-Бүгінгі сабақты меңгерген соң, электр зарядын сипаттап, үйкеліс және индукция арқылы электрлену құбылысын түсіне аласыздар.
Электрленудің оң және теріс әсерлеріне мысал келтіре алатын боласыздар.
Теориялық материал
Оқулықты ашындар:
Физика, 8 сынып Башарұлы Р. §18, 88 бет
Физика, 8 сынып Н.АЗакирова. §18, 114 бет
Оқып, қысқаша конспект жазындар (2 тапсырма)
Заттардың янтарьға (қатайған ағаш шайырына) тартылатын құбылысын ертедегі грек ғұламалары электрлену деп атаған. Өйткені янтарь грек тілінде электр немесе электрон деп аталады. Міне, сондықтан, басқа заттардың янтарьға ұқсап, өздеріне әртүрлі қиқымдарды тарту құбылысы олардың янтарлануы, яғни электрленуі деп аталып кетті.
Тәжірибелер денелерді жанастырып, бір-біріне үйкегенде олардың электрленуінің екі түрі болатынын көрсетеді:
Әртүрлі денелерді бір-біріне жанастырып үйкелеу жолымен электрлендіру амалын жанастырып үйкеліс арқылы электрлендіру тәсілі деп атайды.
Денелерді бір-біріне жанастырмай электрлендіру әсер арқылы (немесе индукция арқылы) электрлендіру деп атайды
Денелердің электрленуі туралы физика ғылымының тарихи дамуының әр кезеңінде жасалған көптеген тәжірибелерден төменде көрсетілген қорытындылар туындап, ұғымдар қалыптасты.
Біріншіден, екі денені электрлендіру жанастыру тәсілі арқылы немесе индукция тәсілі арқылы жүзеге асады.
Екіншіден, денелер екі түрлі электрленеді. Шыныда пайда болатын электр оң (+), ал эбонитте пайда болатын электр теріс (–) электр заряды деп аталды.
Үшіншіден, аттас зарядтар бір-бірін тебеді, әраттас зарядтар бір-бірін тартады.
Төртіншіден, зарядталмаған денелерге қарағанда зарядталған денелерде жаңа қасиет – бір-бірімен әрекеттесу қасиеті пайда болады.
Электр заряды деп материяның заттық түрімен байланысқан электр және магнит өрістерін туғызатын оның айрықша қасиетін айтады.
Электр зарядтарының екі тегі бар: оң және теріс. Аттас зарядтар тебіледі, әр аттас зарядтар тартылады. Теріге (немесе жібекке) үйкелген шыны таяқшада пайда болатын электр зарядын оң, жүнге үйкелген янтарьда (немесе эбоните) пайда болатын электр зарядын теріс заряд деп атау қабылданған.
Зарядталған бөлшектерді (электрондар мен иондарды) өз бойларынан өткізе алатын да, алмайтын да денелер мен заттар бар.
Өткізгіштер деп электр тогын (бағытталған еркін зарядтарды)өз бойынан өткізе алатын заттарды айтады.
|
