Қырғи–қабақ соғысы кезіндегі Палестина мәселесі

1960 жылы Ұлыбританияның отары – Нигерия тәуелсіздігін алды. Бұл Африкадағы халқы көп мемлекеттің бірі. Елді әртүрлі ұлт өкілдері мекендейді. Оның конституциясы үш аймақты ескере отырып құрылған. Ол Солтүстік, Батыс және Шығыс.

1960 жылы Италияндықтардың Сомолиді басқару уақыты яғни 10 жыл өткен болатын. Осының нәтижесінде 1960 жылы Саломи тәуелсіз мемлекет болып жарияланды.

1960 жылы Бельгиялық Конго (Заир) тәуелсіздігін жариялады. Батыс Африка елдеріне қарағанда Конго тәуелсіздігін оңайшылықпен алған жоқ, ел ішіндегі қақтығысқа әкеліп соқты.

Конго Африканың жүрегінде орналасқан ірі мемлекеттің бірі, мұнда әр түрлі ұлт өкілдері өмір сүреді. Ол батысында – Баконға, Оңтүстік Касом мен Солганы – балұндықтар мекендеді. Бельгиялықтар бұл елдің табиғи байлығын пайдалана білген. Екінші дүние жүзілік соғысқа дейін Котонгода мысты өндіру ісі бұл соғысқа дейін Катонгада батырған болатын. 1950 жылы Конганың кәсіби дамуы жақсара түсті, оның өсуі жылына 14,5% - жы құрады. Тәуелсіздік алу жалында Конганың жағдайы жақсы еді, ал халқы Бельгиядан көп болды, ал білім жағынан Африкадн ең жоғары болды 42 %. Осы уақытта Англия отарларында – 15 - 20%, Франуздықтарда - 10% еді. Бірақта жоғары білім алғандарының арасында АФрикандықтар болған жоқ.

1959 жылы желтоқсан айында Тәуелсіз Гананың астанысы Аккрда тәуелсіз мемлекеттер арасындағы ең алғашқы конференция өтті, мұнда Конганың ұлтшылдары да қатысты. Олар мемлекетке қайтып оралғаннан кейін елдің астанасы Леопольдвильде тәртіпсіздікті ортнатты Бельгия лықтар мемлекеттен кетуге бел буды. 1959 жылы тайпалар арасында қақтығыстар басталды. 1960 жылы қаңтар айында африкандық ұлтшылдар Брюсенде болған кездесуде мемлекеттің тәуелсіз деп жариялануын талап етті. 1960 жылы 30 маусымында ел тәуелсіздігін алды.

Тәуелсіздік алуына байланысты елде 4 күн тойланды, ал 5 күні астанада әскери қақтығыстар басталды. Соның басшысы Конганың ұлтшыл қозғалысының көшбасшысы Патрис Лумумба болды. Ол сайлауда жеңіске жетіп премьр – министр болып тағайындалған. Баконго халқының өкілі Жозеф Касавубу президент болып тағайындалды. Болунда тайпасынан шыққан Молз Чонбе ең бай провинция, яғни Котонганың премьері болып тағайындалды. Ясон Садве Балуба тайпасының мүддесін танытты. Бұл басшылар әртүрлі тайпадан болғандықтан тұрақты болмады және сөзге келісіп қалатын.

Әскери көтерілістер Лумумба басшыларын биліктен кетуге мәжбүрледі. Бұған Бельгияның әскери 10.07 Леопольдвилиде араласқан еді. Ал 11.07 М.Чомбе Катонгиді тәуелсіз деп жариялап Бельгиядан көмек сұрауға тура келді. 13 шілдеде БҰҰ – ның бас секретары Даг Хаммариельді Бельгиялықтарды агрессияшыл ел деп айыптады.

14 шілдеде Конгоға БҰҰ – ның әскері ене бастады. Осылайша Конганың қасіреті басталды. 1960 жылы тамызда бөлінді Касана провинциясы сондай – ақ табиғи ресурстарға бай еді.

1960 жылы президент Ж.Касавубу премьер – министрді П.Лумумбуды орнынан тайдырды. Жозефом Мотубудың ұйымдастырған төңкерісінен кейін президент орнына яғни билік басына әкелуге тарысқанымен ештеңе шықпады. Сондықтан Мабуту астанадағы басшылардың бірі болып қала берді. Ал Лумумба болса қараша айының аяғында Леопольдвильден кетуге мәжбүр болды. 1961 жылы 17 қаңтарда Лумумба құпия жағдайда қаза тапты. Оның аты тәуелсіз Африканың символы ретінде қалды, ал Мәскеуде Патрис Лумумба атындағы достық университеті ашылды, қазірде мұнда Азиядан, Африкадан, Латын Америкасынан келіп студенттер оқиды.

Конгодағы жағдай 1960 жылы ұлы державалар арасында шиелене түсті. 1961 жылы Н.С.Хрущев БҰҰ бас Ассамблеясында сөз сөйлегенде, ол БҰҰ – дың батысқа жасаған қимылдарын кінәледы.

1961 жылы 17 қыркүйекте Конгода БҰҰ бас секретаы Даг Хамма рильд қаза тапты. Конгодағы БҰҰ – ның операциясы 4 жылға созылды. БҰҰ – ның әскери мемлекетті 1964 жылы маусымда босатты.

