Ж. Б. Аширбекова

151 

Негізгі бірліктер. 

Қосымша бірліктер. 

Туынды бірліктер.
СИ жүйесінің негізгі брліктері:
метр (м) – ұзындық бірлігі ; 
килограмм (кг) – масса бірлігі; 
секунд (с) – уақыт бірлігі; 
ампер (А) – ток күші;
кельвин (К) – термодинамикалық температура бірлігі;
кандела (кд) – жарық күші бірлігі, моль (моль) – зат 
мӛлшері бірлігі. 
Қосымша бірліктер:
радиан (рад)-жазық бұрыш бірлігі;
стерадиан (ср) – кеңістік бұраж бірлігі. 
Халықаралық жүйенің туынды бірліктері негізгі және қо-
сымша бірліктерден анықтаушы теңдеулердің кӛмегімен бірлік-
тер жүйелерін құруға негізделген. Туынды бірліктер түрлері: 
1) негізгі және қосымша бірліктер атауларының қолда-
нылуымен айтылатын бірліктер. Мысалы, жылдамдықтың [υ] 
ӛлшем бірлігі - м/с (метр бӛлінген секунд); 
2) жеке аталуы бар туынды бірліктер. Мысалы, кедергі-
нің [R] ӛлшем бірлігі – Ом (ом); 
3) әдейі алынған атаулардың қолданылуымен аталатын 
туынды бірліктер. Мысалы, күш моменті [М] – Н·м (ньютон кӛ-
бейтілген метр) 
Метрологияда қолданылатын негізгі ұғымдардың бірі -
өлшеу әдістері. Ӛлшеудің орындау әдістері - орындалуы ӛлшеу 
жүргізудің осы әдістемесімен белгіленген дәлдікпен ӛлшем нә-
тижелерінің алынуын қамтамасыз ететін операциялар мен ере-
желер жиынтығы. Ӛлшеу нәтижесін алуда келесі әдістер қолда-
нылады:

тікелей бағалау әдісі – шама бірлігін ӛлшем құралының 
кӛрсетуімен ғана анықтайтын ӛлшеу әдісі; 

ӛлшеммен салыстыру әдісі – ӛлшенетін шаманы қайта-
ланатын ӛлшеу шамасымен салыстырып ӛлшеу әдісі; 

152 

нольдік ӛлшеу әдісі – ӛлшенетін шаманың ӛлшем құра-
лына қортындылық әсері етуі 0-тең; 

үстеме ӛлшеу – ӛлшенетін шаманы мәні алдын ала бол-
ған шамамен салыстыру. Мысалы, кір тастары арқылы заттың 
массасын ӛлшеу; 

дифференциалды ӛлшеу – шаманы компоратордағы үлгі 
ұзындығымен ӛлшеу. Компоратор – біртекті шамалардың ӛл-
шемдерін эталонмен салыстыруға арналған құрал.

жүктеу/скачать 1.58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: