Жұмыс бағдарламасы Пән: «Медициналық паразитология» Мамандық: «Дәрігерлік емдеу ісі»

СӨЖ тапсырмаларын бағалағанда оның өз мерзімінде орындалып өткізілуі маңызды. Егер көрсетілген кешіктіріліп өткізілсе, қорытынды бағадан 1 балл көлемінде штраф балл алынады. Жоғары 4 деген баллды алу үшін студент тапсырманы толық әрі орындалу талаптарына сәйкес жасап, уақытында тапсыруы тиіс. Егер көрсетілген кешіктіріліп өткізілсе, қорытынды баға 1 баллға кемітіледі.

Әрбір студент 1 кредитке 1 СӨЖ орындауы қажет.
Қорытынды бағалау

Қорытынды бағалау: емтихан (тестілеу).

Емтиханға пән бағдарламасын толық игерген және қорытынды рейтингісін жинаған студенттер жіберіледі (ҚР).

Бағалау саясаты:

Студенттің қорытынды бағасы қорытынды рейтингісімен (ҚР) қорытынды бақылау бағасымен (ҚББ) балдық –рейтинг әріптік жүйе арқылы қойылады.

СҚБ = ҚР + ҚББ

Қорытынды рейтингісі (ҚР) ағымдық бақылау мен аралық бақылаудың 60% құрайды.

Ағымдық бақылау бағасы (АББ) тәжірибелік сабақ пен СӨЖ+ сабақтарының орташа бағасы алынады.

Аралық бақылау бағасы (АББ) 2 коллоквиумның орташа бағасына тең.

Айып іс – шаралар: себепсіз жіберілген дәріс сабақтарын студенттің қорытынды бағасынан бір лекция үшін 0,66 % алынады

Егер қорытынды рейтингісі (ҚР) 30 балдан төмен болған жағдайда емтиханға жіберілмейді.

Қорытынды бақылау (ҚБ) тестілеу арқылы 40% немесе 40 бал, жалпы бағасы арқылы қойылады.

Студенттерді тестілеу кезінде 50 тест тапсырмалары беріліп, жалпы 40 балдың әрбір дұрыс жауабы үшін 0,8 балын ала алады.

№1

Медициналық паразитология протозоология, гельминтология және арахноэнтомология болып бөлінеді. Протозоология паразит қарапайымдыларды; гельминтология – адам паразиттерін, гельминттерін; арахноэнтомология – буынаяқтылар типі паразиттерін: өрмекшітәрізділер класын, кенелер отряды мен бунақденелілер класын зерттейді.

Паразиттер адам ағзасындағы кез келген мүшеде паразитизмнің жергілікті және симптомдық көріністерін тудыра отырып, тіршілік ете береді. Сондықтан кез келген мамандықтағы дәрігер паразиттік ауруларды кездестіреді және оларды диагностикалау мен емдеуге міндетті, әрі паразитпен зарарланудың алдын алуы тиіс.

Паразиттер әдетте басқа аурудың ағымын күшейтеді, әсіресе балалардың паразиттермен инвазия кезінде маңызды бұл толық қалыптаспаған иммундық жүйеге байланысты, соңғысы, физикалық және ақыл – есінің дұрыс дамымауына алып келетін паразиттік ауруларға жиі ұшырайды.

Медициналық паразитологияның негізгі міндеттері болып табылады:

1. 
   Дамудың барлық сатыларындағы паразиттер биологиясын оқу;
   
2. 
   Паразиттер систематикасын оқу;
   
3. 
   Адам ағзасына түсу жолдары мен айналымын зерттеу үшін паразиттер мен тасымалдаушылардың даму циклын меңгеру;
   
4. 
   Паразит – қожайын жүйесіндегі арақатынасты меңгеру;
   
5. 
   Паразиттер мен тасымалдаушылардың аса қауіпті әрекеттерін білу негізінде паразитарлы ауруларды емдеу мен диагностикалау, сонымен қатар алдын алу және күрес шараларының ғылыми негзлерін құрастыру;
   
6. 
   Паразитарлы ауруларды ликвидациялау мен алдын алуды қамтамасыз ететін жүйені қалыптастыру.
   

