Жаратылыстану факультеті
Биология кафедрасы
“Периодтық жүйедегі элементтер химиясы” пәні бойынша 05 01 12 – “Химия”, 05 01 13 – “Биология” 05 06 07 – “Биология” мамандықтарының студенттері үшін.
ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ.
Жетісай 2006 ж.
Кредит №1 (15 сағат)
Лекция №1
Тақырып : Кіріспе. Периодтық жүйедегі элементтер химиясы.
Периодтық жүйе элементтері химиясы пәнінде химиялық элементтер және олардың қосылыстарының қасиеттері қаралады. Оларды жүйелендіру негізінде Д.И. Менделеевтің периодтық жүйе материалдары алынады. Әуелі топтардағы негізгі топшалар элементтері 8 топтан бірінші топқа дейін, кейін қосымша топшалар элементтері қаралады.
Лекция №2 Тақырып : VIII және VII топтар негізгі топшалары элементтері химиясы.
Инерт газдар текті газдар (благородные).
VIII топ негізгі топшасы элементтері гелий Не, неон Ne, аргон Ач, криптон Кч к сенон Х е және радон Rn.
Бұл газдар инерт болғандығы себепті инабатты (благородный) газ деген атқа да ие. Бұлардың инерт болуы атомдарындағы электрон түзілісіне байланысты. Гелий атомының электронды конфигурациясы 1s2. Басқа элементтер сыртқы электрон қабықтарының жалпы түзілісі nS2 np6. Электрон қабық 2n2 формула бойынша толғандығы үшін өте тұрақты инерт атомдар болып олар химиялық реакцияларға өте қиындықпен кіріседі.
Табиғатта тарқалуы. Барлық инерт газдар атмосфера ауасында ұшырайды. Ең көп тарқалғаны аргон оның көлемдік үлесі атмосферада 0,934%. Гелий жерде аз болғаны мен космоста көп ұшырап сутегіден кейін 2-ші орынды иелейді.
Бірінші рет гелий күн құрамынан спектрал анализ жәрдемінде анықталды (аты гелиос – күн). Радон – радиактив элемент. Табиғатта аз ұшырайды, сол себептен оның қасиеттері аз үйренілген.
Инерт газдар қасиеттері.
Бұл газдар бір атомды жай заттар күйінде ұшырайды. Қалыпты жағдайда иіссіз, түссіз олар төмен t-да қайнайды, балқиды, қайнау (балқу) t-сы гелийден радонға қарай көтеріледі (жоғарылайды).
t қ5He = - 268,90C, t қHe = -246,0C, t қRn = -61,90C
Бұл газдардың химиялық активтігі өте аз. Не гелий қосылыстары алынбаған. Аргон, криптон және ксенон төмен температураларда гидраттар Э 6Н2О (Э=Ar,Kr, Xe) пайда етеді. Бұл қосылыстар мұз кристалл түзілісіндегі бостықтарға инерт газ атомдары енуі нәтижесінде пайда болады. Мұндай қосылыстарда ену қосылыстары немесе клатраттар деп аталады. Гелийден басқа инерт газдардың барлығына клатраттар (кейбір органикалық заттармен де) алынған.
Криптон үшін Кr Ғ2, қосылысы алынған. Ең көп химиялық қосылыстар ксенон үшін алынған : ХеҒ2, ХеҒ4, ХеҒ6 оксидтер ХеО3,ХеO4, қышқылдар Н2ХеО4,Н4ХеО6 және бірнеше тұздары да алынған. Радон фториді де алынған. Инерт газдар қосылыстары күшті тотықтырғыш қасиеттерге ие.
Қолданылуы.
Өнеркәсіпте кеңінен қолданылады. Әртүрлі типтегі электр лампалары инерт газдармен толтырылады. Гелий және аргон алюминий балқытпаларын сваркалауда инерт атмосфера жасау үшін қолданылады.
Лекция№3
Тақырып : Галогендер
VII топ негізгі топшасы элементтері : фтор Ғ,хлор Сl, бром Вr, иод У, және астат Аt.
Жалпы аталуы – галогендер
Электрон түзілісі
Атомдары сыртқы электрон қабатында 7 электроны бар nS2np5
Хлор үшін
17Сl 3S2 3p5 3d0
  S P d
      3
Мұндай жағдайда хлор атомы І жұптаспаған электроны бар. Сол себептен ол арқылы электрон жұбын пайда ету (ковалент байланыс) мүмкіндігіне ие. Егер хлормен қосылысқан атом оған қарағанда кем электротерістікке ие болса, (мысалы Н) онда жалпы ортақ электрон жұп хлор тарапқа жылжыған тотығу дәрежесі-1. Егер оттегімен қосылса тотығу дәрежесі +1.
Хлордың сыртқы энергетикалық деңгейінде еркін 3d орбиталдар бар. Электрондар қозғалған жағдайда S және р орбиталдардан d орбиталға өтіп кетеді.
  
І жағдай
ІІ жағдай
ІІІ жағдай
Қозғалған жағдайларда хлор атомы 3,5,7 электрон жұптарын жасау мүмкіндіктеріне ие болады. Сол себептен +3, +5,+7 тотығу дәрежелеріне ие болуы мүмкін.
-1 +1 +3 +5 +7
НСl HClO HClO2 HClO3 HClO4
Бром, иод және астат атомдары үшін де қозғалған жағдайлары болу мүмкін.
Ал фторда еркін орбиталдар жоқ. Өйткені 2 қабатпен электрон орналасуы бітеді.
2S 2p
1S2 9F
жалғыз
Сол себепті : жалғыз – 1 тотығу дәрежесін көрсетеді.
Табиғатта тарқалуы. Галогендерден жер қыртысында ең көп тарқалғандары хлор және фтор хлор –0,045%; фтор – 0,027%, бром –1,6 х 10-4% :У – 3 х10-5 %. Астат табиғи радиактив заттар ыдырауы продукттерінде өте аз мөлшерде ұшырайды.
VII топ негізгі топшасы элементтері.
Элементтер | Ғ |
Сl
|
Вr
|
У
|
Аt
|
Тәртіп нөмірі
Сал.ат.массасы
Сыртқы энергет
қабат электрон-дары
Тотығу дәрежесі
|
9
18,998
19 Ғ
2522р5
-1
|
17
35,453
35Сl 37Cl
3S2 3p6
-1 +1
+3 +5
+7
|
35
79, 904
79Вr 81Вr
4S24p6
-1 +1
+3+5
+7
|
53
126,905
127У
5S2 5p6
-1 +1
+3+5
+7
|
85
[210]
следы
6S2 6p5
-1 +1
+5+7
|
Достарыңызбен бөлісу: | 
