Жұмыс бағдарламасы ф со пгу 18. 3/30 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Кафедра мәжілісінде ұсынылды «___» ___ 2012ж. хаттама № __

Факультет деканы _______________ К.К.Ахметов « » ______2012ж.

ОӘБ бастығы ____________ А.А. Варакута « » ______2012ж.

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінен құпталған. № __ хаттама

«___» ______ 2012ж.

Шөптердің қоршаған орта мен пайдалану әсерінен туындайтын қолайсыз жағдайларға төзімділігі. Өсімдіктердің тіршілігінің барысы мен қайта жаңғыру ерекшеліктерін (биологиясын) білу; олардың сыртқы жағдайларға қарым қатынасын, былайша айтқанда, ылғалға, жылуға, жарыққа, қоректік заттарға, т.с.с. деген талаптарын (экологиясын) қарастыру.

• 
  шалғын шаруашылығы мен шабындық ісін жүргізудің биологиялық және экологиялық негіздерін;
  
• 
  шалғындықтарда өсетін өсімдіктер мен жекелеген шөптердін өндірістік қасиеттерін, ерекшеліктерін және құндылығын білу;
  
• 
  өсімдіктерді зерттегенде, олардың көптеген ұрпақтар бойы өз бойларына жинаған пайдалы қасиеттерін іздеу керек.
  

• 
  шөптерді сыртқы көрінісі бойынша ажырату, аттарын білу;
  
• 
  барынша құнды және кең тараған шөптердің шаруашылық жағырапиясын: негізгі шабындық шалғындықтар мен жайылымдарда өте көп кездесетін және сол жерлерге мейлінше тән түрлерін білу;
  
• 
  шөптердің мына төмендегілермен айқындалатын шаруашылықтық құндылығын білу;
  
• 
  өсімдіктердің экологиясын, экологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерін білу;
  
• 
  көпжылдық шөптердің биологиясын, былайша айтқанда, шөптердің орта мен пайдалану жағдайларына бейімделгіштік қасиеттерін ашу, өсімдіктердің түрлі жағдайларда да мол балауса және өнім беру қабілетін айқындау сияқтыларды білу.
  

Экологиялық процестерді талдап, табиғат қорғау қызметінде нақтылы міндеттер қойып басым бағыттарды белгілеуге және алған білімдерін экологиялық мәселелерді шешу үшін пайдалануға машықтануы тиіс.

«Қазақстанның шалғынды жайылма өңірін пайдаланудың экологиялық негіздері» пәнін игеруге қатысты пәндер: топырақтану, зоотехния, ботаника, экология және т.б.

Мамандықтың Ф СО ПГУ 7.18.3/32

оқу жоспарынан

көшірме
Қазақстанның шалғынды жайылма өңірін пайдаланудың экологиялық негіздері пәні бойынша

5В060700 - Экология мамандығының жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Кафедра меңгерушісі _____________ Жумадина Ш.М « » ______2012ж.

Шалғындықтарда өсірілетін шөптердің саны, олардың пішен, көк балауса, сүрлем түрі шаруашылықта құндылығы. Шалғындықтарда өсетін өсімдіктер мен жекелеген шөптердін өндірістік қасиеттерін, ерекшеліктерін және құндылығын білу. Малазығындық шөптер: сыртқы көрінісі, құндылығы, морфологиясы, қасиеттері және экологиясы. Шалғындық шөптердің шаруашылықтық топтары.

Өсімдіктердің өсуі мен жетілуі. Өсімдіктердің тіршілік ету қалпын зерттеу (өсімдіктер тіршілігінің қаншалықты ұзақтығы мен олардың тұқымнан және вегетациялық жолмен жаңғару мәселелері; жылдың қолайсыз уақыттарын қалай өткізуі; вегетациялық кезең бойына өсіп жетілу). Біржылдық және көпжылдық өсімдіктер.

Өсімдіктердің тұқымынан және вегетациялық жолмен жаңғыру қабілетінің шалғындық жайылымдық шаруашылық маңызы. Өсімдіктерді қолайсыз маусымды өткізу, қайта өсу және таралу тәсілдері.

Жарық, температура, су, топырақ және т.б. жағдайлар өсімдіктердің өсуі мен жетілуіне жақсы орта қалыптастырады. Өсімдіктердің тіршілігінде тәулік бойына түсетін жарықтың маңызы.

