Оқушылардың интеллектуалдық қабілеттін зерттеу

Интеллектуалдық қабілеттілікті зерттеуге арналған Айзенк тесті сегіз субтестерден тұрады. Олардың бесеуі адамның жалпы интеллектуалдық даму деңгейін бағалауға арналған: лингвистикалық, математикалық, техникалық, дизайн, көркем-бейнелі және көрнекі-логикалық ойлау көрсеткіштерін бағалау үшін, ал үшеуі - арнайы қабілеттерінің даму сатысын зерттеуге арналған. Субтестердің әрқайсысы жеке-дара орындалады, немесе барлық тапсырмаларды орындау фрагментарлық түрде жүргізілуі мүмкін екенін анықтадық.

Мақсаты: жас өспірімдерден бастап үлкендерге дейінгі жас кезеңіндегілердің сөздік интеллектін және шығармашылық қабілеттін зерттеу.

Вербалдық субтест сөздік интеллектіні немесе логикалық ойлау процесін зерттеуге арналған. Тестте анаграммалалар кеңінен қолданылған. Анаграмма дегеніміз ретсіз жазылған әріптер жинағы. Оны шешу үшін берілген әріптердің орындарын ауыстырып қою арқылы мағыналы сөз шығару керек.

Сонымен қатар көптеген сөздердің ортақ жұрнағын, жалғауын т.б. бөліктерін дұрыс табу арқылы шешілетін тапсырмалар келтірілген.

Субтестіде бірте-бірте күрделенетін 50 тапсырма берілген. Қабілеттіліктің даму деңгейін бағалау белгіленген уақыт ішінде дұрыс шешілген тапсырмалардың жалпы санын орындаудың норма көрсеткішімен салыстыру жолымен жүргізіледі.

Орындау ережесі: «Сіздерге 30 минутта шешуге 50 тапсырма берілген. Тапсырмаларды көп ойланбай тез орындау қажет. Егер субтестің қандай да бір тапсырмасы тез орындалмаса, оны өткізіп жіберіп, келесісін орындаңыз. Уақыт қалса тастап кеткен тапсырмаға қайта оралуға болады».

Нәтижелерін бағалағанда берілген уақытта дұрыс орындалған тапсырмалардың жалпы саны ғана есепке алынады.

Тапсырмалар:

1. Нүктелердің орнына үші әріптен тұратын сөзді қйыңыз. Ол сөз, мағынасы жағынан жақшанң сыртындағы сөздерді білдіруге тиіс.

ҰЛПА (...) Заттың КҮЙІ

2. Жақшаның ішіне бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын әріптер жазыңыз:

ПЫШ (...) ША

3. Анаграмманы шешіңіз және берілген төрт сөздің ішінен мағынасы жағынан артық сөзді табыңыз:

КОХЙКЕ

ЕЖУРК

4. Барлық топтастырылған сөздерді аяқтайтын жалпы жұрнақты табыңыз. Нәтижесінде барлығынан мағыналы сөздер шығуы тиіс.

5. Жақшаның сыртында тұрған сөздерді біріктіретін сөзді жазыңыз:

АҚҚУ(...) ҚҰС

6. Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

ҚА (...) МА

7. Анаграмманы шешіңіз:

ОЗУРКА

АЙБА

ВДШИЕН

9. Жақшаның сыртында тұрған сөздерді сөйлемге біріктіретін сөзді жазыңыз:

КІТАП (...) БҰЛАҒЫ

10.Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

ПӘ(...)ЕК

11. Анаграмманы шешіңіз:

АЧТОП

АИДРО

АШУНРА

1З.Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

ТАҚ(...)ЛАҚ

14.Жақшаның ішіне сыртындағы тұрған сөздердің синонимін жазыңыз:

КҮРЕС(...)ШАЙҚАС

15.Артық сөзді табыңыз:

АПНИСЕЛЬ

ЕШИ

АРНА

16. Келесі сөздердің бәріне ортақ жалғауды жазыңы.

