Жаратылыстану факультеті

Жаратылыстану факультеті

“Жалпы химия” пәні бойынша ”, 05 01 13 – “Биология” 05 01 12 – “Химия”,

05 06 07 – “Биология” мамандықтарының студенттері үшін.

ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ.

Жетісай 2006 ж.

Лекция №1

Химияның негізгі түсініктері.

Химияның негізгі түсініктері.

Элемент, атом, молекула, Энергия сақталу

салыстырма атомдық заңы, құрам тұрақты-

Элементтердің периодтық жүйесі (ЭПЖ)

массалар, моль, моляр настар заңы,

масса, эквивалент. көлемдік қатнастар

заңы,Авагадро

заңы, экви-

Бейорганикалық қосылыстар сыныптары.

Химия-заттар турасындағы ғылым және олардың ( заттардың) түрлену заңдары турасындағы ғылым.

Химияның негізгі түсініктері: атом, молекула, химиялық элемент, салыстырмалы атомдық және молекулалық массалар, моль, моляр масса,эквивалент.

Атомдар массалары:

-₂₄ -₂₃ -₂₃

m _{а (Н)} = 1,674х10 г m _{a (C)} = 1,993 х 10 г m _{a (H2 O)}= 2,99х10 г

1/12 m¹² с

Салыстырмалы молекулалық масса М_ч:

М_ч (Н ₂ О) = 2 А_ч (н) + А_ч (0)

Моль – 3ат мөлшерінің өлшеуіш бірлігі (v).

Ол өлшеуіш бірлігінде 12г ¹²С көміртегі изотопында неше атом

болса,сонша құрылымдық бірлік (структуралық бірлік) (молекулалар,

атомдар, иондар) болады.

Әрқандай заттың бір молінде бір түрлі сан құрылымдық бірліктер

болады.

Дюжина – 12 құрылымдық бірлік (структуралық бірлік)

Моль – 6,02х10 құрылымдық бірлік (структуралық бірлік)

Сутегі атомдары 1 молінде 6.02х10 сутегі Н атомдары болады.

Сутегі молекулаларының,1 молінде 6.02.10 сутегі Н₂ молекулалары болады

Сутегі иондарының 1 молінде 6.02.10²³ сутегі Н⁺ иондары болады

₂₃

Авагадро тұрақтысы : N_А = 6,02 х 10

Моляр масса (М) –1 моль заттың массасы

Тақырып : Химияның негізгі заңдары.

1.Массаның сақталу заңы (М.В.Ломоносов 1748ж)

Реакцияға кіріскен заттар массасы реакция нәтижесінде пайда болған заттар массасына тең болады.

Реагенттер массасы= өнімдер массасы

А+В=С+Д реакциясы үшін m_А +m_В= m_С+m_Д

А. Эйнштейн –энергия (Е) және масса (m) арасындағы өзара байланыс Е=mС ²

С- вакуумдағы жарық жылдамдығы С=3х10 м/с.

Реакцияға кіріскен заттар массасының және энергиясының жиындысы реакция өнімдерінің массасының және энергиясының жиындысына тең.
2. Құрам тұрақтылығы заңы. (Пруст 1808 ж)

Әрбір молекулярлық структураға ие болған индивидуал химиялық қосылыс оны алу жолына байланыссыз тұрақты құрамға ие болады.

1. 
   2 Н₂+О₂= 2 Н₂ О
   

3. Еселі қатынастар заңы (Д.Дальтон 1803ж)

Егер екі элемент бір-бірімен бірнеше химиялық қосылыстар түзсе ондағы бір элементтің екінші элемент бірдей үлестеріне тура келетін массаларының өзара қатынасы онша үлкен болмаған бүтін сандарға тура келеді.

N₂ О, NO , N₂ O₃, NO₂, N ₂O₅

4. Эквиваленттер заңы (И. Рихтер 1791 ж)

“ Эквивалентті ” дегеніміз “тең құнды” “тең бағалы” дегеніміз.

Элемент эквиваленті деп оның моль сутегі атомдарына тең құнды болған (эквивалент болған ) мөлшерін айтамыз.

НСl Н₂О NH₃ СH₄

Э_cl = 1моль Э_о=1/2 моль Э_N=1/3 моль Эс=1/4 моль

Энвивалент молер массасы (г/моль). Эквивалент көлем (көлем бірлігі).Эквиваленттік факторы.

Әсерлесуші заттар массаларының бір-біріне қатынасын олардың эквиваленттерінің моляр массаларының қатынасындай қабылдаса болады.

m_{1 =} Мэ (1)

m₂ Мэ (2)

m₁, және m₂ -әсерлесуші заттар массалары, Мэ (1) және Мэ (2) олардың эквиваленттерінің моляр массалары.

5. Авагадро заңы. (А. Авагадро 1811 ж).

Бір түрлі жағдайларда әр түрлі газдың бірдей көлемдерінде бір түрлі сан молекулалар болады.

1 туынды : Әр қандай газ тәріздес немесе булы заттың 1 молі бір түрлі жағдайларда бірдей көлемге ие болады.

1 моль әр қандай газ (қ.ж.) –көлем –22,4 л- моляр көлем (Vm) (л/моль,см ³

2 туынды: m₁ M₁

T₁ To

Қалыпты жағдайда әрқандай газдың көлемі (қ.ж):

P₁ V₁ T_O

Vo=

Тұрақты шамалар қатынасы тұрақты шама болады

R- универсал газ тұрақтысы Vo Po

=R

To

R₁= 8,314 Д ж /моль х к

R₃= 0,082 л. атм /моль. Град

Клапейрон теңдеуі P₁ V₁ =V х R х Т

Р V= m х RT

M

ПСЭ

Топтар І ІІІ ІV V VI VII VIII

н В C N O F He He

Si P S Ce Ne

AS Se Br Ar

Te I Kr

At Xe