Жылдардағы ашаршылық куәгерлері сөйлейді талдықОРҒАН
жүктеу/скачать 7.01 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бұл тақырыпқа мен қалайша келдім...
| Әлімов Асхат
Ө.А.Жолдасбеков атындағы экономика және құқық академиясы доценті Бұл жұмыс бізге не берді?.. (Студенттердің ой-толғанысы) Бұл тақырыпқа мен қалайша келдім... Адамның ойы бұлт, сөзі жаңбыр, ойы қандай болса, сөзі де сондай болсын. Егерде мен бар ойымды салып айтатын болсам, ол жаңбыр болып, тіптен нөсер болып жауып кетуі мүмкін. Жаңбыр жауса, жер көгеріп, табиғат әлемі әсем күйге бөленеді. Жауынның иісі тынысыңды жақсартып, рахатқа бөлендіреді. Нөсер жауса, топырақты шаңдатып, тысырлатып тыныштықты бұзады, жүректі шымырлатып, тынымсыз ойларға жүгіндіреді. Адам аузынан шыққан сөз де осылай жүрекке әсер ететін шығар. Кейде мен өз ойларымнан жасып, қорқып кетем, өз сезімдерімнен қорқамын... Жалпы алғанда, мен бұрынырақта 1931-33 жылдардағы ашаршылықтың құрбандары жайлы туралы ойланған емеспін. Оқушы кезімде тарих сабағынан біраз естігенім бар, ол туралы жазылған кітаптарды үстірт шолып шықтым десем де болады. Бірақ бұл мәселеге соншалықты назар аударып, оны санама кіргізген емеспін. Әрине менде ұлттық сезім болды, оны жоққа шығаруға болмайды. Оған негіз болған мектептегі тарих пәнінің мұғалімі Секен Құдасұлының пікірлері болатын. Ол кісі - нағыз ұлтшыл, патриот, өз ұлтын өте жоғары бағалайтын адамдардың бірі. Менің патриоттық сезімімді де ең алғаш оятқан сол кісі. Ол кісіге менің алғысым шексіз. Мектепте оқып жүргенде мен жәй ғана кітапты алып, оқып шығып, сабақта соны қайталап айтып беріп, тиісті баға алу үшін жүрдім, тереңінен үңілуге тырыспадым. Жәй ғана оқып, «Е, солай болған екен ғой» деп қана қойдым. Сөйтіп мен уақыт өте келе жоғарғы оқу орнына түстім. Алғашында бізде «Әдебиеттануға кіріспе» деген пән жүрді. «Әдебиет деген адамтану» деген еді бір кезде оқытушымыз Асхат Қамзаұлы. Сол сөзге аса мән бермеген едім, бірақ күнделігіме үлкен әріптермен жазып қойдым. Оқу жылының ортасында ағай Жұлдыз екеумізді шақырып алып, 1931-33 жылдардағы ашаршылық туралы дерек жинауды тапсырып, Алматы қаласында өтетін конференцияға баратынымызды ескертті. Сол кезде менің үстімнен жәй түскендей күйде болдым, жұмысты неден бастарымды білмей басым қатты. Маған ағайдың берген тапсырмасы онша түсінікті бола қойған жоқ. Себебі дерек жинау қиынға түседі деп ойладым. Ол жылғы аштықты көрген куәгерлер бар ма екен? Ұлы Отан соғысының ардагерлерінің өздері азайып бара жатыр. Ол туралы кітаптан көшіріп жазу оңай, ал өз бетіңше ізденіп жазу менің ойыма кіріп шыққан емес және де мен ондай жұмыспен шұғылданған емеспін. Сонда да тәуекелге бел буып, дерек жинауды жөн көрдім. Алдымен өзім оқыған шағын аудандағы мектепке бардым. Мектеп директорынан жасы келген қарттардың мекен-жайын сұрап алдым да, сол кісілердің есігін қақтым... Міне, осы кезден бастап менің бұл тақырыпқа деген назарым ауа бастады. Осы жұмысты жазу барысында менің біраз қиналғаным рас, оны жасыруға болмайды. Қарт аналардың көзіне жас алып, біразға дейін өз-өздеріне келе алмағандары, сондағы менің қалай жұбатарымды білмегенім жаныма қатты батқан еді. Осының бәрін көре тұра конференцияға дайындаған баяндамамды да ащы сөздермен бастадым. Ол сөздер отты жалын шашып, өз жан дүниеммен арпалысып кеттім. «Тарихты не үшін қопарамыз? Жүрегімізді қан жылату үшін бе?» - деген сұрақтармен басталды бұл күрес. Әсте осы сұрақтар маза бермей талай түндерді ойдың жетегінде өткіздім. Мен бәрібір түкті түсінбегендей болдым, түсініп тұрсам да жүрексіндім. Осылайша Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогикалық институтында өтетін конференцияға да келдік. Сәуір айының бас кезіндегі ауа райы жайлы еді, конференциядағы атмосфера да маған өте ұнады. Себебі аштық жылдары туралы жалғыз біз ғана емес, Қарағанды