Жанат бектурова



жүктеу/скачать 2.16 Mb.
бет16/19
Дата11.06.2016
өлшемі2.16 Mb.
#127597
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19

ОЙПАТ з а т.

Теzз дегейzнен т»мен жат‡ан жазы‡ты‡, ойпа жер. Олар о й п а т- т а жылтыраjан к»п отты к»рдz (I. Есенберлин, †аhар).

7: 393



ОЙ-Шœ†ЫР з а т.

1. Тегzс емес, ойлы-‡ырлы, кедzр-бдырлы жер. Ол кzсz аяjын абайлап басып, ‡рылыс маындаjы о й – ш  ‡ ы р д ы айналып »ттz де, Бейбzттz ‡асына келzп то‡тады (М. Д›зенов, cке.).

7: 397



ОЙЫ† з а т.

1. Мзды, жердz ойылjан жерz. Сdлден со, к»л астынан »гzз с›йреп бара жат‡андай, »зzм де о й ы ‡ ‡ а ‡арай жылжып кеткенzмдz сездzм (Ж. Молдаjалиев, Айналайын.).

7: 397



ОЙЫ†ША з а т.

Кzшкентай ойы‡, ш‡ырша. Мз о й ы ‡ ш а л а р ы жанына бара ‡алсаыз болды (М. Мсабаев, Антарктида.).

7: 397



ОЙЫС ¹ з а т.

†озjалыстар dсерzнен т»мен т›скен, ойлау келген жер, ойпа. Жат‡ан жерzм о й ы с. Бауырым асты сыз (С. Ба‡бергенов, Алтын.).

7: 400



О†АП з а т.

Жер бедерzндегz кедzрбдыр. Шана бzр о ‡ а п ‡ а санда келzншек пен кемпzр ‡атарынан жыjылjан (М. cуезов, Тад. шыj.).

7: 405



О†ПАН з а т.

1. Ойылып т›скен жер ‡уысы, ш‡ыр. Жас кезzмде осы cбzш ауылында той болып, шауып келе жатып о ‡ п а н j а т›сzп кетzп, ‡лаjаным бар (А. То‡маjамбетов, А‡монша‡).

7: 405



ОППА з а т.

Ой-ш‡ырларjа жиналjан борпылда‡, бос ‡ар. Бл ойпадарjа ‡ар ›йzлzп ‡алса, машина о п п а j а батып, ‡арjа адым жер жылжуы м болады (Н. iабдуллин, Сар. жапыра‡).

7: 441



ОР ² з а т.

1. Табиjат dсерzнен болjан немесе ‡азылjан ш‡ыр жер. Ары‡ты екz жаjы тере о р болып ‡алjан (А‡ бидай). Айнала тор, алды о р, Келесz жарjа ‡лауjа (Ш. Хсайынов, šкzлz Ыбырай).

7: 445



ОРМА ¹ з а т.

Астыjы орылjан атыз, егzнжай. Егzн о р м а с ы н д а отырjан бzр топ ‡азjа жzберген к»кжендеттz [‡сты] ‡аздар жабылып, ‡анатымен сабап, тмсыjымен шо‡ып, »лтzрzп кетедz (Ш. Айманов, †ыран тур.).

7: 462



ОРМАН з а т.

cр т›рлz аjаштарды табиjи »скен шоjыры, ‡алы тоjай. Ж›гzрzп келе жат‡ан dйелдер тым-тыра‡ай о р м а н н ы  zшzне ‡ойып кеттz (Т. Ахтанов, Шыраjы.).

Ну орман. †алы жынысты, тоjайлы орман. Н у о р м а н, шыл‡ыjан батпа‡, елсzз-к›нсzз (М. cбдz‡алы‡ов, †ара тол‡ын).
7: 462



ОРМАНДЫ с ы н.

Орман »скен, орманы бар. Андыз Iле Алатауыны о р м а н д ы »zрлерzнде »седz (С. Сбханбердин, ºсzмдzк – дdрz.).

7: 463



ОРМАН-ТОiАЙ з а т.

Табиjи »скен, ‡алы аjаш, ну-жыныс. †аза‡стан жерzнде к»рzктz о р м а н-т о j а й л а р к»п (С. Мdуленов, Шыда.).

7: 463



ОЯŒ з а т.

1. Ш‡ыр жер, ойпат. О я  жерлер тzптz т»мендеп, ‡ыра жерлер тzптz биzктеп кеткендей (i. М›сzрепов, Тад. шыj.).

7: 502



ºЗЕК ¹ з а т.