Түрішілік арақатынастың екі негізгі түрін ажыратады: кері және оң арақатынастар. Кері арақатынасқа – жыртқыштық, паразитизм және антибиоз жатады.

1. 
   Жыртқыштық – бір түр келесі бір түрдің өсуі мен тіршілігіне кері әсер етіп, оны қорек ретінде пайдаланатын, әрі жойылуына әкелетін ағзалар арасындағы арақатынас типі. Осы арқылы оның табиғаттағы саны реттеліп отырады.
   
2. 
   Паразитизм (грекше: Parasitos – арамтамақ) – бұл ағзалар арасындағы бір түрдің (паразит) келесі түрді (қожайын) қорек әрі тіршілік ортасы ретінде пайдаланып, оған зиян келтіргенімен, бірақ оны өлімге апармайтын арақатынас түрі. Паразит қожайын денеінде өмір сүреді немесе оны қорек ретінде пайдаланып тұрады. Паразитизм жыртқыштықтан пайда болған, бірақ оның бір ерекшелігі ол оны бір рет қана пайдаланбайды. Кейбір ағзалар жағдайға байланысты паразит әрі жыртқыш болуы да мүмкін: жылқы сүлігі сүтқоректілер үшін паразит ал притонға жыртқыш болады. Паразитизм түрлері әралуан және оларды түрлі принциптерге сай жіктейді. Академик Е.Н. Павловский паразитизм анықтамасына мынаны қосады: паразит пен қожайын арасындағы қарым қатынас антогонистік дейді. Паразит сыртқы ортамен қожайын арқылы қатынасады, осы арқылы еркін тіршілік етушілерден ерекшеленеді.
   
3. 
   Антибиоз – бір түрдің өз метаболизмінен пайда болған өнімін химиялық тосқауыл ретінде келесі бір түрдің тіршілігін шектей отырып оған аса қатты әсер ететін ағзалар арасындағы арақатынас. Олар антибиотиктер, фитонцидтер, микробтық, жануарлар мен өсімдіктер токсиндері болуы мүмкін. Сонымен, саңырауқұлақ пенициллині микроағзалардың өсуін тежейді, микроағзаларға антагонизм болады, планктонды жануарлар мен өсімдіктер компоненттері антибиотиктер бөлуі нәтижесінде өзара тежеп отырса, өсімдіктер арасында арақатынасты сақтау үшін басқа түрлердің тұқымдарының өнуін немесе ұшқыш токсиндер (камфора және цинеол) және суда ерігіш антибиотиктер (феноллар және алкалоидтар) бөлу арқылы олардың өсуін тежеу.
   

1. Биология.Под ред. В.Н. Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320 с.

2. Биология. А.П. Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

3. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

4. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

5. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер. с англ. -М.:Медицина, -1985, -

416 с.

6. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покровский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М., 1981 г., 315 с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233 с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

1. Медициналық паразитология пәні және міндеттері;

2. Паразитология бөлімдері;

3. Биотикалық арақатынастың негізгі формалары;

4. Паразитология дамуының негізгі этаптары;

4. Паразиологияның дамуында кеңестік, орыс және қазақ ғалымдарының үлесі.

1. 
   Паразиттік тіршілік етуіне байланысты нағыз және жалған, сонымен қоса облигатты және факультативті паразитизм деп ажыратады.
   

Паразиттерпатогенді және патогенді емес болып бөлінеді.

2. 
   Қожайын мен паразит арасында байланыс уақыты бойынша паразиттерді уақытша және тұрақты деп ажыратады.
   

3. 
   Паразиттердің адам ағзасында шоғырлануына байланысты экто- және эндопаразиттер деп бөледі.
   

Паразиттер морфологиясы мен биологиясының ерекшеліктеріне байланысты жіктеледі. Паразиттерді протозойлы (қарапайымдылар) және метазойлы (гельминттер мен буынаяқтылар) деп ажыратады.