қаласындағы мектеп оқушылары да зерттеп, дерек жинайды екен. Сондағы менің қуанышым іштей жасырын қалды, шын көңілден риза болдым, қапаландым да, өйткені мен оқушы кезімде осы тақырыпқа салғырттықпен қарап, санама кіргізбегенім үшін қиналдым Ал бұл оқушылар қандай патриот еді, ұлттық рухы қаншама биік десеңші! Американдық педагог Дэвид Лэндис болса баяндама жасаушыларға қазақ ұлтының басынан кешкен аштық жылдары туралы сұрақтар қойып, осы тұрғыдан біраз зерттемек ойын ашық айтып, қызығушылық танытты. Жарыса сұрақ қойған аудиторияда өзімді жақсы сезіндім. Себебі менің тақырыбым оларды қызықтырды, алаңдатты, олар да бұл туралы білгісі келді. Осылайша менің ойым одан әрмен ашылып, дәл сол уақытта мен өзімді сол жылғы құрбандардың алдында кінәлі сезіндім. Неге дейсіз ғой? Осы уақытқа дейін менің санамның қараңғылықта болғаны үшін айыптадым өзімді. Халқымның өмір үшін күрескенін, қан жұтып қиналғанын ойласам, қазіргі кездегі рахат өмірімізде еш уайым-қайғысыз, ән салып қалай жүрмекпіз деген ойлар көңілімнен кетпеді. Мен өзіме үлкен жауапкершілік жүктеп, осы құрбандар жайлы айта жүрсем, мүмкін біздің қайғымызды бөлісетін адамдар табылып қалар деп түйдім. Сол жылдардағы адамдардың бәріне ескерткіш орнатып, тіпті ол болмаса да еске түсіретін бір күнді күнтізбенің бетінен белгілеп қойса деп армандадым. Сол конференциядан кейін менің көзім ашылғандай болды, бұрын бұндай күйде болмаған едім, бұрынғы мен өз отанымның патриотымын деп жар салып, тіпті өлең шығарып жүргенмін. Олардың бүгінгі күнгі патриоттық сезімнің шаңына да жетпейді екенін сезінемін. «Ұлт» сөзінің мағынасын қаншалықты түсінбегенім үшін өзіме іштей налыдым. Жүрегіме үңіліп, көзімнен жас тамғанымен менің көңілім айдалада қалғандай, тіпті не бар, не жоқ екенімді білмей қалдым. Өз-өзімнен осындай өзгерістерді күтпеп едім. Адам санасы өзімен қатар өсіп отырады екен. Менің көзім соған енді жеткендей. Сезімдерімнің қаншалықты ағыл-тегіл екенін білмеппін. Осы уақытқа дейін өзімді жәй ғана оқушы немесе студент ретінде көргем, қазіргі күйім мүлдем өзгеше. Өзімнен ұлтыма деген сүйіспеншіліктің ұшқынын сезем. Ол ұшқынды әрі қарай жаңартқым келеді. Жоғарыда айтып кеткен «Әдебиет – адамтану» деген сөздің құдіретін енді түсінгендеймін. Менен тіпті «Сен тіл-әдебиет мамандығында оқисың ғой, тарихта нең бар, не үшін бұл іспен айналысып жүрсің?» - деп сұрағандар да болды. Бұл сұраққа менің де бірден-бір жауабым бар. Әсте олар мына бір нәрсені түсінбейтін сияқты. Менің әдебиет сабақтарында адамтану арқылы рухтың не екенін сезіну арқылы ашаршылық тақырыбының түп қазығын анық түсіндім деп айтар едім. Менің әдебиетке айтар алғысым көп, шексіз, өйткені өзім сол арқылы тарихтың, ата-бабаларымыздың асыл рухын сезіндім. Әдебиеттану пәнімен қатар бізде философия да оқылды. Жалпы мен философияны өмірге деген көзқарас, дүнитанымыңды кеңейту деп түсінемін. Сол сабақтан Асхат Қамзаұлы бізге межелік бақылауға 1931-33 жылдар аралығындағы ашаршылық туралы деректер жинауды тапсырып еді. Сол кезде менің қуанышымда шек болмады, себебі ол туралы енді студенттердің көбі білетін болады деп түйдім. Бәрі де осы туралы жазып, олардың да ұлттық санасы барынша кеңейеді деген қуаныш орнады жүрегімде, бұл тақырыптың студенттер арасында қозғалып жатқанына риза болдым. Ұлы философ Сократ айтқандай, мен де «еш нәрсе білмегенімді ғана білемін». Шынымен де тарихтың алапат, зұлым жылдарындағы қайғы-қасіретті біз көрген жоқпыз, білмедік, оны біздің ата-бабаларымыз амалсыздан басынан өткерген. Ал мен болсам сол жылдарда нәубетті қолдан жасаған жүрексіз адамдарды айыптағым келеді. Саған айтар бір сыры бар мылқау қара тастың да, Өткен күннің бар белгісі жатыр құмның астында. Құм астының ата-бабаң құлақ етіп қияқты, Сенің әрбір қимылыңды тыңдап жатқан сияқты, - деген Мұхтар Шахановтың сөздері мені терең