Жер асты тәсілімен барлайтын кен өндіру кәсіпорындарын технологиялық жобалау нормалары

193. Пайдалы қазбаларды вибрациялық қоректендіргіштермен, конвейерлермен, тиеу машиналарымен, өзіндік түсіру автолармен жеткізу және тиеу жөніндегі пайдалану өнімділігі қондырғының техникалық өнімділігінен, оның ауысым бойындағы жұмыс уақыты мен энергияның жеке шығынан және материалдарына байланысты анықталады.

Тиеу-жеткізу құралдарының пайдалану өнімділігін анықтау кезінде жарылған кен массасындағы кондициялы емес бөлшектердің болуы ескеріледі. Ауқымды емес бөлшектің шығуының болжамды шамасы 32-кесте мәліметтері бойынша қабылданады.

194. Өзіндік жүретін машиналардың дөңгелек, дизельді отын және майлау материалдарының орташа шығыны 33-кесте нұсқамасын басшылыққа ала отырып, қабылданады.

195. Скрепер ыдыстары, канат диаметрі және блок диаметрі скреперлік шығыр беріктілігіне сәйкес 34-кесте бойынша қабылданады.

196. Скреперлік құрылғыларға арналған канат МСТ 3069-66 бойынша, скреперлік блоктар МСТ 12171 бойынша таңдап алынады.

197. Скреперлік құрылғылардың 7 сағаттық ауысымдағы кен түсіруке скреперлеу кезіндегі өнімділігі 35-кесте бойынша қабылданады.

198. Скреперлік құрылғылар резерві блоктағы тазарту жұмыстарының қабылданған ұйымдастыруынан шыға отырып, жобада негізделеді.

199. Біртшығырға арналған скреперлік жеткізу ұзындығы: руданы тазарту қабаттарында жеткізу-30 м дейін, қазбаларды бұрғылау кезінде-60 м дейін, қайталамалы скреперлеу кезінде-60 м дейін қабылданады.

200. Скреперлік жұмыстарға арналған материалдардың орташа шығыны 36-кесте бойынша қабылданады немесе нақты тау-кен қазу аудандары немесе кәсіпорындары үшін әзірленген, егер осындай болған жағдайда нормативтік құжаттар бойынша қабылданады.

31-кесте
Пайдалы қазбаны жеткізу және тиеудің ұсынылатын тәсілдері

Барлау жүйесі	Жеткізу және тиеу тәсілдері
1	2
Кеннің сатының барлық биіктігіне опырылуымен барлау жүйесі	а) вибрациялық қоректендірушілермен; б) плунжерлі кен тиеу құрылғыларымен (КТҚ түріндегі); в) өзіндік жүретін тиеу-көлік машиналарымен; г) вибрациялық қоректендіру кешенінде авто өзіндік түсіргіштермен немесе тиеу машиналарымен (шөмішты тиеушілер).
Сатылы қазып алу және кенді алаңнан қазып алумен барлау жүйесі	а) вибрациялық қоректендірушілермен немесе вибротуғызғыштар кешенінде үлкен бөлшекті кендерге арналған конвейерлермен; б) скреперлік құрылғылармен; в) вибрациялық қоректендірушілермен; г) өзіндік тиеу-көлік машиналармен;
	д) тиеу машиналары (шөмішті тиеушілермен) кешенінде өзіндік түсіру автолармен;
Кенді сатылы суырып алу және бүйірлі шығаратын барлаулау жүйесі	а) өзіндік тиеу-көлік машиналармен; б) тиеу машиналары (шөмішті тиеушілермен) кешенінде өзіндік түсіру автолармен; в) бүйірлі шығаруға арналған үздіксіз қимылдағы тиеу–жеткізу кешендерімен
Камералы бағанды жүйелер	а) өзіндік жүретін тиеу-көліктік машиналармен; б) тиеу машиналары (шөмішті тиеушілермен) кешенінде өзіндік түсіру автолармен; в) экскаваторлары бар өзіндік түсіру автолармен
Кенді қатпарлы қазып алу жүйесі	а) өзіндік түсіретін тиеу-көлік машналармен; б) скреперлік құрылғылармен
Кенді магазинирлеу жүйесі	а) вибрациялық қоректендірушілермен, вибролюктермен немесе виброалаңдармен; б) өзіндік тиеу-көлік машиналармен
Тірек бекітпе жүйесі	а) вибролюктермен немесе виброалаңдармен; б) скреперлік құрылғылармен

Ескерту: 1. Руда түсіруден рудник ішіндегі көлік құралдарына вибрациялық люктер арқылы руда тиеу.