Жауын, ‡ар суынан пайда болjан жер бетzндегz созылып жат‡ан ойыс жер; енz тар, кzшzрек сай. Ба‡тыгл ауылды жанындаjы кезедz асып, жортып отырып жартасты » з е к к е т›сzп, содан тас-тасты арасына батып, тауjа кzрzп адастырып кеттz (М. cуезов, †араш.).

7: 516



ºЗЕН ² з а т.

д и а л. Елдz-мекен орналас‡ан жер; ой. cтте, жол ‡инайды да. Сонау т»бе жайлаудан » з е н г е, тzптz, мына ‡оныс‡а дейzн итшzлеп, dре жетемzз (Б. †ожабеков. К»кт»бе).

7: 519



ºЗЕНШЕ з а т.

Кzшz-гzрzм »зен, кzшкене »зен. Шынында да Арыс »зенzн былай ‡ойjанда Жабаjылы, Машат, Шzлzктz » з е н ш е л е р z мен бла‡тарыны ‡аншама суы далаjа аjып, жерге сzzп бос‡а кетzп жат‡анын ‡атты ойла-бас‡а болмайды (c. Жdмzшев, Армысы.).

7: 519



ºЛКЕ з а т.

2. Айма‡, »zр, атырап, д›з, ал‡ап, тра‡, мекен.

7: 552



ºŒIР ² з а т.

Айма‡, т»zрек, ал‡ап. Отар жайылатын Теректz сайы Тарбаjатай »  z р z н д е г z е жа‡сы жайлау болып саналады (Алjы шепте.).

7: 562



ºРЛЕУIТ з а т.

Шамалы »рлеу жер. Байтал таулы жерге келген со, » р л е у z т к е шыjа алмай dбден ‡алжырай бастады (I. Жанс›гzров, Шыj.).

œ: 570



ºРТЕŒ з а т.

Ескz ш»бz »ртелzп. орнына к»к ш»п шы‡‡ан жер. º р т е  н z  бауырына ‡онып отырjан œлжан ауылына †нанбай екz-›ш к›ндей ‡она‡тады (М. cуезов, Тад. шыj.).

7: 574



ºРIС ¹ з а т.

1. Ауыл маынан шалjайлау оты мол, мал жайылымды‡ жер. †ойды » р z с к е шыjарjанда, алдымен ш»бz сиректеу жерге жайып, содан бzртzндеп ш»бz ‡алы жерге жайjан ж»н (Ш. †алы‡ов, †ой мен ешкz.).

7: 577



ПЛЯЖ з а т.

ºзеннz, к»лдz, теzздz суjа шомылуjа, к›нге ‡ыздырынуjа ‡олайлы ‡мдауытты жаjасы; жаjажай. Екz жетz менz ‡онаjым болыыз! Сухуми! †м п л я ж есzгzинz алдында жатыр! - дедz (i. М›сzрепов, Досты‡.).

8: 5



РАŒ з а т.

К»ктемнz басында ‡ар суымен шыjатын, бойы аласа майда ш»п. Айнала от болатын. Жусан, к›йреуzк, р а , шо‡та, ж›зген, сексеуzл, жанта‡, ажыры‡ ‡ара от (c. Нршайы‡ов, Алтын.).

8: 49



САБАТ ¹ з а т.

Ш»бz ш›йгzн жер, к»гал. Келzншек т›суzне туралап, таяу арада jана к»гz тапталмаjан жасыл с а б а т- ‡ а аударылып ‡онjан к»п ауыл ‡жынап ‡оя бередz (c. Нрпейzсов, Сергелде).

8: 86



САiА з а т.

1. ºзен я болмаса тау сzлемzнz ‡абысып-т›йzскен жерz. †арак»л »зенzнz Сусамырjа ‡ятын о жа‡ с а j а с ы н д а †арауыл т»бе деген биzк бар (Т. Нртазин, Адам.).

8: 90



САЗ ¹ з а т.

1. Су араласып, батпа‡‡а айналjан топыра‡. С а з д а н ыдыс-ая‡ жасау ерте замандардан берz келе жатыр (С. Жортанов, ºлке тану.).

8: 95



САЗДАУ ¹ з а т.

Сазды, батпа‡ты, ылjалды жер. †оjалы саздар, ‡ом сулар Кzмдерге ‡оныс болмаjан, С а з д а у j а бzткен ‡ара аjаш, Кzмдерге сайjа‡ болмаjан (Алдаспан).

8: 97



САЙ ¹ з а т.

1. šлкен жыра, аjар. Ертzстz жаjалауындаjы к»галды с а й д а тсаулы а‡ боз ат жайылып ж›р едz (c. Нршайы‡ов, Батыр.).