Ылғалдану жағдайларына байланысты, өсімдіктерді үш топқа бөледі: ксерофиттер, мезофиттер және гидрофиттер. Раңтәріздес өсімдіктер: шытырмақ, ақтаспалар және т.б. Ұшпашөптер: баданалы көде, құм өлеңшөбі, шөл өлең, шөбі, т.б.

Өте құнарсыз топырақтарда тіршілік етуге бейімделген өсімдіктер. Тек құнарлығы жоғары топырақтарда ғана айтарлығтай көлемді балауса беретін өсімдіктер. Аралық топ - құнарлығы шамалы және құнарсыз топырақтар өсімдіктері.

Өсімдіктер өз дамуының түрлі кезеңдерінде әртүрлі температураны талап етеді. Көпжылдық өсімдіктер көп уақыт бойы ауарайына байланысты түрлі жағдайларды басынан өткізе отырып, бұларға біртіндеп бейімделеді.

Астықтұқымдастардың көпшілігінің малазығындық құңдылығы өте жоғары. Өндірістік тұрғыдан маңызды ерекшеліктері. Тамыр жүйесінің құрылыстық маңызы.

Астықтұқымдастардың шаруашылықтық құндылығы.

Шалғындықтардың мейілінше кең тараған түрлерінің шөп шүйгінінде жие кездесетін және көп болатын астықтұқымдастар. Аймаққа тән, кең тараған, жиі және көп кездесетін, бірақ өсетін жерлеріне қарай ерекше топтарға жататындар. Аймақ үшін дағдылы, бірақ сирек кездесетін және аздау болатын астықтұқымдастар.

10 Тақырып Бұршақ тұқымдас шөптер. Сыртқы құрылымы мен пішіндері.

Бұршақтұқымдастардың шалғындық пайдалану мен шалғындық шаруа шылығында маңызы бар жерүстіндік және топырақарасындық мүшелері құрлымының ерекшеліктері.

Шаруашылықтық құндылығы.

Бұршақтұқымдастардың өсетін жерлеріне қарай топтарға бөлінуі. Кейбір жағдайда болмаса, бұршақтұқымдастардың желінгіштігі өте жақсы. Бұршақтұқымдас шөптердің өнімділігі мен түсімділігі.

12 Тақырып Шөп шабу, мал жаю және өртеу әсерінен өсімдіктердің өсіп жетілуінде болатын өзгерістер.

Мал жаюдың өсімдіктерге әсері. Өртеудің өсімдіктерге әсері. Мал жаюдың әсерінен тың және бұрыннан тыңайған жерлердегі өсімдіктердің өзгеруі.

3. 
   Тәжірибелік жұмыстардың мазмұны
   

Шалғындықтың жалпы сипаттамасы. Әр аймақта табиғи шабындық пен жайылымның негізгі типтері. Мал шаруашылығындағы шалғынның мал азығын өндірудегі орны. Бүгінгі кезеңдегі табиғи шабындық пен жайылымның жағдайы.

Ғылымның және ауыл шаруашылығының бір саласы ретінде шалғындың шаруашылығының дамуы мен келешегі. Еліміздегі және шет елдердегі шалғынтану ерекшеліктері.

Мал азықтық жерлерді жіктеу оның көлемі. Әртүрлі аймақтарда таралуы. Табиғатта өсу жағдайына және оны пайдалануына қарай шабындық пен жайылымның өсімдік қауымының өзгеруі. Өсімдік қауымының пайда болуына адамзаттың тигізетін әсері: шөп шабу, суары, минералды тыңайтқыштар пайдалану, гербицидтер пайдалану т.б. Табиғатты қорғау міндеттері.

2. 
   Тақырып Шалғынтанудың биологиялық және экологиялық негізері. (4 сағат)
   

Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілік жүйелері және олрдың жем шөптік ерекшеліктері. Өсімдіктердің өркен құру және тамыр жаю ерекшеліктері. Шабындық және жайылым өсідіктерінің өніп-өсу, даму кезеңі, оның ұзақтығы.

Өсу мерзімі. Өсу мерзімі кезінде өсімдіктердің дамуы, жапырақтардың орналасу ерекшеліктері. Алшынкөк шығу ерекшеліктері.

Өсімдік және тіршілік ортасы олардың ара қатынасы және өзара әсері. Шалғын өсімдіктерінің ылғалға, жылуға, жарыққа және ауаға қоятын талаптары. Өсімдік тіршілігіне топырақтың тигізетін әсері.

Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілігіне тигізетін биологиялық және ортаның өзгеру факторлары.

2. 
   Тақырып Табиғи шабындық және жайлымның негізгі өсімдіктері. (3 сағат)
   

Астық, бұршақ, қияқ-өлең, күрделігүлділер, шатыршагулділер, алаботалар, раушан гүлдер, айқышгүлділер, қырықбуындар тұқымдастарына жататын көп тараған өсімдіктердің түрлерінің қысқаша морфологиялық, экологиялық және өндірістік сипаттамалары. Олардың малазықтық қасиеттеррін, әр аймақта малға тиімділігін, сіңімділігін бағалау негіздері.

Шабындықтын өнімі турлы түсінік, жайылымның мал азықтық көлемі оны есптеу әдістері.

2. 
   Тақырып Астықтұқымдастар сабақшаларының құрылымы мен осу пініндері.
   

8. 
   Тақырып Мал және мал өнімдеріне зиян келтіретін өсімдіктер. (2 сағат)
   
9. 
   Тақырып Табиғи шабындық пен жайылымды жақсарту әдістері. (3 сағат)
   

Табиғи шабындықтар мен жайылымдарды түбегейлі жақсарту және алдын-ала себудің негіздері. Ауыспалы егіс қолдану. Шөп қоспаларының негіздері. Шөп тұқымдарын себу әдістері мен уақыты.Күтіп баптау негіздері.

Үстіртін жақсарту жүйесінің кейбір ерекшеліктері. Өзен алқаптарында екпе шабындықтар мен жайлымдар қолдану. Таулы жерлердің жартылай шөлейт және шөлейт аймақтарында екпе шабындықтар мен жайылымдар орналастыру.

8. 
   Тақырып Шабындықтарды және жайылымдарды пайдалану. (3 сағат)
   

Жайылымды және шабындақты тиімді пайдалануда қойылатын негізгі талаптар. Жайылым сыйылымдығы. Жайылымды пайдалану, шабындықты пайдалану жүйелері. Ауыспалы жайылым және шабындық жайлымын егізу.

Көк балауса конвейері, маңызы және түрлері. Көк шөп пайдалану әдістері. Мәдени жайылымдар мен шабындықтар.

8. 
   Тақырып Табиғи аймақтардың шабындықтары мен жайылымдары. (2 сағат)
   
9. 
   Тақырып Мал азықтық егін шаруашылығы. (2 сағат)
   

Танаптық дақылдар, оларды жіктеу қағидасы.

1. 
   СӨЖ түрлерінің тізімі
   

2. 
   Студенттердің өздік оқуға арналған тақырыптар тізімі
   

1. 
   Қазақстанда жайылымдарды пайдаланужайлы тарихи анықтама.
   
2. 
   Шабындықтар мен жайылымдардың малазығындық өсімдіктері (қаз,. орысша, латын тілінде).
   
3. 
   Улы өсімдіктер.
   
4. 
   Шалғын жайылымдық малшаруашылығының мағызы.
   
5. 
   Қазақстанның жайылымдық шаруашылығы.
   
6. 
   Қазақтын көшпелілігінін маңызы.
   
7. 
   Жайылымдық мал шаруашылығы аудандарындағы су қорлары.
   
8. 
   Пішеннің Қазақстан мал шаруашылығын өркендетудегі маңызы.
   
9. 
   Қазақстанда селекция жолымен шығарылған малазығындық көпжылдық шөптер сұрыптарының сипаттамалары.
   
10. 
    Көпжылдық шөптердің тұқымдарын өндеу мен сақтау.
    

1. 
   Жанұзақов М.М. «Өсімдік шаруашылығы» - Қызылорда, 2008
   
2. 
   Нұрғасенов Т.Н. Тұқымтану, сорттану, тұқым шаруашылығы. - Алматы 2005 ж.
   
3. 
   Қазақстан Республикасы облыстарында ауылшаруашылық жүйесін жүргізу ұсыныстары. - Алматы, 2001-2005ж.
   
4. 
   Төреханов А.Ә. И.И. Алимаев, С.Ә. Оразбаев Шалғындық - жайылымдық мал азығы өндірісі. Оқулық. - Павлодар, 2009.
   

5. 
   Әрінов Қ.Қ. «Өсімдік шаруашылығы» - Ақмола, 1996
   
6. 
   Әрінов Қ.Қ. және т.б. «Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру, өндеу, сақтау және стандарттау» - Астана, 2001