ойға батырады. «Өлі разы болмай, тірі байымас» деген. Менің көз алдымда ашаршылық құрбандарының бейнесі тұрғандай, олар менің жүрегіме орналасып алғандай. Кеудемде ауыр жүк тұр, оны қалай көтерсем екен? Айдалада жалғыз қалған адамдай, дел-сал болып жүрдім. «Бұл тақырыптың мен үшін қандай маңызы бар?» - деген сауалға жауап тапқандаймын. Өмірдің өзі сабақ екен, уақыт үйретеді, ол ұмыттырады, қайтадан еске түсіреді, санаңа кіргізеді. «Өткенде қандай едім, қазір қандаймын?» деген сөзде үлкен мән жатыр. Менің бойымда осы кезге дейін қорқыныш, жүрексіну болса, қазіргі таңда менде ондай сезімдер жоқ. Өйткені мен олардан арылдым деуге тұрарлық. Біз Аллаһ Тағаланың құдіретіне сенеміз, Оның берген өмірін сүріп, ажалымен көз жұмамыз. Ал біреудің құрбаны болып, немесе біреуге қиянат жасау адамға тән емес деп ойлаймын. Сол себепті де зұлмат жылдардың тарих сахынасынан мен мұндалап тұрғанын көре тұра, мен қалайша бейқам жүре алмақпын?! Бейбіт өмірде осындай сұмдыққа жол неліктен берілді екен?! Осы сұрақтар менің санамнан кетер емес. «Қазақты Құдай шыдамнан айырмасын» дейді ақылды адамдар. Бірақта сол шыдамның да шегі бар екенін ескеру керек. Әркімнің өз орны, әр нәрсенің өз жауабы болады. Ал менің сұрақтарымның жауабы неліктен жоқ? Немесе бұл мазалы ойлардан қашан арылмақпын?.. Жоғарыда айтып кеткен «адамтану» деген сөзіне мән берсем, адамды тану үшін психолог болу керек болар, оның жан дүниесіне назар аударып, зерттеп, қарым-қатынас жасай отырып тануға болатын шығар. Алайда бүкіл қазақты тану мүмкін бе? Қазақтың психологиясы неде жатыр? Мен осы сұрақтарға жауап іздеп, өз ұлтымның жан дүниесін түсінгім келеді, сол арқылы бүкіл қазақ халқыма ой тастағым келеді. Менің бұл тақырыпты жазу барысындағы күйімді ешкім түсінбес десем артық болар еді. Мен бүкіл сезімдерімнің мұхит суындай ұланғайыр екенін білемін. Соларды сыртқа шығарғым келеді. Ал ең бастысы, мен 1931-33 жылдардағы ашаршылықтың болашақ үшін алатын рөлін білуім керек. Ол, біріншіден, тарих; екіншіден, ауыр қасірет; үшіншіден, өтелмеген борышымыз. Өткенді білу болашақты болжау үшін қажет деп білемін. Өз заманында ұлы философ Аристотель «Танығың келсе, күмәндану керек» деп айтып кетсе керек. Еліміздің болашағына осы тұрғыдан күмәнданамын, ертең қандай өзгерістер күтіп тұр екен, соны білгім келеді. Менің ойымша, алға қадымдап басу үшін, өткен қасіреттен арылу қажет. Дәл қазіргі күнге дейін мен не істерін білмей, қан жылаған көңілімді жұбатумен болсам, қазір нақты жұмыспен айналысудамын. Бұл іс немен аяқталар екен, халқыма титтей де болса көмегім тиер ме екен? Мен достарыммен осы тақырып аясында біраз сыр шертпек болдым. Адамдардың ойлау үрдісі әртүрлі болады екен. Түсінгісі келіп, қызығушылық танытып жатқандар көп болды: біреулер менің ойымды оқып тұрғандай, өз пікірімен бөлісіп, әңгімеге тартады. Ал кейбіреулердің тіпті білгісі де келмеді. Мені түсінгендерге қуандым, мүлдем назар аударғысы келмейтіндерді көріп қатты қапаландым. Өмір заңы солай: бірде бар қылса, енді бірде жоқ жасауы мүмкін. Сана-сезіміңді шатастырып, қиналдырып қояды. Алдыңа келген қиындықты жеңу үшін қоғамда адалдық болуы тиіс. Әсіресе қасірет жылдары қиналған жандардың алдында адал болған абзал. Бүкіл қоғам болып олардың қасіретін ескеріп, олардың алдында басымызды иетін болсақ, адалдықтың таңы жарқырап шығатынына сенімдімін. Осы тақырыптың менің ішкі дұниеме қандай өзгерістер әкелетініне күмәнданушы едім. Ендігі сәтте бұл өзгерістердің маңызы бар екеніне көзім жетті. Бұл жағдайда тағы да уақытты кінәләп шығамын, оның ұстатпай ұшып бара жатқанына таңырқаймын. 1931-33 жылдағы ашаршылықтың болғанын білген әрбір қазақ өз тәубесіне келіп, қазіргі бейқам өмірге бұрынғыдан бетер риза болар деген үміттемін. Жаппарқұлова Әйгерім жүктеу/скачать 7.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|