8: 98



САЛА з а т.

1. Сайды ашасы, »зен ортасыны тарауы. Оны (туjан жердz) dрбzр ылдиы, »рz, сайы, с а л а с ы, д»z, ойпаты – бdрz менz ала‡анымда (С. М‡анов, Саяхат.).

8: 120



САР†ЫРАМА з а т.

Биzктен ‡лай а‡‡ан су. Тмсы‡ айналjан сайын биzктен ‡лап т›сетzн с а р ‡ ы р а м а л а р бар (†. Жмадzлов, Соjы к»ш).

8: 180



САХАРА з а т.

1. Ауа райы ‡уа, ш»лдz айма‡. Сандалып келе жатты а‡са‡ киzк, Бzр то‡тап анда-санда dлzн жиып… А‡ б»кен с а х а р а н ы  ботак»зz, Атты екен ‡андай мерген к»зz ‡иып? (С. Сейфуллин, Шыj.).

8: 220



САЯ з а т.

1. Жанjа жайлы ‡оыр сал‡ын орын, к»лекелz жер. cмzржанды ‡асыа ертесz де, осы аjашты бzрzнz с а я с ы н а келzп, ары‡ты жиегzне т»не отырасы (Б. Майлин, Шыj.).

8: 221



СОР ³ з а т.

1. Ая‡ батып кететzн тзды батпа‡. Онан былайыра‡, арасы бzр к»ш жер, Майсор, Жарсор деген екz с о р бар (З. А‡ышев, Брша‡.).

8: 346



СОРТАŒ с ы н.

Тзы к»бzрек, тздылау жер. Бzздz бл »лке с о р т а , »те тзды жер (ºнегелz »мzр).

8: 352



СОРТАŒДЫ† з а т.

Сорта болушылы‡. Олар ‡ды‡ суыны с о р т а  д ы j ы н а н да кемшzлzк табатын (Тербеледz ты дала).

8: 353



СУ з а т.

2. Ауыс. Дым‡ыл, ‡рjа‡ емес, ылjалды.

8: 388



СУАТ з а т.

Су алатын, мал суаратын жер.

8: 388



СšДIГЕР з а т.

Дdндz да‡ылдар егу ›шzн к›зде жыртылjан жер; «зябь». ºткен жылды ма‡тасын жиып-терzп алысымен, зябь айдалып с › д z- г е р л е р тегzс суарылуда («†аз. dдеб.»).

8: 400-401



СЫЗ ¹ з а т.

1. Ылjалы мол, дым‡ыл жер. †ыз т›йесzн трjан жерzне ш»ктzргzсz келzп «ш»к» деп едz, т›йесz с ы з- j а ш»ге ‡оймады (i. М›сzрепов, œлпан).

8: 443



СЫРiЫМА з а т.

Желдz, боранны dсерzнен сусып, жылжыjан ‡м, ‡ар; сусыма. Соjы бораннан кейzн бл жолмен шана ж›рмеген сия‡ты. К»п жерлерzн к»лдене с ы р j ы м а басып ‡алjан (Самjау).

8: 500



ТАЙГА з а т.

Солт›стzк Евразияны к»п жерzнде, Сzбzр мен †иыр Шыjыста »сетzн ‡ыл‡ан жапыра‡ты, ну ‡араjайлы орман. Ит мрны »тпейтzн т а й- г а н ы  zшzмен жаяу-жалпы бара жат‡ан тт‡ындар (З. Шашкин, То‡аш Бокин).

8: 537



ТА†ТА ² з а т.

Арасын межелеп б»лzп-б»лzп тастаjан егzстzк жер. cнеки, жасыл кzлемдей ‡лпырjан шы-‡иырсыз егzс т а ‡ т а л а р ы жатыр (С. Байжанов, Сыр.).

8: 551



ТА†ЫРША† з а т.

Сорта, та‡ыр жер. К»п жыл бойы к»рмеген туjан жерде Ысты‡ ‡ой асы‡ ат‡ан т а ‡ ы р ш а ‡ та (Д. cбzлев, Ой тол‡ын.).

8: 555



ТАРМА† з а т.

Бzр нdрсенz, затты тарауы, б»легz, саласы. Жалааш тауы – басын мз шалjан, ‡апталына ‡араjай толjан Алатауды бzр т а р м а j ы, ол созыла-созыла Тянь-Шань тауыны жолдарымен астасып кетедz (Б. †ожабеков, К»кт»бе).

9: 28



ТАРТПА5 з а т.