2. Жарылыс күшімен руда жеткізуді бос және еңіс қабаттарды игерудің камералық жүйесінде қолдануға жол беріледі. Қабаттардың 15-25⁰ еңіс кезінде жеткізу ұзындығы 30-40 м қабылданады, 30-40⁰ еңіз кезінде 60-80 м қабылданады. Руда денесінің 40⁰ артық кезінде пайдалы қазбаларды жарылыс күшімен жеткізу өз күшімен жеткізілетін жағдаймен қосылады.

3. Руданы гидравликалық жеткізу кезінде өзі жеткізетін, механизацияланған жеткізу немесе жарылыс күшімен жеткізуден кейін тазарту кеңістігінің жатқан бүйірінен тазарту үшін көмекші құрал ретінде аз қуатты еңіс қабаттарды игеру кезінде басым қолданылады. Гидравликалық жеткізу 0,8-1,0 МПа жұмыс қысымы бар гидромониторлар арқылы жүргізіледі.

32 - кесте
Әртүрлі фракциядағы габаритті емес бөлшектердің шығысы

Кондициялық бөлшектің мөлшері, мм	Габарит емес бөлшектің жалпы шығысы, %	Нақты фракциялар бойынша габаритті емес бөлшектердің шығысы, %
		701-800 мм	801-900 мм	901-1000 мм	1001-1100 мм	1101-1200 мм	1201-1300 мм	1301-1400 мм	1401-1500 мм
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
700	3,0 2,8 2,6 2,4	1,1 1,0 1,0 0,9	0,4 0,3 0,2 0,3	0,3 0,3 0,3 0,3	0,3 0,3 0,3 0,2	0,3 0,3 0,2 0,2	0.2 0,2 0,2 0,2	0,2 0,2 0.15 0,15	0,2 0,2 0,15 0,15
800	3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8		0,8 0,7 0,7 0,6 0,5 0,4 0,4	0,7 0,6 0,6 0,5 0,4 0.4 0,3	0,5 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3	0,4 .0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,25	0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2	0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2	0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,15
900	3.0 2.8 2.6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4			0,9 0,8 0,8 0,7 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4	0,8 0,8 0,7 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4 0,3	0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2	0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2	0,25 0,25 0,2 0,2 0,2 0,2 0,15 0,15 0,15	0,25 0,25 0,2 0,2 0,2 0,2 0,15 0,15 0,15
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1000	3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0				0,9 0,85 0,8 0,7 0,7 0.65 0,6 0,5 0,4 0,35 0,3	0,8 0,8 0,7 0,65 0,6 0,6 0,5 0,45 0,4 0,3 0,2	0,45 0,4 0,4 0,4 0,35 0,3 0,3 0,25 0,2 0,2 0,2	0,45 0,4 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,2 0,2 0,2 0,15	0,4 0,35 0,3 0,3 0,25 0,2 0,2 0,2 0,2 0,15 0,15

33 - кесте

кезіндегі негізгі материалдардың шығыны

34 - кесте

35 - кесте

Ескерту: Сөрелер арқылы скреперлеу кезінде скреперлік құрылғының келтірілген өнімділік нормаларына 0,9 коэффициенті қолданылады, 15-25⁰ көтеруге скреперлеу кезінде-0,75, 15-25⁰ еңіс бұрышқа скреперлеу кезінде - 1,15, 25⁰ артық болғанда-1,25. коэффициенті қолданылады.

36 - кесте
Скреперлік жұмыстарға арналған негізгі материалдар шығыны

Скрепер типі	Жеткізілетін 1000 т кенге арнаЛған канат және шойын шығыны, кг (алымында канат шығыны, бөлімінде шойын шығыны келтірілген)
	Скрепер сыйымдылығы, м3
	0,25	0,4	0,6	1,0	1,6
1	2	3	4	5	6
Ескекті: Дәнекерленген Құйылған	72 56 35 13,6	60 46,5 29 11,3	39 30,2 18,9 7,3	21,6 16,8 10,5 4,1	14,4 11,2 7,0 2,7
Шарнирлі дәнекерленген құйылған	40 53 22 21,4	33 44 18,4 17,8	21,5 28,6 11,9 11,6	12,0 15,9 6,6 6,4	8,0 10,6 4,4 4,3

202. Салу қоспалары компоненттерінің құрамы мен олардың сандық қатынасын салу массивінің талап етілетін беріктілігі мен құбырлар бойынша транспортабельді шарттары бойынша қажетті геологиялық қасиеттеріне байланысты қабылданады. Салу материалдарында концентрацияларда, өзіндік жану, газ және заттар бөлуі бойынша қауіпті заттарда қоспалар болмайды.