17.Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

САЯ(...)ҚЫН

18.Артық сөзді табыңыз:

САРАТ

ҚҒЛЫТЗАҚ

ОЗАР

19.Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

20.Жақшаның сыртында тұрған сөздерге ортақ синоним табыңыз:

ИНФУЗОРИЯ (...) БІР ЖАСУШАЛЫ

21.Мағыналық жағынан бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

НҰРЛЫ (...) ТАСПА

22.Артық сөзді табыңыз:

РЫКОЧВА

ЛЬБГДОУ

ЛПУЬЕД

ӨТІРІК (...) ӨРГЕ БАСПАС

24.Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

25.Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

СА(...)ОН

26.Артық сөзді табыңыз:

ЗМАТЕ

РАЖПИ

ИНЕРГ

ӘДЕПТІЛІК (...) АДАЛДЫҚТЫҢ БЕЛГІСІ

28.Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын сөзді жазыңыз:

О(...)С

слоо коти

РЕБЛАГД

слоо

ООРТОНТ

30.Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

31. Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

32. Жақшаның сыртындағы сөздерге ортақ синоним тауып оны жақшаның ішіне жазыңыз:

ӘДЕМІ(...)КЕРЕМЕТ

33. Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын әріптерді жазыңыз.

ЖАЗҒЫ(...)ТАЙ
34. Артық сөзді табыңыз:

КҮРІБТ

шыықмш

35.Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

36. Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын әріптерді жазыңыз:

АҰША(...)АША

37. Артық сөзді табыңыз.

НЙНЕЙЭШТ

КИНСЕКД

КЗААЛЬБ

38. Жақшаның сыртында тұрған сөздерді сөйлемге біріктіретін сөз табыңыз.

КЕЛ(...)ОҚЫЛЫҚ

39. Берілген сөздердің бәріне ортақ жалғау табыңыз:

40. Жақшаның сыртында тұрған сөздерге ортақ синоним табыңыз:

СЫЛТАУ(...)ДӘЛЕЛ

41. Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын әріптерді жазыңыз:

ТАР(...)АП

42. Артық сөзді табыңыз:

ЛЕДРАТЕДИ

ЫШЫБН

МИТТЕР

БІЛІМ(...)ӨМІР

44. Бірінші сөзді аяқтайтын және екінші сөзді бастайтын әріптерді табыңыз.

АТЫ(...)ШАН

45. Келесі сөздердің ортақ жалғауын жазыңыз:

46. Артық сөзді табыңыз:

зоық

ИЫРС

лыықж

48. Бірінші сөздің соңы, екінші сөздің басы болатын ортақ әріптерді табыңыз.

БАУЫР(...)АР

49. Келесі сөздердің бәріне ортақ жалғауды табыңыз:

50. Артық сөзді табыңыз:

РЫМБАОД

ҒААНЫШ

ДАҚРАЫСН

Айзенк вербалдық субтестінің жауаптары.

1. ГАЗ

2. АҚ

Қалған сөздердің барлығы спорттық ойындарды біліреді: хоккей, теннис, футбол.

4. ОР

5. КИЕЛІ

7. АБАЙ.

Қалған сөздердің барлығы әншілер милияларын білдіреді: Серкебаев, Днишев, Корузо.

8. ҚАРА

10. ТЕР

12. АЛ

14. СОҒЫС

15. ШИЕ. Қалған сөздердің барлығы А әріпінен басталады: апельсин, ананас, анар, алмұрт.

16. ОЛ

18. СТОЛ. Қалған сөздердің барлығы гүлдер түрлерін білдіреді: астра, қызғалдақ, гвоздика, роза.

19. ОМ

20. АМЕБА

22. ЖАҢҒАҚ. Қалған сөздердің барлығы иттер түрлерін білдіреді: овчарка, бульдог, пудель.

23. СӨЗ

24. ЕЛ

26. ПАРИЖ. Қалған сөздердің барлығы өзендер атын біддіреді: Волга, Темза, Нигер.

27. АР-ҰЯТ

28. ТАР

30. АС

32. СҰЛУ

34. ДЕЛЬФИН. Қалған сөздердің барлығы қүстардың аттарын білдіреді: бүркіт, торғай, шымшық.

35. АР

36. ҚАР

38. БАЛАЛАР

39. АҒА

40. СЕБЕП

42. ТЕЛЕДИДАР. Қалған сөздердің барлығы жәндіктерді білдіреді: шыбын, маса, термит.

43. МЕКТЕП

44. РАУ

46. КІТАП. Қалған сөздердің барлығы Жануарларды білдіреді: қозы, білдіреді: қозы, сиыр, жылқы

47. АЙ

48. ЖАН

50. ДОМБЫРА. Қалған сөздердің барлығы туысқандарды білдіреді: нағашы, немере, қарындас.