Тартып кететzн батпа‡ты сор. Т›псzз т а р т п а анау сорым (†. Жмалиев, †ырда.).

9: 36



ТАС з а т.

†атты тау жынысы жdне соны б»лшектерz. Тас ерzтzп, тауларды ›гzп. †иын zстz т›ткен ж›н ‡ып, Электрдz жа‡‡ан к›н ‡ып Жумыскер тап жzгерz (Сейфуллин).

9: 43



ТАС†ЫН з а т.

1. Арнасынан асып к»терzлzп, тасып жайылjан сел, су. Кемерzнен ас‡ан теzздz т а с ‡ ы н суы ке жазираjа жайылып шыjып д›ркzрей ж»нелдz (А. Сатаев, Дала.).

9: 44



ТАСТАЙ с ы н.

1. Тас секzлдz, ‡атты, берzк, мы‡ты. †анат ‡арсы шыjа алмаjан, ‡олы т а с т а й, сескендz (Н. Сералиев, Ысты‡ к›лше).

9: 46



ТАУ з а т.

Айналасындаjы жерден едdуzр к»терzкz, биzк жер. Т а у д ы  биzктерz бzрден т›нерzп, айнала ттасынан к»леке тартып едz (i. Сыланов, cгzм.).

9: 54



ТЕБIЗ ² з а т.

д и а л. Ш»бz ‡алы ойпа жер. †мны да т е б z з z болады, ондай жер малjа жайлы келедz (Диал. с»здzк).

9: 87



ТЕГIС ¹ с ы н.

Кедzр-бдырсыз, jыл-шjылсыз, жап-жазы‡. Ауылды ‡азzргz Елжас трjан бетz а‡ к»делz далаjа жалjасатын ойпа, д»есz жо‡ т е г z с жер (А. Жа‡сыбаев, †айырлы.).

9: 94



ТЕŒIЗ з а т.

1. Жан-жаjы ‡рылы‡пен штасып жат‡ан, кеме ж›ретzн шы-‡иыры жо‡ су. Жаздыг›нz т е  z з, к»л жdне »зен ›стzнде сал‡ын жел ›немz соjып трады (Ж. Жат‡анбаев, Су.).

9: 121



ТОiАЙ ¹ з а т.

ºзен бойларындаjы жабайы »скен dр т›рлz ‡алы ‡у аjаш. Т о j а й аралаjан - ›йшz, Ел аралаjан – сыншы (Ма‡ал).

9: 154



ТОiАН з а т.

1. Су жинап алатын б»гет, тоспа. А‡‡ды‡ты ат шаптырым аjарына жасалjан т о j а н j а су б»гелдz (Ж. Орманбаев, †ос басшы).

9: 155



ТОŒ ¹ з а т.

1. Жер ‡ыртысыны суы‡тан сzресzп, ‡атып ‡алjан ›стzгz ‡абаты. Жердz т о  ы dлz жzбzмеген. Десятник Марданды dдейz жердz ‡атты ‡ыртысына dкеп салды (I. Жанс›гzров, Шыj.).

9: 196



ТОПАН ² з а т.

Жер бетzн бас‡ан тас‡ын су, сел. Т»zрегzн к»зzмен шалjан кzсzге д›ние ж›зzн т о п а н басып бара жат‡андай dсер пайда боларлы‡ едz (С. М‡анов, Шыj.).

9: 202



ТОПЫРА† з а т.

Жердz сырт‡ы, ›стzгz жмса‡ ‡абаты. Жер жыртып ж›рген трактористке жердz т о п ы р а- j ы бzркелкz тегzс, т»керzлzп жатуы dдемz к»рzнедz (Е. Байза‡ов, Ебек.).

9: 206



ТОСАП ¹ з а т.

1. Суды т›бzне жиналjан зат, ‡алды‡, тнба, ш»гzндz. Жар астынан жаса самал а‡иды, мрынjа балдырлы суды т о с а п иzсz келедz (Х. Есенжанов, А‡ Жайы‡).

9: 217



ТºБЕ ¹ з а т.

Д»гелене бzткен биzктеу д» жер. †аптан т»гzлген тарыдай к»п ‡ой шашылып, алдындаjы д»нен ас‡анда т » б е н z айналып кеткен Сатан да ‡ас‡а атпен ‡ойjа араласып ‡алjан едz (I. Жанс›гzров, Шыj. жин.).

9: 223



ТºМПЕК з а т.

