Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ______ ____________________Техникалық ғылымдар
196 қамтамасыз ету ҥшін геодезиялық мониторинг жҥргізу керек [10-12]. Осылайша, зерттеудің мақсаты Теңіз арнасын салуды қоса алғанда, қоршаған ортаны қорғау, инфрақҧрылым объектілерінің қауіпсіздігі мақсатында кешенді мониторинг негізінде Қазақстан Республикасы Каспий маңы аймағының мҧнай кен орындарын игеру аумағының деформациялық жай-кҥйін бағалау болып табылады. Деформациялық процестерді геодезиялық бақылаудың жеткілікті кең тәжірибесін жалпылау ҧзақ уақыт игерілген кен орындарында жер бетінің қарқынды және кең шӛгу мҥмкіндігін анықтайтын негізгі факторларды анықтауға мҥмкіндік берді. Сондай-ақ, аспаптық бақылаулардың кӛмегімен жер бетінің қазіргі геодинамикалық қозғалыстарының тҥрлері және олардың пайда болу механизмдері анықталды [12-14]. Қазіргі уақытта мемлекеттік геодезиялық және нивелирлік желілердің геодинамикалық полигондарда эндогендік шығу тегі табиғи геодинамикалық процестердің кеңістік-уақыттық кӛріністерін зерттеу бойынша эксперименттік зерттеулердің, сондай-ақ Ю. Д. Буланже, А.Н. Дмитриевский, В.Г. Колмогоров, Д. А. Лилиенберг, Д.А. Буланже, А.Н. Дмитриевский, В.Г. Колмогоров, Д.А. Лилиенберг сияқты ғалымдардың еңбектерінде қамтылған ҥлкен кӛлемі жинақталған. 2009 жылғы мәліметтер бойынша зерттеушілердің саны 114 адамды қҧрады. Ал тау жыныстары механикасы есептерін шешуде сандық әдістер тиімді болды. Л. Мюллер, Г. Кратч, В. Виттке, А. С. Ягунов, С. В. Кузнецов, М.В. Курленя, В.Г. Зотеев, А. А. Барях, Ю. А. Кашников, С.Г.Ашихмин және т. б. тау сілемдерінің ҚҚС есептеу міндеттеріне қатысты сандық әдістердің дамуына ҥлкен ҥлес қосты. Алайда, зерттеулердің жекелеген нәтижелеріне қарамастан, тҧтастай алғанда, осы жағдайларда геомеханикалық процестердің кӛріну заңдылықтарын белгілеу дәстҥрлі әдістермен жҥзеге асырылады. Мҧнай-газ кен орындарын игеру жағдайында дамыған геодинамикалық және геомеханикалық процестерді зерттеудің кҥрделілігі олардың тау сілемдері мен жер бетінің деформацияларында бірге кӛрінетіндігінде, бҧл мониторингтік бақылауларды орнатуға дәстҥрлі тәсілмен жылжу параметрлері туралы сенімді ақпарат алуға мҥмкіндік бермейді. Мҧнай саласының мамандары ҥшін қабаттық қысым және жер бетінің шӛгуі сияқты мәселелерді шешу тау жыныстары массивінің жай-кҥйіне және қазіргі заманғы геодезиялық әдістердің кӛмегімен инженерлік қҧрылыстардың орнықтылығына бақылау жҥргізбестен мҥмкін болмайтыны айқындала тҥсуде. Сипатталған жағдай теңіз алып мҧнай кен орнына және "Теңізшевройл" ЖШС жобасы бойынша тҧрған Солтҥстік Каспий теңіз арнасына тән. Сондықтан, жаңа буын қҧрылғыларын тәжірибеге енгізуді XXI ғасырдағы маркшейдериядағы, геодезиядағы және бірқатар байланысты салалардағы ең маңызды технологиялық жаңалық деп атауға болады [14]. Табиғи немесе табиғи-техногендік қҧбылыстардың пайда болу ықтимал формалары осы процестерді монторинг жҥргізу әдістерінің мҥмкіндігінше адекватты базалық жиынтығын таңдап алуды анықтайды. Мҧндай әдістерді пайдалану алынған нәтижелерге байланысты және керек болған жағдайда кейіннен тҥзетіле отырып, мониторингтің ерте сатысында жоспарлануы тиіс. Қолда бар геологиялық-геофизикалық және кәсіпшілік -геологиялық ақпаратты, сондай- ақ ӛңірдің сейсмотектоникалық жағдайы туралы деректерді талдау мониторингтің негізгі ҥш әдісін (деформациялық, GPS және гравиметрия) қолдануды негіздеуге мҥмкіндік береді. Қолжетімді геологиялық-геофизикалық және кәсіпшілік-геологиялық деректерді, сондай-ақ ӛңірдің сейсмотектоникалық жағдайы туралы мәліметтерді талдау мониторингтің ҥш базалық (деформациялық, GPS және гравиметриялық) әдістерін қолдану қажеттілігін негіздеуге мҥмкіндік береді. Мҧнай және газ ӛндіру ауданында жер беті қозғалысының мониторингін ҧйымдастыру кезінде мынадай ерекше талаптар туындайды: 1) нәтижелердің ақпараттылығын арттыру; 2) байқаулардың жеделдігін арттыру; 3) зерттеулердің экономикалық тиімділігі. Дәл осы ҧстанымнан мақсат қойылды, идея негізделді, Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҦТЗУ-дың Теңіз кен орындарындағы "Маркшейдерлік іс және геодезия" кафедрасының зерттеу міндеттері тҧжырымдалды. жүктеу/скачать 7.12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|