Паразиттердің көпшілігі көптеген дернәсілдік кезеңдерді қамтитын күрделі метаморфозбен дамиды, әрі түрлі ортада тіршілік етеді және әртүрлі қызмет атқарады: таралу, белсенді өсу, белсенді өсу, шоғырлану жәнее көбею. Паразиттердің барлық онтогенез сатыларының жиынтығы және олардың бір қожайыннан келесі қожайынға ауысу жолдары паразиттің тіршілік циклы деп аталады. Паразит өз тіршілік циклі барысында тіршілік ететін ортасы мен қорек ретінде пайдаланатын ағза мен тіршілік ортасын ауыстырады. Бұл ағза қожайын деп аталады. Бір қожайыннан екінші қожайынға ауысуы қожайын алмастыру деп аталады. Паразиттердің дернәсілдік дамуы өтетін немесе жыныссыз көбею ортасы болатын қожайын аралық деп аталады. Олардың қызметі: паразиттердің таралуы, соңғы қожайынды зарарлау және соңғы қожайынның уақытша болмауына байланысты тіршілік үшін күресі. Аралық қожайын екі немесе үш және одан да көп болуы мүмкін, онда паразит көбейеді және оның ересек сатысына дейін дамуы өтетін қожайын соңғы немесе дефинитивті деп аталады. Ауру қоздырғышы (паразит) шоғырланып ұзақ өмір сүретін бірақ ары қарай дамымайтын ортасы резервуар немесе резервуарлы қожайын деп аталады. Паразитизм түрлі эволюциялық бағыттарға байланысты ағзалардың өзара қатынасының формасы ретінде бірнеше жолмен дамыды.

1. Биология.Под ред. В.Н. Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320 с.

2. Биология. А.П. Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

2. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

3. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

4. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер.с англ.-М.:Медицина,-1985,-

416с.,ил.

5. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покров-

ский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

6. Тропические болезни:Учебник/ Под ред.Е.П.Шуваловой. –

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

Қосымша

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М.,1981

г., 315с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

В.К. и др. –М.: Интерхим, 1997. 161с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни (в 3-х томах). Возианова

Ж.И., М.:Изд.«Здоровье»,2002,2500с.

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

1. Медициналық паразитология пәні мен міндеттері.

2. Паразитологияның қысқаша даму тарихы. Паразитологияның дамуында К.И. Скрябин және Е.Н. Павловскийдің қосқан үлесі.

3. Паразитизм, паразит және қожайын ұғымдарының анықтамасы.

4. Паразиттердің экологиялық және зоологиялық жіктелуі.

5. Паразитизмнің шығу тегі.

6. Ағза деңгейінде паразит-қожайын жүйесінің арақатынасы.

7. Паразиттік тіршілік етудің морфофизиологиялық бейімділіктері.

1. 
   Барлық паразиттерге жоғары өсімталдық пен жыныс жүйесінің ерекшелігі тән, олардың тұқымы қолайсыз жағдайға тап болғандығы аса қиын жағдай емес. Осыған байланысты еркін тіршілік етушілерге қарағанда олардың көбею жылдамдығы өте жоғары. Бұл жыныстық өнімнің көптеп жинақталу жолымен жүзеге асады, гермафродитизм (жалпақ құрттар) дернәсілдік сатының партеногенездік (сорғыштар) немесе бүршіктену жолымен көбею түрі. (2 - сурет). Қарапайымдылардағы көбею жолы шизогония (көпке бөліну) және спорогония. Осының нәтижесінде бір дарабастан он мыңдаған ағзалар пайда болады.
   
2. 
   Қожайын денесіне жабысуға арналған бейімделудің пайда болуы. (3 - сурет). Қарапайымдылардың бұндай түрлі жабысқыш дискілері; сорғыштары, түкшелері, жалпақ құрттардың ырғақшалары, жұмыр құрттар мен буынаяқтылардың ауыз аппараттары.
   
3. 
   Қожайын ферменттеріне қарсы олардың қорытылып кетуінен қорғайтын антиферменттік қасиетке ие қуыстық паразиттердің жабындарының болуы, немесе ұлпаларда тіршілік ететін паразиттерде капсулалардың болуы.
   
4. 
   Жалған өсінділердің пайда болуының арқасында қансорғыштардың асқорыту жүйесінің ұлғаюы (кенелер, сүліктер) (5 – сурет), өте қатты тарамдалған хитинді жабынның болуы., сильно разветвленный хитиновый покров.
   