Кzшкентай т»мпешzк, сdл jана д»естеу жер. cлгz манан биzктеу т » м п е к тауып, атты соjан жа‡ын тартып, мысы‡ша жабысып, жатып зорjа мzндzм (Б. Со‡па‡баев, †айдасы.).

9: 235



ТºМПЕШIК з а т.

†м, топыра‡тан, таjы бас‡а заттардан ›йzлген кzшкентай jана д»ес жер, т»мпек. Жазы‡ алада сdл биzктеу т » м п е ш z к тр (I. Есенберлин, Маjыстау.).

9: 236



ТºСКЕЙ з а т.

Тауды беткейz, т»сz. Абай мен Дdрмен ‡оыр адырдан асып, т » с к е й ‡оныс – молалы суjа жеткенде, к›н батуjа таяjан (М cуезов, Абай.).

9: 248



ТРАССА з а т.

šлкен ‡алалар аралыjын ‡осатын не ‡алалар мен елдz мекендердz жалjастыратын ке, т›зу асфальтты жол. šлкен т р а с с а бойына жастар жыл сайын к»шеттер отырjызады (†. †рманов, Жасыл dлем).

9: 252



ТРОТУАР з а т.

†ала к»шелерzнz жаяу адамдар ж›ретzн шеткz б»лzгz. Т р о т у а р мен жол аралыjында зын-зын, сидиjан теректер бой т›зеп тр (М. Д›йсенов, †алыды‡).

9: 253



ТУНДРА з а т.

г е о г р. Солт›стzк жарты шардаjы суы‡ айма‡. Т у н д р а д а »мzр с›ретzн ненец, чукчаларды бzздz жа‡ты ауа райына к»ндzгуz ‡иын (К. Ахметбеков, А‡дала).

9: 256



ТУННЕЛЬ з а т.

Темzр жол, автотрасса т. б. ‡рылыстарды тау астынан »тетzн б»лzгz. Бzр сzлемнz астынан ‡азылjан т у н н е л ь д е н »ттzк (†. Трсын‡лов, Олар.).

9: 256



ТœМА з а т.

Жер ‡ойнауынан шыjатын кzшzрек бастау, к»з. Осы т  м а д а н ат суарып, кzшкене жемдеп, »зzмzз де тама‡танып алса‡ терzс болмас едz (†. Ш»кенов, Бzздz Iлияс).

9: 272



ТœНБА з а т.

1. Тндырылjан сйы‡ затты т›бzне т›скен ‡ойыртпаjы; dр т›рлz ‡оймалжы. Тндырылjаннан кейzн суды т»гедz, т›бzндегz т  н б а н ы астаушаjа салады (Т. Тzлеуjалиев, Балы‡ ауру.).

9: 276



ТœРА† з а т.

Тратын жай, мекен, орын. Сраса келе тzптz жа‡ын болып шы‡ты: туjан жерz, т  р а j ы Гурьев екен (c. Сараев, Тос‡ауыл).

9: 280



ТœРiЫ ² з а т.

д и а л. 1. Тау ‡ыр‡асыны е биzгz. Т  р j ы деп тау ‡ыр‡асыны биzгzн айтады (С. †асиманов, Си‡ырлы.).

9: 283



ТšБЕК ² з а т.

Бzр жаjы ‡рлы‡пен шектесzп, ‡алjан жа‡тары сумен ‡оршалjан ‡рлы‡ б»лzгz. Маjыстау т › б е- г z н д е Тарас есzмz ‡ойылjан жиырмаjа тарта ‡аза‡ бар (c. Жdмzшев, Армысы.).

9: 305



ТšБЕКШЕ з а т.

Кzшz-гzрzм т›бек (2) . Ауылды дdл ‡асындаjы т › б е к ш е г е тсап ‡ойjан тор ат бzр к›нz тсауымен Текеске т›сzп, »лzп ‡алыпты (Б. Со‡па‡баев, Бастан кеш.).

9: 305



ТšЗ ¹ з а т.

šйден сырт жер, дала. šйдегzдz т› з г е бzлдzрмей, т›здегzдz ›йге сездzрмей zштен тынып, жамандыjыды жасырып »ттzм (С. Ж›нzсов, Жапанда.).

— Жапан т›з. Мидай дала. †оыр бйра таулар тzзбегz к»лдененен ‡араjан адамjа ж а п а н т › з етегzн орай орнатылjан лы ‡орjанjа ‡сайды (c. К»шzмов, Екz б›ркzт).



†ла т›з. Жан аяjы баспаjан, елсzз дала. К»л-к»сzр жабыр бар адамды, тzптz jмыры ‡  л а т › з д z мекен еткен мал екеш малды да ‡атты ж›детzп, dбден ыjыр еткен ша‡ едz (З. Жdкенов, Та самалы).