Бағалау шкаласы: Дұрыс орындалған тапсырма бір балл деп бағаланады.

Вербалдық тест нәтижесін бағалау графигі.

Егер көрсеткіш 100-130 баллдың арасында болса, ол нормадағы баға деп есептеуге болады. Көрсеткіші нормадан төмен не жоғары болса - ол ерекше қабілеттіліктің, немесе интеллектуалдық дамудағы дағдарыс көрсеткіші болуы мүмкін. Бұл көрсеткішті басқа тестілер көмегімен тағы дәлелдеу қажет.

Зерттеу нәтижесі.

	Көрсеткіштері	қатысқандар	Жинаған
1	Жоғары Орта	11 18	130-150 115-129

Бұл көрсеткіштер гимназия сыныбы оқушыларының интеллектуалдық көрсеткіштері жоғары екенін байқатады. Айзенк тестімен қатар бірнеше тапқырлыққа арналған, шығармашылықты талап ететін тапсырмаларды орындағанда көрсеткіштері бұл тапсырманы орындағаннан жоғары болды. Айзенк тестін орындау барысында балаларға қиын болған тапсырмалар анаграммаларды шешу болды.

Сонымен қатар коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілітті зерттеу (КОС - коммуникативные и организаторские способности) тестін жүргіздік.

Бұл жерде тесті келтірместен тек нәтижесін, көрсетіп өткенді дұрыс көрдік.

КОС нәтижесі.

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей мектеп бітіру алдында тұрған балалардың көпшілігінің ұйымдастыру ісіне және қарым-қатынасты ұйымдастыруға икемдері аз екені анық байқалды. Қазіргі кездегі мамандықтардың басым көпшілігі басқалармен қарым-қатынас жасауға икемділікті, ашық, жылы жүзді, сыйысымды, ұйымдастырғыш болуды талап етеді.

Кәсіби бағдарлау барысында балалардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру ойын тренингтерін және мамандыққа баулу мәселелерін шешуге бағытталған жұмыстар ұйымдастыру қажет екені байқалды. Сондықтан балалардың ішінен талапкерлерін бір топқа жинап, олармен ойын тренигтерінің бірнеше элементтерін жүргіздік.
3. Кәсіби бағдарлау жұмысында коррекциялық

ойындарды қолдану
Кәсіби кеңес берудің интерактивтік түріне және белсенді шығармашылық әдісіне кәсіби бағдарлау ойындары жатады.

Соңғы кезде интерактивті әдістерге өте үлкен көңіл бөлінуде. Ал тренигті фрагментарлық түрде жүргізу, біздің ойымызша, интерактивтік әдістің нағыз өзі болып табылады.

Балаларға кәсіби бағдар беру жұмысы олардаң жас және жекелік ерекшеліктерін ескеріп олардың мінез-құлықтарына тән ауытқуларды коррекциялау психолог міндеттерінің бірі. Осы міндетті атқару үшін біз жоғары сынып оқушылары арасында оларды тұйықтықтан шығарып, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға арналған коррекция жүргізуді ұйғардық.

Зерттеулерді жан-жақты талдау нәтижесінде оқушылардың темперамент көрсеткіштері және мінез-құлық ерекшеліктері анықталды. Жоғары сынып оқушылары жасындағы балалардың мінез-құлқындағы негізгі көрінісі - көкіректік, немесе эгоистік екендігі диагностикалау барысында анықталды. Эгоизм (дарашылық) түрлі себептермен (табиғи ерекшеліктерімен, сыртқы түрімен, ата-анасының байлығы мен, өз кемшілігін жасырумен және көпшілік ортаның ыңғайымен байланысты) сипатталады.

Жас өспірімдерде орын алатын осы кемістіктердің әсерін төмендету үшін психокоррекциялық жұмыстар жүргіздік. Оны бастау алдына оқушылармен әңгімелесіп, жас өспірімдік шақта орын алатын ауытқулар, одан шығу жолдары туралы бірнеше кеңес беру жұмыстары жүргізілді. Коррекциялық топқа тек өздері қатысамын деп қызығушылық білдіргендер ғана айтылды. Топтық коррекциядан өткісі келгендер шамадан тыс көп болғандықтан оларды диагностикалау нәтижесіне қарап іріктеп алу қажет болды.