5. 
   Өз қызметтерінен айрылған мүшелердің редукциялануы (таспа құрттардың қозғалу, сезу мүшелері, асқорыту жүйесі).
   
6. 
   Ену мүшелерінің болуы. Қожайын денесіне ену үшін ұлпаларды ерітуге арналған арнайы бездер, түкшелі стилеттер, буынаяқтылардың ауыз жақ қуыстары (6 – сурет).
   
7. 
   Қожайынға паразиттің толық тәуелділігі. Зарарланудың максимальді мүмкіншіліктерін қамтамасыз ететін жағдайларды паразит жасай алады. Сонымен, острицалардың аналығы аналь тесігіне қарай жұмыртқаларын ысырып отырады, ол дуылдап қышуды тудырады. Қышынған жерлерді қолмен қасу жұмыртқалардың қоршаған ортаға таралуын қамтамасыз етеді. Осы жолмен қотыр кенесі, ришта таралады.
   
8. 
   Қожайын мен паразит тіршілігінің синхронизация. Шистосомдар (қан сорғыштар) тәуліктің ең ыстық мезгілінде жұмыртқаларын суға салады, бұл кезде қожайынның сумен арақатынасы максимальді болады. Осы кезде шистосомдардың дернәсілдері су бетінде жинақталады. Паразитпен зарарлану екі сатыдан тұрады.
   
9. 
   Қолайсыз жағдайларды өткізу үшін кездейсоқ әсерлерге мүмкін емес тұрақтылықпен бейімделулер (цисталар, споралар, трихинеллалардың капсулалары, гельминттердің жұмыртқалары).
   

қанайналу

жүйесі

Шошқа цепенінің

1. Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320с.

2. Биология. А.П.Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

3. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

4. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

5. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер.с англ.-М.:Медицина,-1985,-

416с.,ил.

6. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покров-

ский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

7. Тропические болезни:Учебник/ Под ред.Е.П.Шуваловой. –

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

Қосымша

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М.,1981

г., 315с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

В.К. и др. –М.: Интерхим, 1997. 161с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни (в 3-х томах). Возианова

Ж.И., М.:Изд.«Здоровье»,2002,2500с.

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

1. Цепендерде қандай бейімделушілік адаптациялары бар?

2. Қожайын денесіне енудің қандай бейімділік адаптациялары бар?

3. Қожайын денесінде қорытылып кетпеуі үшін паразиттерде қандай қорғаныштық бейімделушіліктері бар?

4. Қожайынның денесіне ену үшін қандай бейімделушіліктер бар?

5. Қолайсыз жағдайлардан өту үшін қандай бейімделушіліктер бар?

Паразиттер қожайындарына түрлі жолдармен өтеді:

1. 
   Тасымалдаушылар арқылы. Бұлар қан соратын буынаяқтылар болып табылады. Арнайы және механикалық тасымалдаушылар деп ажыратылады.
   

Ауруларды облигатты- және факультативті–трансмиссивті деп бөледі.

1. 
   зооноздар – жануарларға ғана тән аурулар;
   
2. 
   антропозооноздар – адамды да жануарды да жарақаттайтын қоздырғыштар тудыратын аурулар (энцефалит, оба);
   
3. 
   антропоноздар – тек адамға ғана тән аурулар түрі (амебиаз, энтеробиоз).
   

1. 
   Паразиттердің аралық ие арқылы енуі. Бұл кезде паразит өзінің негізгі қожайынына соңғысының аралықтағысын жеп қоюы арқылы енеді.
   
2. 
   Паразит дернәсілдерінің еркін тіршілік ету сатысында тері мен шырышты қабық арқылы енуі.
   
3. 
   Қоздырғыштың трансовариальді берілуі. Қоздырғыштың қожайыннан келесі ұрпаққа жұмыртқа жасушалары арқылы берілуі.
   