9: 310



ТšП з а т.

1. Жина‡талjан су ‡оймаларыны астындаjы жер ‡абаты. Мхит пен теzз т › б z н д е адам к»рмеген dр т›рлz балы‡тар мен жануарлар »мzр с›редz екен (†.†айымов, †ызы‡ты зоол.).

9: 335



ТЫiЫРЫ† ² з а т.

1. Iлгерz ж›руz, »туz ‡иын тйы‡ жер. Полк »зен арнасына т›скен кезде, алды-артын ‡арулы партизандар ‡оршап алса, жау т ы j ы- р ы ‡ ‡ а тыjылады (З. А‡ышев, А‡бел.).

9: 357



ТЫС з а т.

1. Сырт жа‡, дала. Ол ›ндемей т ы с ‡ а шыjып, малын суарып ‡оралауjа кzрzстz (Б. Майлин, Шыj.).

9: 387



УcЛАЯТ d р. з а т.

Т а р. Айма‡, »лке, »zр. Бунт жалjыз дала у d л а я т ы н а jана емес, б›кzл Азиялы‡ айма‡‡а да тарап кетzптz (Х. Рахимов, Сегzр.).

9: 437



УЧАСТОК з а т.

1. Жердz белгzлz бzр б»лzгz. Суармалы жерлердегz ‡ызылша егzсzне бzзтмсы‡ ‡оыз к»ктемде, »делмеген у ч а с т о к т а р д а н келzп т›седz (А. Ажкеев, †ант ‡ызылша.).

9: 445



œЙЫ† ² з а т.

œйма, тартпа, май батпа‡. †ара жолдар ‡азzр zркzлдек  й ы ‡: ‡амырдай иленzп желzмдей жабысады (c. Нрпейzсов, К›ткен к›н).

9: 468



šЙЕК ¹ з а т.

Тzршzлzкке, трмыс‡а табиjаты ‡олайлы, к›нz жылы, ш»бz ш›йгzн жер. Ол райхан г›лдерz жай‡алып тратын от›стzк, ысты‡ › й е к- к е саяхат жасады (С. Омаров, ºмzр.).

9: 528



šЙМЕК з а т.

šйzлген зат, нdрсе, ›йzндz. К»зzне ‡мырс‡аны илеуzндей боп ‡арауыт‡ан › й м е к шалынды (М. С‡а‡баев, †ыры‡.).

9: 532



šŒГIР з а т.

Таулы жерде кездесетzн табиjи, я болмаса ‡олдан кеуектеп ‡азылjан ‡уыс. Су шайып, жел ›рлеп тесzлген жартасты ›  г z р л е- р z н е кейде бzрнеше адам сыйып кеткендей (c.Бzрмаjанбетов, †аза‡ст. геогр.).

9: 554



šСТIРТ ¹ з а т.

г е о г р. Тенzз дегейzнен ортаесеппен 200 м к»терzкz биzк жер. Картадан Камчатка жотасын, сондай-а‡ Анадыр › с т z р т z н табыдар («†аз. мект.»).

10: 14



ШАБЫНДЫ ¹ з а т.

Ш»бz ш›йгzн »скен шабынды‡ жер. †арасу ал‡абыны ‡алы ш а б ы н- д ы сына келzп машина бzраз то‡тады (С. Бегалин, Мектеп).

10: 79



ШАБЫНДЫ† з а т.

Ш»бz ‡алы ‡ау »скен пzшендzк; шабынды‡ жер. Биыл атта адам кzрсе адасатын ш а б ы н д ы ‡- т а н ш»п шауып ж›р (Ш. Мртазаев, Интернат).

10: 79



ШАБЫР з а т.

Аjаш пен бтасы, »сzмдzгz сирек »сетzн жер. †ам‡а »зzнz ‡алы ‡мнан шыjып, ш а б ы р д а келе жат‡анын аjарды (Т. cлzм‡лов, Сырлы наз).

— Ала шабыр блт.
10: 80



ШАБЫС ² з а т.

Ш»п шабатын шабынды‡ жер. Мен »ган сенz ш»п шабыс‡а ‡айта жzбер дедzм (Блда).

10: 80



ШАiЫЛ ¹ з а т.

Белес-белес, жота-жота боп ›йzлzп ‡алjан ‡м. Бйра шаjылдар zркес-тzркес ‡ома‡танып ‡иырын статпайды («Лен. жас.»).

10:82



ША†АТ з а т.

