше машинаны апат›а ±шырататын жа“дайда Кµ §=1,5; муфтаныЈ сынуы адам йміріне ›ауіп тйндіретін жа“дайда Кµ §=1,8 теЈ болады; Кµ §- муфтаныЈ ж±мыс істеу жа“дайыныЈ коэффициенті; муфта бір›алыпты ж±мыс істейтін болса, Кµ §=1, ал Їлкен динамикалы› кЇштер тЇсетін болса, Кµ §=1,5 болады.Осыдан кейін Щсер ететін еЈ Їлкен айналу моменті ар›ылы муфтаныЈ беріктігі тексеріледі.

Серпімді сауса›ты муфталар (МУВП) . М±нда момент сауса› ар›ылы беріледі. Сауса›тыЈ бір ±шы жарты муфталардыЈ біреуіне бекітілген, ал екінші ±шы екінші жарты муфтаныЈ цилиндрлік саЈылауына кигізіледі (26.7-сурет).

Шы“ыршы› сауса› саны муфтаныЈ кйлеміне байланысты 4-тен 10-“а дейін болады (4...10).

Б±л муфталар біліктіЈ диаметрі µ §...80 мм жЩне айналу моменті М=70ЎK15000 Нм-ден аспа“ан жа“дайда ›олданылады.

Жарты муфталардыЈ материалдары 30,35Л жЩне СЧ 12-40 маркалы шойын.

Шы“ыршы›тар маркасы 45 болаттардан жасалады. Шы“ыршы›тыЈ ›аттылы“ы НRС бойынша 30ЎK45-тен, резинаныЈ сы“ылу беріктігі 2 МПа ЁCдан кем болмауы керек жЩне муфталардыЈ айналу жылдамды“ы 30 м/с-тан аспауы керек. Монтаж кезінде біліктердіЈ ось бойымен ауыт›уы муфтаныЈ кйлеміне байланысты болады

µ § µ §

Шы“ыршы››а тЇсетін кЇш пен резинаныЈ сы“ылуы арасында“ы байланыс мына формуламен йректеледі.

F = Сµ § µ §(26.12)

М±нда“ы F ЁC айналу кЇші; С, m ЁC коэффициенттер; муфтаныЈ кйлеміне байланысты (m=1...1,5)

Fr ЁC радиалды кЇш.

МуфталардыЈ ж±мыс істеу ›абілеттілігі резина са›иналарыныЈ беріктігіне байланысты, сонды›тан резина ›ысылу“а (езілуге) есептеледі

Р=µ §,МПаµ § (26.13)

М±нда“ы z ЁC сауса› саны, l ЁC сауса›тыЈ ±зынды“ы; D ЁC сауса›тардыЈ орналасу диаметрі; p ЁC тЇсетін ›ысым. Т±ра›ты жа“дайда µ § МПа болады.

МуфтаныЈ шы“ыршы›тары иілуге есептеледі

µ §и=(0,4...0,5)µ §

µ § - сауса› материалдарынЈ а“у шегі.

Серпімді элементі б±ралу“а жЩне ›ысу“а ж±мыс істейтін муфталар. Б±л муфталар шетелдерде кйп тарал“ан . Серпімді элементі б±ралу“а ж±мыс істейтін муфта 26.8-суретте кйрсетілген.

Б±л муфталар резина ›±рсау желімдеген, конусты› ж±мыс беті бар фланецті екі жарты муфтадан т±рады. Б±л муфталардыЈ кйлемі бас›алардікіне ›ара“анда Їлкенірек, біра› жинау“а йте оЈай болады.

Б±л муфталар резина ›абы›тан, оны ›ысып т±ратын ›±рсаудан жЩне екі жарты муфтадан т±рады.

Б±л муфтаныЈ еЈ бір жа›сы ›асиеті ›±растырыл“анда кететін ›ателіктерді жойып, біліктерді ажырату оЈай“а тЇседі. Сонымен ›атар серпімді элементтер де оЈай алмастырылады. МуфтаныЈ кйлеміне байланысты біліктердіЈ ауыт›у мЇмкіндік шегі:

Радиус бойымен µ §, ›исаю б±рышы µ §, ось бойымен µ §.

Б±ралу б±рышыныЈ жо“ар“ы шегі µ § болатын муфталардыЈ кйлемі бас›а муфталардан Їлкен болады.

Муфта беретін айналу моментініЈ шегі: Т=10ЎK35000 Нм.

Серпімді элементі «резина таба›», гафирленген дйЈгелекше муфталар бастап›ы муфталар бастап›ы муфталар“а ±›сас болады. МуфтаныЈ б±ралу б±рышыныЈ жо“ар“а шегі µ §. БіліктердіЈ ауыт›у шегі осы муфталардыЈ кйлеміне байланысты болады: µ §; µ §; µ §.

Берілетін айналу моменті Т=85 000 Нм болуы керек. Осы“ан серпімді муфтаны б±ралу“а есептейді

µ §; Те=ТК,

м±нда“ы µ § есептеу моменті; Т ЁC номинал моменті; К ЁC ж±мыс тЩртібініЈ коэффициенті; D ЁC серпімді ›абы›тыЈ сырт›ы диаметрі; В ЁC оныЈ ені; Dµ § - ›±рсаудыЈ сырт›ы диаметрі.
Та›ырып›а байланысты алын“ан с±ра›тар.

1.Білікпен йстіЈ айырмашылы“ы.

2. Біліктерді есептеу жолдары.