4. 
   Табиғи ошақты аурулар. Табиғи ошақты аурулар – бұл белгілі бір территорияда ұзақ уақыт бойына тіршілік ететін эволюция барысында қалыптасқан, адамның қатысынсыз бір жабайы жануардан келесі жануарға қоздырғыштың берілуі нәтижесінде табиғи ошақты болып сипатталатын аурулар тобы. Трансмиссивті табиғи ошақты аурларда қоздырғыш тасымалдаушылар – қансорғыш буынаяқтылар арқылы жұғады. Табиғи ошақты аурулар мынадай белгілермен сипатталады:
   

1. 
   ауру белгілі географиялық ландшафтта (биотоптармен) белгілі бір территорияға таралады;
   
2. 
   қоздырғыш бір жануардан келесі бір жануарға адамның қатысынсыз беріледі;
   
3. 
   қоздырғыш резервуары жабайы жануарлар болып табылады;
   

1. 
   қоздырғыш;
   
2. 
   жабайы жануарлар – резервуар;
   
3. 
   трансмиссивті табиғи ошақты аурулар тасымалдаушылары.
   

1. Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320с.

2. Биология. А.П.Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

2. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

3. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

4. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер.с англ.-М.:Медицина,-1985,-

416с.,ил.

5. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покров-

ский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

6. Тропические болезни:Учебник/ Под ред.Е.П.Шуваловой. –

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

Қосымша

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М.,1981

г., 315с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

В.К. и др. –М.: Интерхим, 1997. 161с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни (в 3-х томах). Возианова

Ж.И., М.:Изд.«Здоровье»,2002,2500с.

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233 с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

1. Табиғи ошақты ауру анықтамасын беріңіз.

2. Табиғи ошақтың компоненттерін атаңыз.

3. Трансмиссивті аурулар анықтамасын беріңіз.

4. Тасымалдаушыларды сипаттаңыз: арнайы және механикалық.
№5

1. Тақырыбы: Паразиттік аурулардың алдын алу және диагностикалау әдістері.

2. Мақсаты: Дать представление о генетических процессах в популяциях; законе Харди-вайнберга и роли типов браков.

3. Дәріс тезистері:

4. Иллюстрациялы материалдар:

5. Әдебиет:

Негізгі

1. Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320с.

2. Биология. А.П.Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

2. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

3. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

4. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер.с англ.-М.:Медицина,-1985,-

416с.,ил.

5. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покров-

ский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

6. Тропические болезни:Учебник/ Под ред.Е.П.Шуваловой. –

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

Қосымша

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М.,1981

г., 315с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

В.К. и др. –М.: Интерхим, 1997. 161с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни (в 3-х томах). Возианова

Ж.И., М.:Изд.«Здоровье»,2002,2500с.

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

№1

Негізгі компонент – цитоплазма және ядро. Жасуша үш қабатты мембранамен қапталған, одан соң қалыңдығы мен мықтылығын ұлғайтатын қабықша орналасады. Ядросы негізінен бір немесе бірнеше түрлі пішінге ие құрылыста болады. Цитоплазма түссіз әрі тығыз қабат – эктоплазмадан және ішкі түйіршікті сұйық қабат эндоплазмадан тұрады, онда органоидтар орналасады. Органоидтар жалпы митохондрия, эндоплазмалық тор, Гольджи аппарат және арнайы қоректену, шығару, қорғаныштық және қозғалу қызметтері болуы мүмкін.

Қарапайымдылар қоректі бүкіл денесімен диффузия немесе активті транспорт арқылы жұтады, немесе қоректің негізгі бөлігі жасушаға фагоцитоз немесе пиноцитоз жолымен, сонымен қоса цистосом деп аталатын арнайы өсінді арқылы түседі. Қатты заттарды қорыту үшін ас қорыту вакуолдері болады, олар шығу тегі жағынан лизосомалармен бйланысты ас қорыту ферменттеріне ие.

Жиырылғыш вакуольдер шығару органоидтары болып табылады, олар сұйықтыққа толы болады, әр кезде суды сыртқа шығару арқылы ұлғайып немесе кішірейіп отырады.

Қарапайымдыларда ұштарындағы шашақтары фибрилла құрап, жасуша бөлінісі мен жиырылуында рөл атқаратын микрофиламенттердің болуы тән.

Бинарлы (теңдей екіге) бөліну арқылы жыныссыз жолмен көбейеді, бірақ шизогония (алдымен ядро көпке бөлінеді, содан кейін бірнеше жаңа жасушалар түзе отырып, цитоплазма мен жасуша мембранасы бөлінеді) және спорогония байқалады. Жыныстық процесс көптеген қарапайымдыларда копуляция (гаметалардың қосылуы) немесе конъюгация (тұқым қуалау материалымен алмасу) жолымен өтеді.