203. 1 м³ арналған бос жерлерде толтыру материалдарының нормалары ұсынылатын құрамда:

материалдардың табиғи ылғалдылығы (материалдардың факт бойынша ылғалдылығы);

дайындау және жинау орнына тасымалдау кезіндегі жоғалтулар-1 % дейін;

салу қоспаларының дайындау және тасымалдау процессіндегі технологиялық жоғалтулары-2 %;

қазылған кеңістікее салынған салу қоспасының отыруы-5-10 % (салу түріне байланысты) ескеріле отырып, анықталады.

204. Қатыратын салу қоспасын дайындауға арналған судың сапасы МСТ 23732, бетонға арналған су және ерітінділер сәйкес келеді. Рудниктегі әртүрлі ағынды сулардың болуы кезінде, оларды пайдалану зерттеу жүргізілгеннен кейін қарастырылады.

205. Салу қоспасының компоненттерін қоймаларда (салулар қоймасы, байлайтын және активтейтін қоспалар және басқалар) түсіру және сақтау көзделеді.

Қойма ғимаратының құрылысы мен механизациялары қойма ғимараттарына қойылатын жалпы талаптарға сәйкес іске асырылады. Салу материалдарын сақтау кезінде олардың қасиеттері (сулану, үсу, басылып қалу, қосылып кету).

Цемент қоймасының сыйымдылығы 5÷10 тәулікті қор есебінде қабылданады. Бірінші мән-дамыған темір жол желісі және өнімділігі аз салу құрылғысы үшін, екінші-аз игерілген және алыс орналасқан аудандар үшін, және өнімділігі үлкен салу құрылғысы үшін.

206. Салу құрылғысы келесі технологиялық ғимараттардан тұрады: инертті салу қоймаларынан, байлайтын материалдар және активирлеу қоспалары қоймасынан, инертті толтырғыштың ұсату корпусынан, ұсату-жылжыту (немесе араластыру) бөлімшесінен, салу материалын дайындаудың сапасын бақылаудың экспресс-зертханасынан, басқару щиті бар операторлық пункттен, материалдар шығынын көрсететін қондырғылар мен приборлар жұмысының мнемосызбасынан.

207. Салу құрылғысының жобасы компоненттерді тасымалдау процестерінің толық механизациялануын және салулардың дайындалуын салудың барлық компоненттерін бақылау және мөлшерленуін автоматты реттеу берілген қатынастарда салдардың жылжыту ағынындағы байлануын бақылау және оны компоненттер қатынасын өзгерту арқылы автоматты реттеу, салу қоспасының деңгейіне және құбырының тіке қорабындағы қысымды бақылау.

208. Технологиялық қондырғыларды таңдау және жинақтау кезінде флотациялық фабрикалардың технологиялық жобалау нормаларын және пайдалы қазбаларды ұсату, сұрыптау, байыту және рудалар мен концетраттарды бөліктеу кезіндегі қауіпсіздік талаптарының бірыңғай талаптары басшылыққа алынады.

209. Салынаты қазбалардың төбесінің енің бұрышы және салу материалының берілу орны өңделген кеңістіктің максималды мүмкін жеткізілу есебінен жобаланады.

210. Салынатын тазарту кеңістігі қолданыстағы қазбалардан оқшаулануға жатады. Оқшауланатын бөгеттер құрылғысының орны салу жұмыстарының өндірісіне арналған локалды жобалармен анықталады. Оқшаулаушы бөгеттер барлық жағдайда салынатын қазбалардың шекарасынан екі метрден жақын емес салынады.

211. Салу қоспасының беттік кешеннен қазылған кеңістікке дейін беру қүбырлар бойынша жобаланады. Салуды тасымалдау кезінде қоспалардың құбырына үздіксіз және біркелкі түсуі, минералогиялық және физико-механикалық санаттың тұрақтылығы қамтамасыз ететін кен орындарын игерудің тиісті тау-кен-геологиялық шарттары (мысалы: бос құлау және терең емес жату) тікелей қазылған кеңістікке ұңғымалар бойынша жер бетінен салу қоспасын беру мүмкіндігі қарастырылады.