†аjы кепкен сорта жер. Жерz бzрыjай таста‡, сорта, ша‡ат (Ж. Орманбаев, †ос басты).

10: 98



ШАЛАŒ ¹ з а т.

Су т›бzнде »сетzн зын-зын ш»п, жалау. †амыс, »ле, су шаладарыны бdрzнде де тамыр саба‡ бар (Т.Таубаев, Жасылdлем).

10: 107

356.

ШАЛiЫН з а т.

œзын жdне ‡алы »скен шабынды‡ ш»п. Тау бауыры к»к орай к»к шалjын (c.Нрмаханова, Шаjыс).

10: 111

357.

ШАЛШЫ†з а т.

А‡пайтын, тартылjан саяз су, ‡а‡таjы zркzндz су. cлгz к»лдz солт›стzгz адам бара алмайтын шалшы‡ (А. Сатаев, А‡ын).

10: 119



ШАЛЫМ з а т.

Шалым алып, ‡амтып ‡алjан жер. Сен онан да, шалjыны алымын, шалjымыны шалымын аят (У. †ыдырханов, Та нры). К»з шалым жер.

10: 120



ШАТ ² з а т.

Тауды ‡ойнауындаjы жы‡пыл-жы‡пыл тере сай. Шырлар т»менгz шатта, талды арасында жатыр (Н. †азыбеков, Бейтаныс).

10: 161



ШАТ†АЛ з а т.

1. Тар ‡ыспа‡ты сай, аjар. Жирма ша‡ты адам тере шат‡ал zшzмен жылжып келемzз (З. Иманбаев, Солма. г›л).

10: 163



ШАТ†АЛАŒ з а т.

1. Ж›руz ‡иын таулы жер, шат‡ал. Тауды шат‡алаына кезzктzк (Ауызекz тzл).

10: 163



ШИЛI с ы н.

Ши »скен, шиz мол (жер).

10: 223



ШИ ¹ з а т.

1. Т›п-т›п »сетzн, сабаjы жzzшке dрz зын ‡амыс тектес »сzмдzк.

10: 216



ШОiАН з а т.

бот. Кебzртек, ‡иыршы‡ тасты беткейлерде жdне ш»лейт ‡мдарда »сетzн биzктzгz 2,5 - 3 метр бта.

10: 234



ШО†АЛА† с ы н.

Кедzр-бдыр, тегzс емес, ойлы-‡ырлы (жер).

10: 240



ШО†ТЫ† з а т.

2. Ауыс. Тауды, т»бенz е биzк жерz, шар басы. Аспанны алыс шалjайында, сонау тау шо‡тыjында бар к»лемz бzр ‡ша‡ ‡ана блт тр (З. †абдолов, Жалын).

10: 243



ШО†Ы ¹ з а т.

1. Тауды, т»бенz е биzк жерz, шы. От›стzк беткейде, dлде‡айда алыста биzк шо‡ылар мнарланып к»рzнедz (С. Омаров, Дала‡ызы).

10: 244



ШОŒiАЛ з а т.

ºзен т›бzнен су бетzне шыjып ‡алjан тасты ›лкен кесектерz.

10: 251



ШОŒ†АЛ з а т.

Биzктеу т»бешzк, к»терzкz жер. Найан zzрде шо‡ал ›стzне шыjып талай отырjан (М. С›ндетов, †мда).

10:255



ШºЛ з а т.

1. Жауын-шашын аз жауатын, суjа тапшы айма‡. †ара т›ндz жамылып, Ыс‡ырады суы‡ жел. Т›нередz елсzз тау, Айнала бетпа‡ сусыз ш»л (С. Сейфуллин, ºлед.).

10: 267



ШºЛЕЙТ з а т.

Климаты ‡уа, жауын-шашыны аз, аjынды суjа тапшы табиjи зона. †аза‡стан территориясы орманды дала, ш»лейт ш»л айма‡тарды жdне тау белдеулерzн ‡амтиды (Х. †адырбаев, †аз. хайуанат.).

10: 267-268



ШºП з а т.

Жер бетzне жап-жасыл болып шыjатын к»корай шалjын; балауса; шабылjан пzшен. Иzсz а‡ыjан жас ш»птz ›стzнде жатырмыз (Т. Ахтанов, Шыраjы.).

10: 269



ШœБАР ² з а т.

Ара-арасында ойдым-ойдым жайылымы бар бталы »рzс; ‡ырат, д»ес. А‡ соранда екz ‡ос жыл‡ы жатыр едz. Айналасы аласа белес, ‡алы тобылjылы ›лкен шбар едz (М. cуезов, †араш).

