Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)____ _
199 Негізі техногендік ЖБШ теориялық есебі нақты қайталама геодезиялық ӛлшеулерге қарағанда дәлірек нәтиже береді. Алайда, оларды техногендік полигондарды жобалау сатысында да (мҥмкін болатын ең жоғары ЖБШ орындарын айқындау), сондай-ақ аспаптық бақылаулар нәтижесінде алынған ҧқсас шамалармен техногендік ЖБШ есептелетін шамаларын салыстыру ҥшін де пайдалану перспективалы болып кӛрінеді [17]. Мҧнай кен орындарын игеру кезінде қабаттық қысым ӛзгереді де қабат қысымының тӛмендеуімен қабаттардың қаңқасын қысатын қысым жоғарылайды, ал қабат қысымының жоғарылауымен ол тӛмендейді. Осыған сҥйене отырып, яғни дамыған коллекторлардың тҥрлері, олардың серпімді қасиеттерінің ӛзгеруі және мҧнай қабатының қаңқасының тік сығылуы бойынша қарастырылған кен орындары екі топқа бӛлінеді: тҥйіршікті және жарылған кавернозды коллекторлар. Белгілі ғалым-зерттеуші А. Гейм ҧсынған гидростатикалық кернеу кҥйінің гипотезасына сәйкес, жер қыртысының кез-келген нҥктесіндегі кернеу кҥйі тау жыныстарының пайда болу тереңдігінің функциясы болып табылады. Гейм жер қыртысындағы кернеулер гидростатикалық заңға сәйкес бӛлінуі керек деп санайды, яғни. (1) бҧл теңдеуде х , у - қалыпты кӛлденең кернеулер; z - қалыпты тік кернеу; ρ-жыныстың кӛлемдік салмағы; Н-жер бетінің тереңдігі. Гидростатикалық кернеу кҥйінің гипотезасын ескере отырып, коллектордың тік сығылу шамасын келесі формула бойынша анықтауға болады (2) мҧндағы bск-қабат қаңқасының кӛлемдік сығылу коэффициенті; s-орташа қалыпты кернеу, МПа; h – қабат биіктігі, м; Р - қабат қысымы, МПа; bтв - коллекторлардың қатты фазасының сығылу коэффициенті; dP – қабат қысымының тӛмендеуі, МПа. Теңдеуден (2) кӛріп отырғанымыздай, коллекторлардың кӛлемдік сығылуын сипаттайтын негізгі параметрлер-бҧл резервуар кеуектерінің кӛлемдік деформациясы және коллекторлардың қатты фазасының кӛлемдік деформациясы. Жер бетіндегі шӛгінділерді есептеу ҥшін әртҥрлі формулалар ҧсынылады және С. Авершин [18, с. 127] ЖБШ есептеу ҥшін теңдеу алынды: , (3) Р. Мюллер теңдеуінде [19, с. 75] коэффициент Z-ге тәуелді сызықтық тҥрде қабылданады: , (4) Барлық теңдеулерде - ЖБШ мәні; а (z) - тау жыныстары қасиеттерінің тігінен ӛзгеруін сипаттайтын коэффициент; x, y, z-тікбҧрышты координаттар. Тҥзілімдердің нақты жағдайларын дәл кӛрсететін (4) теңдеу болып саналады, бірақ мҧнда ҥш шаманы (x, y, z) анықтау қажет. Мҧнай-газ кен орындары жағдайында ЖБШ есептеу ҥшін цилиндрлік координаталар жҥйесін енгіземіз (сурет 3). Кен орнының шатырының орталығы координаталар жҥйесінің басы ретінде қабылданады. Қабат Н тереңдігінде жатыр және оның радиусы r-ге тең. Қабаттың тӛбесінің шӛгуі (ҚТШ) радиустың шеңберінен тыс, ортасында координатаның басында r радиусымен таралмайды. dP P d h ТВ ск 3 1 х z a z 2 2 y x z a z 2 2 2 2 |