212. Құбыр көлігінің жұмыс режимі тау-кен жұмыстарын жүргізу режиміне сәйкес келеді. Көліктің тәуліктік өнімділігі есептерінде 15 сағаттан (дайындау қорытынды жұмыстарды ескере отырып) артық емес жұмыс уақыты қабылданады.

213. Қататын салуларды тасымалдау үшін салу құбырлары арнайы салу ұңғымалары бойынша жоғарғы жақтарын төсеуге басымдылық беріледі. Шахта оқпандарында (скипті, көмекші, желдеткіш) салу құбырларының бөгеттерін төсеуге жол берілмейді. Арнайы салу оқпандарында қатыссыз тіке құбырлары оның салыну орнына қарамастан су тартқысын және телефон байланысы кабельдерін төзеуді көздейтін құбырының резервті жібі болады.

214. Төменгі тіреу тізесіне түсетін жүктеме салу материалдарымен толтырылған құбырларды, толтыратын тіке бөгетті толтыратын салу материалдарының салмағының екі еселік шамасына тең пайда болатын гидравликалық соққыны ескере отырып анықталады.

215. Тереңдігі 150 м оқпанда борлық бөгет тіреу орындығына сүйенетін жеке учаскелерге құбырының ғана салмағы қабылданады.

216. Ұңғымалар бойынша салынған құбырлармен салу қоспаларын тасымалдау кезінде, соңғысы шығарылады, сол үшін ұңғыма көтергіш механизмдермен және құрылғылармен жабдықталады.

217. Қататын қоспалар көлігін жеңілдету және тасымалдау ұзақтығын арттыру үшін салынатын учаскелерге дейін тіке бөгет салуларын берудің каскадты сызбасы қарастырылады.

218. Магистралды құбырлары талап ететін диаметрмен гидростатикалық қысымға байланысты болат және шойын құбырлардан орнатылады.

219. Тасымалдаудың пневматикалық тәсілімен учаскелерде салынатын ағу нүктесі мен бұрылыстарындағы құбырларды бекіту қоспаның қозғалуынан пайда болатын динамикалық жүктемені ескере отырып жүргізіледі.

220. Құбыр трассасының бұрылысының бірқалыпты ауысуы болады. Қисық радиусы құбырдың 10 есептік диаметрінен кем емес.

221 «Тығынды» жою ұшін қоспаны беруді тоқтатқаннан кейін құбырын салу материалынан тазарту үшін соңғысында сумен қатар сығылған ауа беру мүмкіндігі қарастырылады.

222. Салу қоспасын көлденең бойынша тасымалдау үшін тіке құбырда қоспаның гидростатикалық қысымымен пайда болатын потенциалды энергияны пайдалану үшін өзіндік ағын тәсілі және үлкен қашықтықта өзіндік ағынды-пневматикалық тасымалдау тәсілі қолданылады.

Өзі ағатын участок ұзындығы тіке бөгетте салудың тіке бағанымен жасалатын, қоспа қозғалысының жеке кедергісімен және қысым шамасымен анықталады. Құбырды салудың тіке бағанының жұмыс биіктігі 0,7 Нг артық емес, бұл жерде Нг-бөгеттің геодезиялық биіктігі.

223. Салу қоспасының қысымы құбырға ауа енгізу орнында жүргізілетін ауа қысымынан 30 % төмен.

224. Тасымалдаудың өзіндік ағатын-пневматикалық тәсілде құбыр жұмыс және көмекші пневмокескіштермен жабдықталған. Жұмыс пневмокескіш өзіндік ағатын учаскенің соңында орнатылады. Оны орналастыру үшін болжаммен есептеледі және құбыр көлігін жөндеу кезінде нақтыланады.

Құбырды үрлеуге арналған көмекші пневмокескіштер тіке бөгет астында тіреу тізесінде тікелей және әрбір 50-70 м орналасады.

225. Сығылған ауаның қататын салулар тасымалына болжамды шығыны тасымалдаудың 1 км 60-80 м³/м³ құрайды.

226. Салу құбырын және арматураларды, оларды сүйемелдейтін сығылған ауа, су құбырларын жеткізу, монтаждау, демонтаждау және қызмет көрсету үшін өзі жүретін қондырғыны және құбыр төселетін қазба типіне байланысты механизмдерді пайдалана отырып, механизациялауды көздейді.

227. Көлденең қабаттарды игеру жүйесі кезінде құрғақ салуды тегістеу үшін руда жеткізуде қолданылатын өзі жүретін қондырғылар қолданылады.