Коррекциялық жұмыстың бірінші фазасында келесі міндеттер атқарылды:

-оқушылар коррекцияның қажет екенін сезінуін қамтамасыз ету;

-баланың көңіл-күйін көтеріп, әр қатысушы өзін-өзі қауіпсіз жағдайда сезінуін қамтамасыз ету;

- топтағылардың ішкі қайшылықтарын сыртқа шығаруға даярлау, ол үшін вербалды емес қарым-қатынас түрлерін қолданып бір-біріне жақындастыру.

Бұл фазада топтағылар бір-бірімен жақындасып, бір-біріне икемделіп адаптациядан өтеді. Осы фазадан өткеннен кейін коррекция қажет деп тапқандардан бір топ түздік. Бұл топпен жүргізілген коррекциялық жұмыс сыныпта орын алатын қайшылықтарды жоюды негізгі мақсат ретінде анықтады. Сондықтан мақсатты - қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру және мамандық таңдаумен байланысты мәселер шешу тренингі деп атадық. Ол келесі міндеттер арқылы жүзеге асырылды:

-әр қатысушыға өз проблемаларын түсініп, ол жағдайдан шығу жолдарын табуға көмектесу;

-топтың дәстүрін қалыптастыру;

-мамандық таңдау барысында кездесетін қиындықтармен таныстыру;

- кәсіби іс-әрекеттер түрін модельдейтін ойындар ұйымдастыру;

- мамандық таңдау процесін модельдеу;

- сезіммен иланушылықты қалыптастыру, соның нәтижесінде басқаларға сиымды, тіл табысқыш, адамгершілікті жоғалтпайтын, басқаларға жаны ашитын, басқаларды өзіндей силайтын позициясын қалыптастыру.

Осы анықталған міндеттерді орындау үшін ситуативті-коммуникативті ойындар қолданылды. Олардың біразын осы жерде келтіреміз.
Ситуативті-коммуникативті ойындар.

Мақсаты: оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру және мамандық таңдау ситуациялары арқылы оларды жақын болашағын болжамдауға үйрету және басқалармен сыйысымды болу қажеттілігін мойындату.

- коммуникативті ойындар барысында балалардың ашық-жарқындығын тәрбиелеу;

-балалардың қарым-қатынасын мақсатты түрде ұйымдастыру және оны басқару;

- балаларды өздерінің қарым-қатынасын басқаруға үйрету;

-балалардың әр түрлі мамандықтарға қатынасын қалыптастыру;

- мамандық таңдау моделін қүру.

Қолданылған тренингтік ойындар.

1. Амандасу.

Топтағылар сыртқы және ішкі шеңбер құрып бір-бірімен қарама-қарсы жұптасып тұрады.

Бірінші вариант:

Қарама-қарсы тұрғандар бір-бірімен мимика және пантомимика арқылы амандасып, өздерінің достарын көргеніне қуанышты екенін білдіреді.

Екінші вариант.

Топтағалар бір-бірімен қол алысып, құшақтасып амандасады және амандасқан адамына жылы жүзбен қарап, оған бірнеше жағымды сөздер айтады. Қанша көп адамға жылы сөз айтса, сонша ол адамның өзінің көңіл-күйі көтеріңкі болады.

Осы сияқты тренингтік ойындардың бірнеше түрлерін әр тренинг кездесуіне дайындап келу керек.

Жүргізілген тренингтерге оқушылардың қызығушылығы өте жоғары болды. Қатысушылар басқа оқушыларға өздерінің алған тәжірибесін және сезімін айтып бергенде басқа оқушылар да тренингке қатысқысы келетіндігін, барлық мектеп оқушыларына арнап жүргізу керек екендігін айтты.

Ойын шарты: ойынға сынып оқушылары толық қатысуына болады. Ойын бірнеше кезеңде жүргізіледі. Әр кезеңін бұл жерде араб цифріменен белгілейміз.

Ойынның диагностикалық мүмкіндігі: ойын оқушылардың мамандық туралы мағлұматтарының барлығын және аталған мамандықтарға олардың эмоционалдық қатынасын анықтауға мүмкіндік береді.

Ойынды жүргізу:

1. Ойын аты жарияланып, ойынды жүргізуге үш адам тағайындалады.

2. Анықталған үш адам сыныптан шығып, олар қандай да бір мамандықты жасырады. Жүргізушілер топтағы балалардың үшеуін топтың алдына шақырып алып, қандай мамандықты жасырғанын тауып алу тапсырмасын береді. Қатысушылар ассоциациялық сұрақтар қойып, жасырылған мамандықты анықтайды. Мысалы: мамандық қызметті орындауға қандай жиһаздар мен құрал-жабдықтар керек?

Ассоциациялық сұрақ дегенге балалар бірден түсінбей қалса мысал келтіріп түсіндіріп беру керек.

3. Жүргізуші сұрақ қоюшыларға екі сұрақтан артық қоюға болмайтынын түсіндіреді және ол сұрақты кімге қоятынын анықтап айтуға тиіс.

4. Келесі кезеңде үш оқушы бөлмеден шығады, ал қалғандары мамандықты жасырады. Ойын 7-15 минут жүргізіледі.

5. Сұрақтар мен жауаптар толық айтылғаннан соң мамандықтарға сәйкес келгендігі талданады. Мысалы: Әскери ұшқыш мамандығы жасырылса оған жауап космонавт, полиция қызметкері, автогонщик болуы мүмкін. Бұл жерде мамандықтар адамдар әрекетіне және қолданылатын құрал жабдықтарға ұқсас талаптар қойылатыны түсіндіріледі.

6. Ойын аяқталғаннан соң оны талдау барысында қандай сұрақтар мамандықты анықтауға көмектесті, ал қай сұрақтар жаңылдырғаны анықталады.

7. Ойынды дайындау барысында ассоциациялық сұрақтардың варианттарын дайындап алуға болады. Балалар сұрақ беруге қиналған уақытта оларға бір-екі сұрақты түрткі ретінде айтып беру керек.

3. Кәсіби бағдарлау ойыны

Жүргізуші қатысушыларды ойын шарттарымен таныстырады. Қазіргі кезде біздің елде психолог, психолог-кеңесші мамандықтары дамып келеді. Кеңесші психологқа балалар ата-аналарымен мамандық таңдау үшін кеңес сұрап келеді.

Жүргізілетін ойынның мақсаты - әр мамандықтың ерекшеліктерін көрсету. Қатысушылар арасында орындайтын рольдері бөлінеді: психолог, ата-аналар, мамандық таңдаушы бала.

Ойынды оқушылар шығармашылығын көрсетіп өз беттерімен ұйымдастырып жүргізеді, ал психолог тек олардың өз рольдерін қалай орындап жатқанын бағалап, қажет болса кеңес беріп отырады.

Бұл ойын барысында психологиялық қызмет пен ата-аналар функцияларын балалар қаншалықты жақсы түсінетіндігі, олардың бір-бірімен тіл табысатындығы анықталап, психолог мамандығына бағдарлау жүреді.

4. Біз нені жақсы көреміз?

Қоршаған ортамен қатынас жасағанда біз олардың ішінен ұнайтын және ұнамайтын нәрселерді байқаймыз. Көбінесе бұл бағаны біз адамдардың ішкі қасиеттерімен байланыстырамыз. Сол сияқты адамдардың да бізге ұнайтын және ұнамайтын мінез көрсеткіштері бар. Қазір әрқайсысың қағазға адамдардың қандай қасиеттерін жоғары бағалап қабылдайтынымыз туралы жазып беріңдер. Кім туралы жазып отырғандарыңды айту міндетті емес. Ұнамды қасиеттер көп адамдарда кездесетін жинақы болуы мүмкін.

Енді өзіңе өте ұнайтын бір кісінің ерекше ұнайтын бес қасиетін белігле. Бастадық.

Берілген мерзім аяқталғаннан соң барлық қатысушылар шеңбер бойынша отырып сағат тілімен кезектесіп жазған қасиеттерін оқып шығады. Оқыған қасиеттер бойынша кімді танығанын айтып береді. Сонымен, өздеріне кім, не үшін ұнайтынын анықтайды. Жазылған қасиеттердің қайсысы өзіңе тән? Бұл сұраққа әркім өз-өзіне жауап беруі керек. Қай мамандық болса да адам қызмет орнында табысты болу үшін жағымды мінез көрсеткіштері басым болуға тиіс екені анықталады.

5. Шеңбер бойынша фраза.