Қарапайымдылардың тіршілік циклы бірнеше сатылы болуымен сипатталады, олар әр сатыда түрлі пішінде және ішкі ұйымдасу деңгейінде болады: белсенді трофозоит – қоректенетін әрі қозғалатын; циста – қарапайымдылардың қозғала алмайтын стадиясы, спорозоит, мерозоит. Циста түзу – қолайсыз жағдайдан өту тәсілі. Қолайлы жағдайға тап болғанда цистадан белсенді трофозоит шығады; бұл құбылыс – эксциста түзу деп аталады. Паразиттік қарапайымдылар сыртқы ортаға түскенде циста түзеді де жел, су, жануарлар арқылы таралады.

Қозғалыс органоидтары: талшықтар мен кірпікшелер (тұрақты өсінділер) және жалған аяқтар (цитоплазманың уақытша өсінділері).

Қарапайымдылар тудыратын аурулар протозойлы аурулар деп аталады, патогенді паразиттер адамның түрлі органдары мен ұлпаларында паразитті тіршілік етеді.

Қарапайымдылар адам ағзасында шоғырлануына байланысты екі үлкен топқа бөлінеді: қанұлпалық паразиттері (безгек, лейшманиоз, трипасоносамоз қоздырғыштары) және асқорыту жүйесі мен зәр жолдарының паразиттері (амебалар, лямблиялар, балантидиялар, трихомонадалар және т.б.).

Патогенді қарапайымдылар тудыратын аурулардың жұғу механизмдері бойынша ішектік (фекальді-оральді жұғу жолдары), трансмиссивті (тасымалдаушылар) және жанасу арқылы деп бөлінеді. Адам ағзасында қарапайымдылардың 30 – дан астам түрі көбейеді әрі тіршілік етеді.

Қарапайымдылар типіне жататын қласстар:

Sarcodina (саркодалылар),

Flagellata (кірпікшелілер),

Sporozoa (споралылар)

Infusoria (инфузориялар).

4. Иллюстрациялы материалдар:

трипаносома

1. Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина. Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004,

320с.

2. Биология. А.П.Пехов. Учебник для ВУЗов. – М.:ГЭОТАР-

3. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для

студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.

4. Медицинская биология и генетика/ Под.ред. Куандыкова Е.У.,

Алматы, 2004

5. Паразитарные болезни. Найт Р. Пер.с англ.-М.:Медицина,-1985,-

416с.,ил.

6. Инфекционные болезни и эпидемиология:Учебник /В.И.Покровский и др.-2-е изд. – М.:ГЭОТАР-Медиа,2004 – 816с.:ил.

7. Тропические болезни:Учебник/ Под ред.Е.П.Шуваловой. –

М.:Медицина,1996. – 544с.ил.

1. Догель В.А. Зоология беспозвоночных, «Высшая школа», М.,1981

г., 315с.

2. Догель В.А. Курс общей паразитологии. «Учпедгиз» , М.,1941 г.

3. Атлас по зоопаразитологии. : Чебышев Н.В., Далин М.В., Гусев

В.К. и др. –М.: Интерхим, 1997. 161с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни (в 3-х томах). Возианова

Ж.И., М.:Изд.«Здоровье»,2002,2500с.

5. Иксодовые клещи - паразиты и переносчики инфекций. Балашов

7. Экологическая паразитология. Кеннеди К.,Изд. «Мир», 1978,

233с.

8. Учебник паразитологии с энтомологией. Осиповский А.И.

9. Руководство по паразитологии человека. Павловский Е.Н.

1. Қарапайымдылар типі ұйымдасуының негізгі белгілері.

2. Құрылысының негізгі сипаты мен жіктелуі.

3. Паразитті қарапайымдылардың экологиясының, морфологиясының, даму циклінің, жұғу жолдары, патогендік әсерінің ерекшелігі.

3. Протозойлы ауруларды диагностикалау әдістері.

4. Протозойлы аурулардың жеке және жалпылай алдын алу шаралары мен емдеу принциптері.