10: 278



Шœ†АНА† з а т.

Онша тере емес ш‡ыр. Алдарыа ‡арап, ш‡ана‡, жыра, ‡а‡па тастан са‡таныдар (С. Бегалин, Замана).

10: 282



Шœ†ЫРША з а т.

Кzшкентай ш‡ыр.

10: 283



Шœ†ЫР з а т.

†азылjан, ойылjан жер, ш‡ыр.

10: 283



ШœŒ†ЫР з а т.

1. †азылjан, ойылjан жер, ш‡ыр.

10: 285



ШœРАЙ ¹ з а т.

2. Жерд» е ‡нарлы, тадаулы б»лzгz; суы, оты мол жер. Тобылды бойын жердz шрайы деп мекендеп отырjан елz аыз ‡ылады (Б.Майлин, Шыj.).

10: 285



ШœРАТ з а т.

Суы, оты мол жайылымды‡ жер. Иzрсу-шрат жайлау. Жан-жаjы тау (Ш. Мртазаев, †ызыл жебе).

10: 286



ШšЙ ² з а т.

Жыртылмай ‡алjан жер.

10: 284



ШšЙГyН з а т.

†алы »скен ‡нарлы ш»п; оты мол, суы соны шрайлы жер. Б›кzл жаз бойы мал аяjы тимеген ‡ыстау т»zрегzнz ш»бz ш›йгzн (Береке).

10: 289



ШšŒЕЙТ з а т.

1. Жер ‡ыртысындаjы ойдым жер, ш›‡ыр. Сыр бойынды алып-‡ашпа сулар толы ш›ейттер к»п болады (С.Хайдаров, Крыш.).

10: 297



ШЫiАНА† з а т.

геогр. Мхит, теzз, к»лдz ‡рлы‡‡а сjына енzп жат‡ан б»лzгz. Бл »згерzстер Атлантикадан Барсы Шыjанаjына дейzн тайjа т›скен табадай ай‡ын мdлzм болып отыр (c. Шdрzпов, †апаста).

10: 307



ШЫМ з а т.

Ш»п тамырлары жылдар бойыттасып шымыр боп байланjан, ‡й‡алы жердz ›стzнгz ‡абаты. Шым тезегz де, ‡мы да, белzне байлаjан темzр ‡рсауы да жо‡ тек екz басына ттамдай ‡атты ‡аjылjан трбаны к»зzzздz алдына келтzрсеzз бdрzн к»ресzз (cбzшев).

10: 332



ШЫŒ ¹ з а т.

1. Тауды шар басы. Сdтекен болса, сонау Алатауды ‡арлы шыына ‡ас‡ал ‡арап тр (Х. Ерjалиев, Шынды‡).

10: 344



ШЫНАЙТ з а т.

диал. Кzшкентай т»бе, д»ес жер.

10: 345



ШЫŒЫРАУ з а т.

1. ºте тере жер, ‡лама-‡лды, тjиы‡. Т»мен ‡араса, астышыырау ‡з, асау тол‡ын брк-сар‡ етzп, жартас‡а соjады (З. Ш›кzров, iапсайып).

10: 347-348



ШyЛyК з а т.

Су бойында »сетzн, жzнzшке dрz сол‡ылда‡ бта. Жолды к›ншыjысында кzшкене сай бар, оны zшzне ‡ызыл шzлzк »скен (М. iабдуллин, Срапыл).

10: 369



ЫЗА : ыза суы.

Жер астынан шыjатын ылjал, су. Ол ›шzн кzшzгzрzм »зендердz, бла‡тарды, жер астыны ыза суы жа‡ын жерлердz пайдалану ‡ажет (А. Балтабаев, Жасыл орман).

10: 381



Ы† з а т.

1. Желден, жауыннан ‡аjыс, таса, ‡ал‡а жер. Абай алдындаjы Шdкее белгz етzп айjай салды. Ж›рzс то‡талып, барлы‡ атты ы‡‡а ‡оралай тра ‡алып жdй бzлzстz (cуезов).

10: 388



ЫЛiАЛ з а т.

†рамында суы мол топыра‡, ауа; дым‡ыл. Жер жыртуjа ылjалы кеппей трып кzрzсу керек (М. Д›зенов, А‡dпсе).

10: 391



ЫЛДИ з а т.

ºрдz, жотаны т›се берzсz; еzс. Анау ылдида бларды аттары ‡атарулы ‡алjан (†. мханбет‡алиев, Жлдызды т›н.).

10: 392



жүктеу/скачать 2.16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет