Жоспар кіріспе 4 1 тарау. Интеграция теориясы және саяси негіздері 7

Қорытынды

ТМД-ның құрылуы, КСРО-ның соңғы жылдары болған оқиғалармен тығыз байланысты. КСРО-ның ыдырауы сыртқы ішкі факторларға байланысты. КСРО-ның ыдырауының бірден-бір себебі, экономикалық, этникалық, саяси-идеологиялық, технологиялық және әлеуметтік дағдарыс, қару-жарақ жарысы және блоктың қарама-қайшылықтар.

1991 жылы 8 желтоқсанда Ресей, Украина, Белорусия үкімет басылары Беловеж келісіміне қол қояды. Бес күннен кейін Ашхабадта Орталық Азия мемлекеттерінің басшылары жиналып, Славян мемлекеттері құрып жатқан Тәуелсіз Елдер Достастығына қосылғысы келгісі келетіндігін мәлімдеді.

21 желтоқсан 1991 жыл бұрынғы Одақтас Республикалардың 11-і кездесіп Қазақстанда - Алматы декларациясына және Тәуелсіз МЕмлекет Достастығын құру туралы протоколға қол қойды. Декларацияның негізіне Н.Назарбаевтың идеясы жатыр, ТМД қатысушыларының өзара іс-әрекеті тең құқықтық принципі, террриториялық тұтастықты құрметтеу, қалыптасқан территориялардың шекаралардың мызғымастығы принципі идеясы.

Бастапқыда ТМД шеңберіндегі ынтымақтастық өте нашар болды. Бұл құбылысты түсінуімізге болады. Өйткені бұл мемлекеттер өздері жаңа қол жеткізген тәуелсіздігінен айырылып қалғысы келмеді, олар қандай да болсын құрылған бір ұйымға қауіппен қарайтын. Олар оны бұрынғы Одаққа оралу дегенмен салыстыратын.

Бір кезде біртұтас мемлекеттің ыдырау кезеңіндегі сын-cағатта Н. Назарбаев КСРО аумағында ауқымды саяси жанжалдарға жол бермеуге бастайтын сындарлы позиция ұстағаны жалпы жұртшылыққа мәлім. Міне, сондықтан да Қазақстан Кеңестер Одағы аумағында эволюциялық даму жолын, мемлекеттік құрылысты бірте-бірте өзгертуді жақтады. Қазақстан ТМД құрылған кезеңнен бастап Достастықтың тағдыры үшін айрықша жауапкершілік танытты. ТМД елдерімен тең құқықты, өзара тиімді қарым-қатынастарды орнату және дамыту Қазақстандық сыртқы саясаттың аса маңызды міндеттерінің бірі болды.

Күрделі экономикалық кезең жағдайында іс-жүзінде барлық Кеңестен кейінгі мемлекеттерде олардың келісілген іс-қимылы, сындарлы ынтымақтастығы, өзара қолайлы ымыраға келу шешімдерін іздестіру айрықша маңыз алды. Көптеген тәуелсіз мемлекеттер ынтымақтастық және өзара түсіністік болмаса, тұрақтылықты сақтау, қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экономиканы реформалау, әлемдік қоғамдастыққа ену мүмкін емес екендігін түсінді. Осы жағдайларды ескергенде ғана интеграцияға балама жоқ деп айтуға болады.

Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – біртұтас одақтық мемлекеттен тәуелсіз ұлттық мемлекеттердің өзара іс-қимылының өркениетті нысанына ауыртпалықсыз өтіп, толық егеменді теңдік және халықаралық құқыққа негізделген жаңа қатынастарды қалыптастыру болды. Осы тұрғыдан мойындау керек, Достастық қажет болатын. Өзара тиімді шарттар мен саяси экономикалық және әлеуметтік проблемаларды бірлесіп шешу үшін құрылған ұйым осы салада жағымды да, жағымсыз да тәжірбие жинақтады. ТМД-ның Кеңестен кейінгі кеңістіктегі жағдайдың Югославиялық сценариймен дамуына жол бермеуінің айрықша маңызды болғаны рас, әрине, қарулы қақтығыстар, жанжалдар және қарсы тұру ТМД-ны да айналып өте алмады.

Бұрынғы одақтас мемлекеттерді интеграциялануға итермелейтін бірнеше факторлар бар. Бұл мемлекеттердің көп жылдар бойғы орнаған микро және макро деңгейдегі экономика, шаруашылық – экономикалық жүйені құрудағы ұқсастық, транспорттық – коммуникациялық инфрақұрылымның тұтастығы, сауда – технологиялық байланысқа деген қажеттілік жаңа тәуелсіз мемлекеттердің дамуында интеграциялық үрдістің негізін сақтап қалуға объективті негіз бола алады. Экономикалық жағдайдың тұрақтануы, өндірістің өсімі интеграциялық үрдістің дамуына өз септігін тигізеді. Өз кезегінде байланыстарды, ғылыми – техникалық, өндірістік және табиғи потенциалдарды бірлесе отырып тиімді түрде қолдану әр-бір мемлекетегі экономикалық өсімге алып келуі мүмкін.

Соңғы кезде жалпы мойындаған, бірінші кезекте интеграцияның экономикалық дамуын қолдау. Тек қана, құқықтық, демократиялық, еркін рыноктык экономикасы бар мемлекет құрып қана қоймай, интеграциялық үрдісі дамыған, өзара сыйластық негізінде, жаңадан қол жеткізген егемендік пен тәуелсіздігімізді сақтай отырып жалпы әлемдік тарихи дамуға енуіміз керек.

Кейбір объективті және субъективті себептерге байланысты Достастық жобаланған интеграциялық үрдісті жүргізе алмады, көпжақты, екіжақты келісімдер мен протоколдарда көзделген көп нәрселерді жүзеге асыра алмады. Бірақ осыған қарамастан дәл осы Достастық бұрынғы одақтас мемлекеттердің он екісін біріктіріп тұрған бірден бір құрылым. Осы ТМД-ның аясында ғана кейбір мәселелерді талқылауда, шешім қабылдауда президенттерді, сыртқы істер министрлерін әр-бір кезенде жинауға мүмкіндігі бар. ТМД-ның шеңберінде ғана ақпараттармен алмасу, түрлі сферада ынтымақтастық жасау жүйесі қалыптасқан.

ТМД шеңберінде біз білетіндей бірнеше интеграциялық бірлестіктер құрылған. Солардың ең әйгілілері ГУУАМ – Грузия, Украина, Өзбекстан, Әзірбайжан, Молдованың бірлестігі;

Орталық Азия мемлекеттерін біріктіретін – Орталық Азиялық Экономикалық Қауымдастық және соңғы кездері көп айтылып жүрген, бірқатар жетістіктерге жетіп жүрген ЕурАзЭқ-тың орны ерекше. ЕурАзЭқ-тың құрылуы ТМД территориясындағы интеграциялық үрдіске біраз серпіліс берді. Кедендік Одақтағы бес мемлекет ЕурАзЭқ-қа кіреді.

ТМД шеңберіндегі экономикалық қатынас осы интеграцияланушы мемлекеттердің барлығына дерлік тиімді. Мұның айқын айғағы ретінде Еуропалық Одақты айта аламыз. Қазіргі кезде бірлескен Еуропа экономикалық ықпалдастық пен аймақтандыруды геостратегиялық кеңістк стратегиясын жандандырып, бақылауға алып дамыды.

Қазақстан Республикасы КСРО ыдырағаннан кейін посткеңестік шеңбердегі көптеген интеграциялық бірлестіктердің құрылуына себепші болды. Біздің президентіміздің ТМД-ны құрудағы маңызы зор, тек ТМД-ны емес, Кедендік Одақ, Орталық Азиялық Экономикалық Қауымдастықтың құрылуна да Қазақстан көп күш-жігер жұмсаған. Бұлардың қатарында ЕурАзЭқ-ты да атап кетсек артық болмас деп ойлаймын.

Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы өмір сүруінің он жылға жуық тарихы Достастық проблемалары күрделі және әрқилы екенін анық көрсетуде. Көп жағдайда ТМД-ның өз ішіндегі түрлі күштер, интеграцияның қарсыластары ретінде бой көрсетті, өйткені интеграциялық үрдістер, егемендіктің бір бөлігін, экономикалық бірлестіктің тиімділігі үшін жоғарғы басқару органдарына беруді көздейді. Алайда, Достастықтың бірқатар елдерінің басшылығы әзірге мұндай іс-қимылдарға дайын емес, олардың егемендіктің өлшемдері туралы өз түсініг бар.