Бірақта мұнда деколонизация саясаты өсе түсті. 1961 жылы өз тәуелсіздігін Батыс АФрикадағы Британ колониясы – Сьерра – Леоне алды, одан кейін Шығыс Африка елдері ала бастады. 1961 жылы желтоқсанда Танганьика тәуелсіздігін алды, бұрынғы герман отары, ал 1920 жылы Ұлыбританияға мандатқа берілген. 1962 жылы Бурунда, алғашында бұлар да Германияның отары болған. Тек 1923 жылы оны басқару мандаты Бельгияға берілді. 1962 жылы қазанда Уганда, ал 1963 жылы желтоқсанда Занзибар және Кения аралдары тәуелсіздіктерін алды.

Кенияның жағдайы нашар еді. Бұның себебі ақ нәсілдердің көп болуы. Кениядағы ақтар үлгілі жұмыс атқарды және олар саяси билікке ұмтылды. Кеиняда сонымен қатар 200 мың Үндістаннан келген тұрғындар тұрды. 1953 жылы Кенияда Кукумо халқының көтерілісі болды, мұның басында «Мау–Мау» ұйымы болды, оның басшысы ұлтшыл Джамо Кеннатай еді. Көтерілісшілер қимылы аяусыздықпен ерекшеленді, ағылшындықтарға көтерілісті басу үшін 5 жыл және 50 мың әскер қажет болды. 1959 жылы текетірес қалпына келтіріліп, Д.Кениета босатылды. Англия елдің тәуелсіздігін беруге даярланды. 1963 жылы Д.Кениета сайлауда жеңіске жетіп премьер – министр болып тағайындалды. 1963 жылы 12 желтоқсанда Кения өз тәуелсіздігін жариялады.

Занзибар аралында ағылшындықтар билікті сұлтанның қолына берді және тәуелсіздігін берді. Бірақта 1964 жылы бұл төңкерістен кейін Танганьика мен келіске отырып Танзания – мемлекетін құруға бел буды.

Ал қалған негізгі процестер Оңтүстік Африкада өтіп жатты. 1953 жылдың өзінде ақ ағылшындықтар осы ауданда өздерінің үш колония ларынан федерациялар құрды. Солтүстік Родезин (Замбий) Оңтүстік Родезин (Замбабье) және Ньясоменда (Малави). 1963 жылдың аяғында федерация ыдырап кетті. 1964 жылы шілдеде Момави тәуелсіздігін алды. Оның президенті болып Хестинг Банда сайланды. 1964 жылы қазанда Замбие тәуелсіздігін алды. Оның президенті Кеннет Каундай.

Оңтүстік Родезиде тұрғындардың көп бөлігін ақ нәсілшілер құрады. Олар 1923 жылдан бастап өзін - өзі басқару құқығымен пайдаланды. 1965 жылы 11 қарашада Оңтүстік Родезидің басшысы Ян Смит енді тәуелсіз деп жариялады. Бұл Англиямен жағдайды қияндатты. Ел ішінде қақтығыстар болды, бұл қақтығыстар тек 1980 жылы ғана шешілді. Ендігі кезекте тәуелсіздікті Британ протектораттары алды. 1966 жылы Бечуаналенд (Ботс вана), Басутоленд (Лесото) ал 1968 жылы – Свазиленд алды. Сонымен қатар 1968 жылы ағылшындықтар Маврикий аралының тәуелсіздігін берді.

Ал Португалия мен Испания өздерінің отаршыларына тәуелсіздігін беруге асықпады. Тек 1968 жылы Испания өзінің аралы Фернандо – Ноға және Габондағы Рио– Мунидә тәуелсіз экваторлық Гинея деп жариялады. 70 – 80 жылдары ғана Африкадағы деконизация саясаты аяқталды.

1963 жылы Африкада Бірлік Одағы құрылды. Олардың штаб квартирасы Аддис–Абебада орналасты. Яғни Эфиопияда Одақ Африканың қалған елдерінің тәуелсіздік алуын бақылап отырды. Мұнда Одақтың милитаризациясы жүріп жатты. «Бостандық комитеті» құрылды. Оның президенті Джулису Ньерре болды. 1964 жылы ол зорлық әрекетке хылықты шақырған болатын Португалияға байланысты, ал өз колонияларына тәуелсіздігін бергісі келмейтін.

1950–1960 жылдары деколонизация процессі бейбітшілік ұранын ұстанды, державалар өздерінің отарларына тәуелсіздігін беруге тырысты. Бірақта бұл процесс бірқалыпты жүрмеді, алдымен бұл ақырын жүрді, тек 1958 – 1959 жылдары тез қарқынмен жүрді. Тәуелсіздіктерін алғаннан кейін көп елдерде экономикалық территориялық қиыншылықтар туды.

Англия мен Бельгия өз отарларына конституция құрумен, шығару мен айналысты. Егерде 1960 жылы экономикалық өсу байқалса, 1970 жылы Африка қиын жағдайға түсті, көбіне Африка елдерінде отаршылдық тан зардаптарын жою үлкен қиыншылықтарды туғызды.

Омаров Дастан И-431топ Египет