Балаларға қандай да болса бір қарапайым тапсырманы басқаларға жеткізу ұсынылады. Мысалы: Бастық тапсырма берді: бақта алмалар түсіп жатыр. Оны жинап алып, қолдануға жарайтындарын бір ыдысқа, ал жарамайтындарын екінші ыдысқа салып, олармен не істеу керек екені айтылады.

Енді, жүргізушінің оң жағындағы ойыншыдан бастап осы фразаны кезекпен келесі отырғанға тапсырма ретінде айтамыз.

Әр адам ол фразаны жаңа интонациямен айтуы керек (қуанышты, сүраулы, таң қалушылық белгісімен, немқұрайды және т.б.) Егер қатысушы жаңа интонация таба алмаса ол ойыннан шығады. Ойын үш-төрт жеңімпаз қалғанынша жалғастырылады.

Қарым-қатынас барысында интонацияның орны, тапсырманың мағнасын дәл жеткізе алатындығы талданады. Қызмет барысында бастық пен орындаушы арасындағы түсінбеушілік тапсырманы дұрыс тыңдамағаннан шығатыны анықталады.
6. Айна.

Қатысушыларға төрт тапсырма беріледі:

1. Жолсапарға жиналу.

2. Автобуспен адамдар тасу.

3. Дастархан даярлау.

4. Психологиялық кеңес беру.

Бұл тапсырмалардың ерекшелігі мынадай. Әр тапсырманы екі адам жұптасып орындайды. Жұптағылар бір-біріне қарама-қарсы тұрып, екеуінің біреуі уақытша айна болады да, ол өзінің жұптасының барлық қимылын дәл қайталауы керек. Бір көріністен кейін жұптағылар рөлдерін ауыстырып келесі тапсырманы сол орындау шарты бойынша жасайды.

Топағы басқа балалар көрермендер болып, айна ролін орындаушының шеберлігін бағалайды. Біртіндеп барлық қатысушылар жұптасып ойынға қатысады және әр жұптың орындаған тапсырмасы бұрынғылардікін қайталамайтындай болуы керек.

Әр топтағыларға басқа-басқа мамандықты көрсететін тапсырмаларды анықтау қажет.

7. Елсіз арал.

Психолог қатысушыларды ойын шартымен таныстырады. Мұхит бойында бірнеше күн болған табиғи оқиғадан кейін кемедегі адамдар елсіз аралға келіп орналасады. Осы аралда олар 20 жыл өмір сүреді. Апаттан құтылғандардың қолында үрлеме қайықтан басқа ештеңе қалмайды.

Ойынға қатысушылар үш топқа бөлініп, үш саладағы мамандық өкілдері болады (ауыл шаруашылық, құрылысшылар, қызмет көрсету жүйесі қызметкерлері). Олар тіл табысып, бір бірінің мамандықтарын толықтырып, барлық қажеттіліктерін қамтамасыз етуі керек. 20 жыл ішінде апаттан құтылғандар қалай өмір сүріп, қандай салт-дәстүрлерге, қандай заңдарға сүйеніп өмір сүретінін, нені өсіріп, олардың өмір сүруіне кім басшылық жасайтынын, қандай мерекелерді ашып, тағы қандай құндылықты басшылыққа алатынын көрсетуі керек.

Әр топ тапсырманы алғаннан кейін екі сағаттай дайындық жұмысын жүргізеді. Топқа дайындаған көріністі көрсетуге 30 минут уақыт беріледі. Топ өздерінің қай мамандық өкілі екенін ешкімге айтпайды. Олар өздерін жан-жақты таныстыру үшін көрнекі құралдарды, көптеген көріністер, өмір салтын ұсынады. Басқа екі топ мүшелері көрермендер бола отырып олардың кәсібін анықтауы керек.

Бұл жерде біз жеті ойынның қысқаша мазмұнын келтірдік. Барлық ойын тренингіне арналған сценариларды тақырыпқа икемдеп варианттарын жасап алуға болады. Бұл ойындардың оқушыларға болашақ өмір тек ойында ғана жеңіл, соның өзін шешу қиын болып отырғанын түсіндіру керек. Сондықтан мамандық таңдауға зер салып, өте жақсы дайындықпен бару қажет екенін әр бала түсінсе, психолог бұл саладағы міндетін орындау жолында деп айтуға болады.