Әдебиеттер тізімі

1. 
   Алматинская декларация. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы,1998. І том. С.103
   
2. 
   Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред. Колегия Г.А.Рапота. Первый Экономический форум. Москва, 2003. С.95
   
3. 
   Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой Казахстан, Кыргызской Республикой и Республикой Узбекистан. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.250
   
4. 
   Заявления глав государств Республики Белорусь, Республики Казахстан, Кыргызской Республики, Российской Федерации и Республики Таджикистан об учереждении Евразийского экономического сообщества. Информационный бюллетень ЕврАзЭс №1. Сборник документов определяющих правовую основу деятельности ЕЭС. Алматы, 2001. С.5
   
5. 
   Протокол к Соглашению о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.103
   
6. 
   Соглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С. 99
   
7. 
   Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.278
   
8. 
   Соглашение о Таможенном союзе (Республики Казахстан, Республики Белорусь и Российской Федерации). Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.284
   
9. 
   Соглашение о создании зоны свободной торговли. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.233
   
10. 
    Устав Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.105
    

11. 
    Бектепов Б. Десять шагов к интеграции // Гудок, 1998, 23 май.
    
12. 
    Вашанов В.А. экономическая эффективность интеграции // Вестник Содружества, спец.выпуск. 1998, декабрь. С.65
    
13. 
    Иванов Ю.О. О международных сопоставлениях ВВП России и других стран СНГ// Вопросы Экономики.1998,№1.
    
14. 
    Иннарбаев Е. Интегративные процессы на постсоветском пространстве в контексте Евразийской идеи // Евразийское сообщество. 1999, №3.
    
15. 
    Исингарин Н. Выбор в пользу единения сравнивая интеграционные процессы стран ЕС и СНГ // Евразийское сообщество. 2000, №3 апрель.
    
16. 
    Исингарин Н. Для становления нормального таможенного союза потребуется два-три года // Панорама. 1997, 29 май.
    
17. 
    Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран членов СНГ и проблемы интеграции //Экономист.2001, №12.
    
18. 
    Огневск В.В. СНГ на фоне геостратегической карты России// Саясат, 1996.
    

19. 
    Атаев Х.А. Торгово-экономические связи Ирана с Россией в XVІІІ-XІX в.в. Москва: Наука, 1981.
    
20. 
    Барковский А.Н., Краснов Л.В., Рыбаков О.К. СНГ! На пути к экономическому союзу. Москва, 2000.
    
21. 
    Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы. Москва, 1993.
    
22. 
    Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. Материалы международной научной конференции. Университет Кайнар. Алматы, 2001.
    
23. 
    Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный редактор Тажин М.М. Алматы, 1994.
    
24. 
    Жукубович Т.С. СНГ и интересы России. Москва, 1997.
    
25. 
    Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
    
26. 
    Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
    
27. 
    Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы, 2000.
    
28. 
    Исингарин Н. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы, 2001.
    
29. 
    Кушкунбаев С. Центральная Азия на пути к интеграции: геополитика, этничность, безопастность. Алматы, 2002.
    
30. 
    Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной период. Алматы, 1997.
    
31. 
    Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях: безопастность, геополитика. Алматы, 2000.
    
32. 
    Мацнев Д. Интеграционная стратегия для стран СНГ. Москва, 1997.
    
33. 
    Мансуров Т. Казахстан – Россия отношения в эпоху перемен 1991-2001. Москва, 2001.
    
34. 
    Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
    
35. 
    Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997. Алматы, 1997.
    
36. 
    Назарбаев Н.А. Стратегия трансформаций общества и возрождения Евразийской цивилизаций. Москва, 2000.
    
37. 
    Назарбаев Н.А. 10 лет равные столетию. Алматы, 2001.
    
38. 
    Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
    
39. 
    Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран – членов СНГ и проблемы интеграции. Алматы, 1998.
    
40. 
    Назарбаева Д.Н. Содружесво Евразия. Москва, 2003.
    
41. 
    Примбетов С. Центральная Азия: реалий и перспективы экономической интеграций. Москва, 2000.
    
42. 
    Россия и Казахстан стратегии для будущего. Материал международной научно-практической конференции.Алматы, 1993.
    
43. 
    Токаев К. Под стягом независимости: очерк о внешней политики Казахстана. Алматы, 1997.
    
44. 
    Токаев к. Дипломатия Казахстана. Алматы, 2001.
    
45. 
    Экономика разных скоростей под ред. Демина А.А. Л.,1996.
    
46. 
    Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан. Алматы, 2002.
    
47. 
    Хазанов. А.М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия. Москва, 1993.
    
48. 
    Шишков Ю.В. Теория региональной капит. интеграции. 1978.
    

49. 
    www.vgmu.vіtebsk.net
    
50. 
    www.nns.ru
    
51. 
    www.nіvp.ru
    
52. 
    www.mfa.kz
    
53. 
    http://www.cvі.kz./text/Eurasіa/GUUAM.html